Akdeniz Sorunları ve Balkan Devletleri

18 Temmuz 1936’da spanya’da iç sava ba layınca Balkan Paktı Devletleri, özellikle Akdeniz’de güvenli i sarsan ve uluslararası bir boyut kazanabilecek olan bu tehlikeli durum kar ısında, ngiltere ile Fransa’nın önayak oldukları “karı maktan kaçınma” politikasına ba lı kalmı lar ve bu amaçla 15 A ustos günlü Paris Demeci’nde, 26 Avrupa Devleti arasında, yer almı lardı. Ayrıca, 9 Eylül’de Londra’da çalı malarına ba layan Karı maktan Kaçınma Komitesi’nde bu dayanı malarını sürdürmü lerdi544.

Habe istan Sava ı’nı 1936 Mayıs’ında sona erdirip bu ülkeyi kendine ba layan talya, resmen Türkiye, Yunanistan ve Yugoslavya’ya, MC çerçevesindeki yaptırımlar kalktı ına göre -ki bunun üzerine ngiltere’de Temmuz sonlarında bu üç devletle 7 ay önce yaptı ı Akdeniz ittifaklarına son vermi ti- artık yeniden dostluk ili kilerinin kurulabilece ini bildirmi ti. Bu güvenceye kar ın, üç balkan devletinin talya’dan duydukları kaygı azalmı de ildi. Özellikle Türkiye bir talyan tehlikesinden öylesine ku kulanıyordu ki, ona kar ı Sovyetler Birli i ile bir ittifak yapmak giri iminde bile bulunmu tu. Ancak, Haziran – Kasım 1936’da yapılan görü meler bir sonuç vermeyecekti545.

Sonbaharda Mussolini’nin Hitler ile anla maya karar verdi i belli olmu tu. talya o zamana dek ba ımsız kalmasına önem verdi i Avusturya’yı Hitler’e bırakmaya razı olmak kar ılı ında, daha geni çıkarlar elde edebilecekti. Nitekim Kont Ciaono’nun Ekimde Berlin’de kimi i birli i anla maları yapması ve Hitler’le görü mesi üzerine, Mussolini 1 Kasım’da “Roma-Berlin Ekseni”nin kuruldu unu tantanalı biçimde

543 _{Oran, a.g.e., s. 422.}

544 _{Soysal, Bayura Arma an, s. 189.} 545 _{Aynı eser, s. 189-190.}

açıklamı tı. Arkasından, 14 Kasımda alman Japon Antikomintern Paktı yapılmı –ki talya ‘da buna 6 Kasım 1937’de katılacaktı- böylece, Fransız Sovyet ittifakının kar ıtı blok olu maya ba lamı tı. Bu durum ku kusuz Bulgaristan ve Macaristan için umut verici idi. Balkan Paktı Devletleri için ise izlenecek tek yol “Barı Cephesi” diye adlandırılan, ngiltere ve Fransa’nın önderli indeki statükoyu koruma politikası idi546.

ngiltere ile talya’nın 2 Ocak 1937 günü Akdeniz’de statükonun korunması amacı ile yaptıkları “Centilmenlik Anla ması”nı Türkiye, Yunanistan ve Yugoslavya iyi kar ılamı tı. 2–3 ubatta Milano’da Aras’ın Ciano ile yaptı ı görü meler sonucunda 1928 Türk- talyan Tarafsızlık Antla ması çerçevesinde dostluk ve i birli inin sürdürülece inin açıklanması da bunu izlemi ti. talya, Yunanistan ile de 1928 Antla masına ba lı görünüyordu. 25 Mart 1937 günü de Yugoslavya ile ilk kez böyle bir antla ma imzalayınca, onunla Balkanlı kom uları arasında az çok bir güven havası olu mu tu547.

1937 yılı sonbaharında Balkan Paktı Devletleri Akdeniz’de güvenlik konusunda ngiltere ve Fransa ile yeniden yan yana görünüyordu. öyle ki: spanya iç sava ı uzayıp giderken talya ve Almanya isyancı General Franco’ya, Sovyetler birli i de Cumhuriyetçi Madrid Hükümetine yardıma ba lamı tı. 1937 yazında talyan denizaltıları Madrid Hükümetinin ba lantılarını kesmek üzere Akdeniz’de korsanlık eylemlerine giri ince ticaret gemileri için gidi geli özgürlü ü kalmamı tı. Bunlara kar ı devriye önlemleri alınması için, ngiltere ve Fransa’nın giri imi ile 14 Eylül1937 de Nyon Anla ması ve onu bütünleyici nitelikte 17 Eylülde Cenevre Anla ması imzalanırken, Paktın dört devleti 9 imzacı devlet arasında yer almakta duraksama göstermemi ti548.

talya’nın 7 Nisan 1939’da 30 tümenle Arnavutluk’u i gale ba laması tehlikeyi Türkiye’nin güvenlik sahasına ta ıdı. On iki adalar dolayısıyla zaten kom u oldu u talya’nın imdi de Balkanlara do ru yayılma e ilimi göstermesi Türkiye’de ciddi endi elerin uyanmasına neden oldu. Zira talya büyük devletlerarasında Türk toprakları üzerinde emelleri olan tek devlet olarak görülüyordu549_.

546 _{Soysal, Bayura Arma an, s. 190.} 547 _{Aynı yer.}

548 _{Aynı yer.}

Bir defa, bizzat Mussolini 19 Mart 1934’de ikinci fa ist kongresinde yaptı ı konu mada talya’nın “tarihi hedeflerinin Asya ve Afrika’da “ oldu unu ve “do al bir geni leme” sayılması gerekti ini söylemi ti. Her ne kadar Roma’daki Türk büyük elçisi konunun üzerine gidince Mussolini konu masında bir Avrupa ülkesi olarak kabul etti i Türkiye’yi kastetmedi ini söylemi se de, bu topraklarının yüzde 95’i Asya’da olan Türkiye’yi rahatlatmaktan uzaktı. kincisi, Mussoli’nin konu malarında sık sık Akdeniz’e ili kin olarak Mare Nostrom (Bizim deniz) kavramını kullanması da On iki adalarda yaptı ı a ırı askeri yı ınak dolayısıyla zaten ku kulu olan Türk yöneticileri rahatsız etmekteydi. Bu arada 1937’den itibaren do u Akdeniz’de Türk karasularına yakın bölgelerde bazı ticaret gemilerinin kimli i belirsiz korsan deniz altıların saldırılarına u raması da ku kuları talya üzerinde yo unla tırmaktaydı. Üçüncüsü, Birinci Dünya sava ı ertesinde Anadolu topraklarından umdu u payı alamadı ı için hayal kırıklı ına u rayan talya’nın ilk fırsatta tekrar bu bölgeleri ele geçirmeye çalı abilece i gözden uzak tutulmuyordu. Yine de, talya’nın Arnavutluk’u i galinin ardından ngiltere ve Fransa 13 Nisan’da yeni bir saldırı olasılı ına kar ılık Yunanistan ve Romanya’ya garanti verirlerken ngiltere aynı teklifi Türkiye’ye yaptı ında, Türkiye tek taraflı garantiyi kabul etmedi. Mihver devletlerinin tepkisini üzerine çekecek bu garanti yerine, Türkiye’yi ngiltere ile belirli kar ılıklı taahhütleri içerecek bir ittifak anla masına götürecek görü meler sürecinin ba lamasına teklif etti550.