Kar ayoll arı nda bul unan aktif güvenli k sist e mleri ni n en öne mlisi, trafi k i Ģaret levhal arı il e yapıl an düĢey i Ģaretle medir. Bu i Ģaretle meyi dest ekl eyi ci mahi yett eki aktif güvenli k sist e mleri i se çeĢitli renkt e çi zgi, Ģekil, se mbol, yazı ve yansıtıcı but onl ardan ol uĢan yatay i Ģaretle me il e gerekli hall erde he mze mi n kesiĢ meli kavĢakl arı n ve hava koĢull arı nı n trafi ği t ehlikeye düĢür düğü yol kesi mleri ni n güvenli ği ni n artırıl ması içi n kullanılan ıĢı klı ve sesli iĢaretle medir.
Bu ayrı ma göre;
TaĢıt yol u il e bor dür, ada, ayırıcı gi bi karayol u ele manl arı üzeri ndeki çeĢitli renkt e çi zgi, Ģekil, se mbol, yazı, yansıtıcı ve benzerl eri ile özel bir t ali matı n akt arıl ması nı sağl ayan t rafi k t erti batları na i Ģaretle me denir. Bu i Ģaretle meyi sağl ayan ve t rafi ği düzenl e me a macı il e kull anılan, i Ģaret l evhaları, ı Ģı klı ve sesli i Ģaretler, yer iĢaretle mel eri ile trafi k zabıtası veya di ğer yet kilileri n trafi ği yönet mek i çi n yaptı kl arı hareketlere de trafi k iĢaretleri denir.
Tr afi k i Ģaretleri ni n hukuki dayanağı 2918 sayılı Kar ayoll arı Tr afi k Kanununun 7. Ma ddesi ( b) fı krası 15. Ma ddesi ne i sti naden çı karılan ve 19. 6. 1985 gün ve 18789 sayılı Res mi Gazet e‘de yayı nl anan ― Tr afi k ĠĢaretleri Hakkı nda Yönet melik‖tir. 2918 sayılı Karayoll arı Tr afi k Kanununun 7. Maddesi t üm karayoll arı ndaki i Ģaretl e me st andartları nı t espit et me, yayı nl a ma ve kontrol et me yet kisi ni Karayolları Genel Müdürl üğü‘ ne ver miĢtir. Yi ne aynı kanunun 14. ve 16. Maddesi gereğince t rafi k iĢaretleri ni n gör ül mel erini engelleyecek, anl a mları nı deği Ģtirecek veya güçl eĢtirerek tereddüt e sebep ol acak ya da yanıltacak ve t rafi k i çi n t ehli ke veya engel yarat acak Ģekil deki hareketl eri de yasakl a mıĢtır.
Tr afi k i Ģaretleri yol u kull ananl ara yol ve çevresi ni n genel özelli kl eri hakkı nda yet kililerce gerekli gör ülen i kaz ve önerileri n, l evha ya da yol kapl a ması üzeri ndeki yazı ve se mboll er il e akt arıl ması nı sağl arlar. Yol u kull ananl ar, trafi k i Ģaretl e mesi ne uyarak güzer gahl arı nı seçerl er, yönl eri ni değiĢtirirler ve her hangi bir t ehlikeye karĢı önceden kendil eri ni hazırlarlar. Bu yönl eri il e trafi k i Ģaretle mesi, yol un bir parçası
Açı kl a ma [ U1]: Açı kl a ma [ U2]:
ol arak öne mli bir i Ģl et me unsur u ve yol u kull ananl ar i çi n hayati öne me sahi p birer güvenli k t eçhi zatı dır. Bu nedenl e trafi k i Ģaretle mesi di kkatlice pr ojelendirili p a macı na en uygun Ģekil de, en uygun mal ze me il e gece ve gündüz mutl aka gör ül ecek Ģekil de i mal ve mont e edil meli dir. Trafi k iĢaretlemel eri üç ana gruba ayrılabilir. Bunl ar;
DüĢey ĠĢaretle me
Yat ay ĠĢaretle me
lĢı klı ve Sesli ĠĢaretlerdir.
3. 1 Düş ey İşaretl e me
Sabit veya t aĢı nabilir bir mesnet üzeri ne yerl eĢtiril miĢ ve üzeri ndeki se mbol, renk, ve/ veya yazı il e özel bir t ali matı n akt arıl ması nı sağl ayan trafi k t erti batları na t rafi k iĢaret l evhal arı denir. Yol kapl a ması dı Ģı na di kilen direk ve benzeri el e manl ara sabit ol arak mont e edil en ya da yol kapl a ması üzeri ne t aĢı nabilir mesnetl er vasıt ası yl a konul an trafi k i Ģaret l evhal arı na da düĢey i Ģaretle me denir. Trafi k i Ģaret l evhal arı, yol u kull ananl ara yol ve çevresi ni n genel karakt eristi kl eri hakkı nda yet kililerce gerekli gör ül en i kaz ve önerileri n yazı ve se mboll er hali ndeki mesajl arla akt arıl ması nı sağl arlar. [16]
1968 yılı nda Vi yana Antl aĢ ması il e trafi k i Ģaret l evhal arı na t ek ti p bir uygul a ma getirilerek ko mĢ u ül kel er arası nda uygul a ma bi rli ği sağl an ması a maçl anmı Ģ, f akat bugün i çi n bu a maca t a m ol arak ul aĢıla ma mıĢtır. Ancak Avr upa Bi rli ği çerçevesi nde bu tek ti p uygul a manı n sağl anması çalıĢ mal arı sürme kt edir.
3. 1. 1 Düşey İşaretle me Şekilleri
Tr afi k iĢaret levhal arı ile yapıl an düĢey iĢaretle me 5 ana gruba ayrılır.
Tehli ke Uyarı ĠĢaretleri (T gr ubu)
Tr afi k Tanzi m ĠĢaretleri (TT gr ubu)
Bil gi ĠĢaretleri ( B grubu)
Dur ma ve Park Et me ĠĢaretleri (P grubu)
Yol kapl a ması üzeri ne çi zgi ve Ģekiller il e yapıl an trafi k i Ģaretle mesi ( yat ay iĢaretle me) de t rafi k i Ģaret l evhal arı nı n büt ün gr upl arı il e yapıl an i Ģaretl e meyi dest ekl eyi ci mahi yett e olabil mekt edir.
3. 1. 1. 1 Tehli ke Uyarı İşaretl eri
Bu gr ubun l evhal arı, adından da anl aĢılacağı gi bi yol u kull ananl arı uyarıcı ve i kaz edi ci mahi yetteki trafi k i Ģaret l evhal arı dır. Tehli ke uyarı gr ubu l evhaları, yol da yakl aĢan bir t ehli keyi önceden belirtirler ve böyl eli kl e yol u kull ananl ar t ehli keyi gör meden dahi varlı ğı nı trafi k i Ģaret l evhal arı il e önceden al gıla mıĢ ol url ar. Tehli ke uyarı gr ubu i Ģaretle mel eri, genelli kl e üçgen Ģeklindedir. Bu gr up l evha öl çül eri i se, yıllı k ort al a ma günl ük t rafi ği 2500 Adet/ gün/taĢıt‘dan az ol an devl et yolları il e il yoll arı nda kull anıl mal arı hali nde 90 c m‘li k eĢkenar üçgendir. Ot oyoll arda, yıllı k ort al a ma günl ük trafi ği 2500 Adet/ gün/taĢıt‘dan f azl a ol an devl et yol ları nda ve yoll arı n kara nokt a ol arak t abir edil en t ehli keli kesi mleri nde kull anıl mal arı hali nde ise 135 c m‘li k eĢkenar üçgendir.
3. 1. 1. 2 Trafi k Tanzi m İşaretleri
Tr afi k t anzi m gr ubu i Ģaretleri; karayol unu kull ananl ara trafi k düzen ve güvenli ği ni n sağl an ması a macı yl a genelli kl e trafi k kuralları nı n getir miĢ ol duğu yasakl ayı cı ve kı sıtlayı cı hükü ml eri, uymal arı gerekli ol an yasakl a ma, kı sıtla ma ve mecburi yetleri bil diren l evhal ar dır. Bu yasakl ayı cı ve kı sıtlayı cı hükü ml er t aĢıtı n hı zı, mecburi seyir yönü ve özel kı sıtla mal arı i hti va eder. Bu gr ubun l evhal arı nı n öl çül eri i se yıllı k ort al a ma günl ük trafi ği 2500 Adet/ gün/t aĢıt‘dan az ol an devl et yoll an il e il yoll arı nda kull anıl mal arı hali nde 60 c m çaplı dairedir. Ot oyoll arda, yıllı k ort al ama günl ük trafi ği 2500 Adet/ gün/t aĢıt‘dan f azl a ol an devl et yoll arı nda ve yoll arı n kara nokt a ol arak t abir edil en t ehlikeli kesi mleri nde kull anıl mal arı hali nde i se 90 c m çaplı dairedir.
3. 1. 1. 3 Bil gi İşaretleri
Bu gr ubun l evhal arı, yol u kull ananl ara bil gi veri ci mahi yetteki l evhal ardır. Bu levhal ar seyahat boyunca yol u kull ananl ara kıl avuzl uk ederl er, yol un di nl en me ve servis t esisl eri il e benzeri nit eli kt eki çeĢitli özelli kl eri hakkı ndaki gerekli bil gileri
iletirler. Bu gr ubun l evhaları nı n öl çül eri ise 60 x 60 c m‘li k kare veya 60 x 90 c m‘li k di kdört gendir.
3. 1. 1. 4 Dur ma ve Park Et me İşaretleri
Ar açl arı n durakl a ma ve par k et me hareketl eri ni düzenl eyen, trafi ği n akı Ģı ve güvenli ği bakı mından yapıl ması gerekli gör ül en düzenl e mel eri belirleyen i Ģaretlerdir. Bu gr ubun l evhal arı nı n öl çül eri i se devl et ve il yoll arı nda kull anıl mal arı hali nde 60 c m, ot oyoll arda kull anılmal arı hali nde ise 90 c m çaplı dairedir.
3. 1. 1. 5 Ot oyol İşaretleri
Özelli kl e transit trafi ğe ayrılan belirli yerl er ve koĢull ar dı Ģı nda, giriĢ ve çı kı Ģı n yasakl andı ğı yaya, hayvan ve mot orsuz t aĢıtları n gire medi ği ancak i zi n veril en mot orl u araçl arı n yararlandı ğı ve t rafi ği n özel kontrol e t abi t ut ul duğu karayol unun iĢaretleri dir. Ot oyol i Ģaretle mel eri genelli kl e yeĢil renkli ve ver di kl eri mesaj a gör e deği Ģi k öl çül erde ol an özel levhal ardır.
Ül ke mi zdeki bazı yol kesi mleri nde, mal esef t rafi k i Ģaretleri a macı na uygun ol arak yerl eĢtiril me mekt edir. Bu da bazı sür ücül eri nin, trafi k i Ģaret l evhal arı na karĢı güvensi zli k duy ması na neden ol makt adır. Ger ekli i Ģaret, gerektiği yer de kull anıl malı dır. Bir çalıĢma s onucunda o yer de iĢi bit en l evhal ar çalıĢ ma yeri nde bırakıl ma malı dır ki sürücül er daha sonra aynı mahi yett eki bir i Ģaretl e me gör dükl eri nde di kkat e alsı nl ar.
Ayrı ca t üm s ür ücül ere, trafi k i Ģaret l evhal arı nı n öne mi ve görevl eri konusunda yet eri eğiti m veril meli ve trafi k i Ģaret l evhal arı na uy ma mal arı hali nde ağır cezal ar uygul an malı dır.
Tr afi k i Ģaret l evhal arı ( t ehli ke uyarı iĢaretleri, trafi k t anzi m i Ģaretleri, bil gi iĢaretleri, dur ma ve par k et me i Ģaretleri, ot oyol i Ģaretleri ) i çi n ör nekl er ġekil 3. 1- 3. 6‘ da göst eril miĢtir.
Tr afi k i Ģaret l evhal arı nı n ze mi n r enkl eri, boyutl arı ve Ģekilleri l evhal arı n ci nsi ne ve kull anıl dı kl arı yerlere göre belirlenir.
ġekil 3. 1. Tehli ke Uyarı ĠĢaretleri içi n Ör nek Levhal ar
ġekil 3. 2. Tehli ke Uyarı ĠĢaretleri içi n Ör nek Levhal ar
ġekil 3. 4. Bil gi ĠĢaretleri içi n Ör nek Levhal ar
ġekil 3. 5. Dur ma ve Park Et me ĠĢaretleri içi n Ör nek Levhal ar
3. 1. 2 Trafi k İşaret Levhal arı nı n Renkl eri
Tr afi k i Ģaret l evhal arı nın ze mi n r enkl eri de l evhal arı n ci nsi ne ve kullanıl dı kl arı yerl ere göre değiĢi kli k arz eder.
3. 1. 2. 1 Tehli ke Uyarı Grubu Levhal arı
Bu gr upt aki l evhal ar bir iki istisna dı Ģı nda beyaz r enkli ze mi n üzeri ne, kırmı zı bor dür (çerçeve) ve si yah se mbol Ģekli nde yapıl mıĢl ardır. Bu l evhal arı n devlet, il ve ot oyol da kullanıl ması hali nde ze mi n rengi değiĢ mez sadece öl çül eri nde farklılı k ol ur.
3. 1. 2. 2 Trafi k Tanzi m Gr ubu Levhal arı
Bu gr upt aki l evhal ar bi rkaç i stisna dı Ģı nda genel de i ki gr up hali ndedir. Biri nci gr upt aki l evhal ar beyaz r enkli ze mi n üzeri ne, kır mızı bor dür ( çerçeve) ve si yah se mbol Ģekli nde, i ki nci grupt aki l evhal ar i se mavi r enkli ze mi n üzeri ne beyaz bor dür (çerçeve) ve beyaz se mbol Ģekli nde yapıl makt adırlar. Bu l evhal arı n da devl et, il ve ot oyol da kullanıl ması hali nde ze mi n rengi değiĢ mez sadece öl çül eri nde farklılı k ol ur.
3. 1. 2. 3 Bil gi İşaretleri
Bu gr upt aki l evhal ar renk ol arak kull anı m yeri ne göre f ar klılı kl ar göst erirler. Ve yi ne bu gr upt aki levhal ar bazı istisnal ar ol mak üzere de far klılı k göst erirler. Buna göre;
Devl et ve il yoll arı nda kull anılan bil gi l evhal arı nı n ze mi n r engi mavi dir. Yazı, raka m, bor dür, Ģekil, se mbol ve resi mler beyaz renkt edir.
Ot oyoll ar üzeri nde kullanılan bil gi l evhal arı nı n ze mi n r engi yeĢil, yazı, raka m, bor dür, Ģekil, se mbol ve resi mler beyaz renkt edir.
ġehir i çi yoll arda kull anılan ( mahalli i darel eri n bakı m ağı ndaki yoll ar) bilgi levhal arı nı n ze mi n r engi beyaz, yazı, raka m, bor dür, Ģekil, se mbol ve resi mler si yah renkt edir.
Tari hi ve t uristi k mahalleri göst eren bil gi levhal arı nı n ze mi n r engi kahverengi, yazı, raka m, bor dür, Ģekil,se mbol ve resi mler beyaz renkt edir.
Yapı m, bakı m ve onarım çalıĢ mal arı yapıl an t rafi ğe açı k karayoll arı nda trafi k düzeni ve güvenliği sağl a maya yöneli k ol arak kull anılacak st andart trafi k i Ģaret l evhal arı nı n st andart boyut Ģekil ve r enkl eri deği Ģtiril meksizi n
sarı ze mi n r enkli ve siyah bor dürl ü kare veya di kdört gen Ģekli nde daha büyük l evhal ar i çi nde kul lanılırlar. Bu gi bi yerl erde kull anıl mak üzere di zayn edilecek di ğer bil gi iĢaretleri de ze mi ni sarı renkli, yazı, raka m, bor dür, Ģekil, se mbol ve resi mleri si yah renkt e ol acak Ģekil de düzenl enir.
3. 1. 3 Trafi k İşaret Levhal arı nda ( Düşey İşaretle me de) Görünürl üğün Sağl anması
Tr afi k i Ģaretle mesi il e veril mek i st enilen yasak ve kı sıtla mal ar bu i Ģaretl e meni n gör ünürl üğü öl çüsünde et kili dir. Tr afi k i Ģaret l evhal arı nı n önünde bu l evhanı n gör ünüĢünü engelleyen her hangi bir engel yoksa ve uygun bir gör üĢ açı sı il e gör ül mesi ni sağl ayacak Ģekil de yol a yerl eĢtiril miĢler i se bu l evhal ar gün ı Ģı ğı nda mutl aka gör ünürl er. Ancak gece dur u m f ar klı dır. Gece gör ünürl üğü sağl anma mı Ģ bir trafi k i Ģaret l evhası nı n ve yol Ģerit çi zgileri ni n hi çbir f onksi yonu ola maz. Bu iĢaretle meni n gece de görün mesi ni n sağl an ması i çi n i se bazı il ave t edbirlere i hti yaç var dır. Trafi k i Ģaret l evhal arı yl a veril mek i st enilen yasak ve kı sıtla mal ar ile uyarı ve bil giler, l evhanı n gör ünül ürl üğü öl çüsünde et kili dir. Konul an bir trafi k i Ģaret levhası nı n görev yapabilmesi, gündüz ol duğu kadar gece de gör ünüp anl aĢıl ması il e sağl anabilir. Her hangi bi r trafi k i Ģaret l evhası gündüz görevi ni yapabilir fakat gece gör ünürl üğü sağl an ma mı Ģ bir trafi k iĢaret levhası nı n ise gece hi çbir et kisi yokt ur. Son yıllardaki trafi k kazası i st atisti kl eri ne göre kazal arı n yakl aĢı k % 29‘ u, öl ü ml eri n ise % 46‘sı, al acakaranlık ve karanlı k saatl er ol an 18. 00- 06. 00 saatleri arası ndadır. Tr afi ği n ni sbet en az ol duğu bu saatlerde kazal arı n üçt e biri ni n meydana gel mesi ne, trafi k iĢaret levhal arı n i yi görüne me mesi ni n neden ol duğu düĢünül ebilir. [ 16]
3. 1. 3. 1 Trafi k İşaret Levhası nı n Görünürl üğü
Sür ücül er görsel il etiĢimi , yani trafi k i Ģaret l evhal arı nı n gör ül mesi ni önceli kli bir sorun ol arak düĢün mezl er. Yapıl an bir araĢtır ma sonucunda; sür ücül ere sorul duğunda bir çoğu en son gör dükl eri trafi k i Ģaret l evhası nı hatırlaya ma mı Ģtır. Sür ücül er ‖ Yol a mı , yoksa yol kenarı na mı bakacağı m‖ mantı ğı ile ve dar bir gör üĢ açısı yl a araç kull anırlar. Bunun i çi n t rafi k i Ģaret l evhal arı bütün ort a mlarda ( gündüz, gece, çok aydı nl atıl mıĢ Ģehir merkezl eri nde, az aydı nl atıl mıĢ böl gel erde ve f ar ı Ģı ğı il e aydı nl atılan yol kesi mlerinde) ortal a manı n üzeri nde bir di kkat çeki cili k sağla malı dır.
Bur adan Ģu sonucu çı karabiliriz; aydı nlı k ort aml ar da kull anılan l evhaları n f ar k edilebil mesi içi n yansıt ması (reflekti vitesi) daha fazl a ol malı dır.
Bi r sür ücünün seyir halinde i ken çevreden veya yol dan bil gi t opl a madaki en öne mli unsur u ki Ģi ni n kendi görsel al gıla ması dır. Görsel al gıla ma i se ki Ģileri n görsel keski nli ği ne, yaĢı na, i ntikal süresi ne ve al gıla ma yet eneği ne göre değiĢ mekt edir. Sür ücü bir trafi k i Ģareti ne yakl aĢırken çok kı sa bi r za man dili minde dört far klı görsel al gıla ma dur u mu yaĢar. Tr afi k i Ģaret l evhası il e verilen bir mesajı n sür ücü t arafı ndan anl aĢıl ması ve uygul anması dört aĢa ma sonrası nda ol uĢur. Bunl ar;
Tr afi k iĢaret levhası nı fark et me aĢa ması
Tr afi k iĢaret levhası nı tanı mla ma ve yor uml a ma aĢa ması
Tr afi k iĢaret levhası nı oku ma ve anl a ma aĢa ması
Eyl e m aĢa ması dır.
Bu dört aĢa ma sonucunda, sür ücü i st enilen davranıĢı yapar. Eğer trafi k i Ģaret levhası nı gör e mez yani f ar k ede mez i se yapması ger eken eyl e mi doğal ol arak yapa maz.
Sür ücüden bekl enen eyl e m i se maksi mu m 150 met reli k bir mesafede ve 3 il a 10 sani yeli k bir sürede gerçekl eĢ meli dir. Bu mesafe ve za man 90 k m/ sa hı zl a gi den bir aracı n 2. 5 m/sn2 ‘li k konfor i vmesi ile güvenl e durabil eceği mesafe ve za mandır. [ 3]
3. 1. 3. 2 Trafi k İşaret Levhal arı nı n Görünürl üğünü Et kil eyen Fakt örl er
Tr afi k i Ģaret l evhal arı nı n yapı sı nda, sür ücünün görsel al gıla ması na et ki eden Ģekil, renk, se mbol ve öl çül er (boyutl ar) gi bi çeĢitli et kenl er var dır. Bu et kenl er sür ücünün görsel al gıla ması nı n üç te mel aĢa ması ol an;
Levhayı fark et me aĢa ması na,
Levhayı tanı mla ma ve yorumla ma aĢa ması na,
Levhayı oku ma ve anl a ma aĢa ması na,
dol ayısı yl a da bu aĢa mal arı n sürel eri ne et ki et mektedir.
Her hangi bir trafi k i Ģareti l evhası nı n gör ünürl üğünü üç f akt ör et kiler. Bu f akt örl er ise;
Tr afi k iĢaret levhası nı fark et me mesafesi ni n büyük ol ması
Tr afi k iĢaret levhası nı oku ma, anl a ma ve reaksi yon za manı nı n kısa ol ması dır. Bu f akt örlerden anl aĢılacağı üzere, fark et me mesafesi daha büyük yani daha uzakt an gör ünen, t anı mla ma, yoru ml a ma, anl a ma ve r eaksi yon za manı daha kı sa ol an yani daha basit ve net mesaj veren trafi k i Ģaret l evhal arı daha et kili dir ve daha f azl a gör ünür levhal ardır.
Bu f akt örlerdeki ol umlu ya da ol umsuz değiĢi m, gündüz ort a mı nda t a ma men levhanı n mont aj yeri ve Ģekli ne bağlı i ken gece ort a mı nda i se o l evhada kull anıl an yansıtıcı (reflektif) mal zemel er deki far klılı kl ara bağlı dır.
Daha yaĢlı ki Ģiler i çi n büt ün mesafe ve za manl ar daha f azl adır. Bundan Ģu sonucu çı karabiliriz. YaĢlı ki Ģileri n çoğunl ukt a ol duğu t opl umlardaki trafi k i Ģaret l evhal arı, daha üst standartlarda yansıtıcı mal ze me kullanılarak yapıl malı dır.
Sür ücü, trafi k i Ģaret l evhası nı ne kadar uzakt an f ar k eder, yani gör ür i se o i Ģaret levhası il e i st enilen eyl emi yap ması i çi n daha f azl a za manı ol ur. Gecel eri ort al a ma iĢaret t anı mla ma mesafeleri, trafi k i Ģaret l evhasını n i mal atı nda kull anıl an mal ze me ile doğr udan il gili dir. Ayrıca hava dur umu da bu mesafe üzeri nde bir et kendir. [ 16] Boya ze mi nli ( yansıtıcı ol mayan) bir l evha ile t a ma men yansıtıcı mal ze meden yapıl mıĢ bir l evhanı n gece ort a mı ndaki t anı mlama mesafel eri ni n karĢılaĢtırıl ması