AKADEMISYENIN BILIM,

genellikle bir üniversitenin akademik süreci içinde bulur ve zamanla bilgisini artırarak esas görevi olan araştırma ve ge- liştirme işi ile iştigal ederek öğrencilere bilgisini, bildiklerini en iyi bir şekilde ileterek onları eğitmeye çalışır. Içine girdiği bilim sürecinde en yenilikçi bilgiler ile içinde bulunduğu toplumun gelişmesinde etkin ve yetkin rol oynayan kişilerden biri haline gelir ve artık öncelikle eğitim, araştırma ve geliştirme onun en önemli vazifelerinden olması gerekir. Akademik hayatta kişi önünde öncelikle bir askeri rütbe silsilesine benzer akademik mertebelere de (dr. öğr. üyesi , doçent ve sonunda da profesör) zamanla yaptığı bilimsel faaliyetlerle ulaşabilmek yolu bulun- maktadır. Bu terfi süreci sırasında kişi ya sadece akademisyen olmaya karar verir böylece profesörlük unvanını aldıktan sonra artık bilgisini artırma arzusu kalmayabilir ve halk arasındaki tabir ile “eleğini duvara asar” veya bu akademik unvanların da ötesinde olan bilim adamı olmak için yoluna devam eder. Her ülkedekine benzer olarak ülkemizde de sadece akademik kalma niyetinde olan ve üniversitelerde sadece ders vermeye devam edenler oldukça fazladır. Eleğini duvara assın veya asmasın akademik hayatta bir akademisyenin bilim ve kül- tür ahlâkı ve meslek etiğine uyması gerekir. Ancak bunlara uymayanlar da zaman zaman ortaya çıkmaktadır. Bir aka- demisyenin bilim ahlâkı bakımından uyması gerekli olan bazı noktaları söylece sıralayabiliriz.

A person who joins the workforce with the desire and will to do science usually finds himself in the academic process of a university and tries to train students by conveying them his knowledge in the best way as he eventually increases his knowledge and gets engaged in research and development related work which is his main duty. He becomes someone who plays an effective and competent role in the develop- ment of his society with the most innovative knowledge in the process of science and education, research and devel- opment in particular must become his most important du- ties. A person in the academic life could reach the academic ranks that are similar to the ranks in the military (the title of assistant professor, associate professor and professor) with his scientific activities. During the promotion period, he may decide to keep being an academic. After obtaining the title of “professor”, the academic may no longer have the desire to increase his knowledge and “to be done with something”, as the elders say, or he may continue down the path to become a scientist which is beyond these academic titles. Similar to each country, there are quite many people in Turkey, who only intend to stay in the academic life and only continue to teach in universities. Even if they are done with the academic life or not, an academic must obey the ethics of science and culture and professional ethics. However, it is possible to see those who do not obey them from time to time. We can list some of the points that an academic needs to obey in terms of science ethics. They are as follows:

1) Knowing the definition of science and trying to convey scientific knowledge with the principles of rationalism, philos- ophy of science and logic in a dominant way, rather than just conveying it to others through direct transfer, memorization or in a mechanical way.

1) Bilimin tanımının ne olduğunu bilerek bilimsel bilgilerini

sadece nakilcilik, ezbercilik veya mekanik şekilde başkalarına aktarmak yerine baskın bir şekilde akılcılık, bilim felsefesi ve mantık ilkeleri ile aktarmaya çalışmak,

AKADEMISYENIN

BILIM,

KÜLTÜR

VE ETİK

VASIFLARI

SCIENTIFIC,

CULTURAL

AND ETHICAL

CHARACTERISTICS

OF AN

ACADEMICIAN

Prof. Dr. Zekâi Şen

Istanbul Medipol University,

Faculty of Engineering and Natural Sciences

Prof. Dr. Zekâi Şen Istanbul Medipol Ünv.

Mühendislik ve Doğa Bilimleri Fakültesi

2) Öncelikle kendisini ilgilendiği ve ders vereceği konularda

ülke ve dünya ölçeğinde yapılan en son çalışmaları yakından takip ederek yenilikçilik ruhu ile genç öğrencilerde akıl ve man- tık ilkeleri ile benzer ruhu yaşatmaya çalışmak,

3) Akademik hayatta olması gereken adalet duygusunu

bırakmaması ve nesnel (objektif) davranışlar içinde bulunması,

4) Daha da yenilikçi bilgiler üretebilmesi için aynen bir iş

adamı gibi müteşebbis ruha sahip olması.

Bunlara ilave olarak bir akademisyenin kültür ahlâkı ve özel- likle Batı kültüründen ziyade kendi kültürümüzdeki değerlere özen gösterilmesi ile de kendi toplumundaki düşünce örgünlü- ğünü rahatlatmalıdır. Burada kültürümüzden bazı millî ve dinî söylemlerimize uymanın insanı ne kadar rahatlatıcı bir hayata büründürebileceğinin düşüncesi okuyucuya bırakılmıştır.

1) Akademik hayat uğraşısı “bilmek”ten geldiğine göre bi-

lim adamı veya akademisyen olacakların öncelikle kendisi iç dünyasını (ruhunu, nefsini) teşhis etmesi gerekir. Yunus Em- re’nin “İlim ilim bilmektir. İlim kendin bilmektir. Sen kendin bilmezsen. Bu nasıl okumaktır.” mısralarında beyan ettiği

gibi akademik hayattan önce insanın kendi nefsini keşfetmesi gerekir. Bunun için de kişinin zaman zaman kendisini hesaba çekerek içinde bulunduğu cemiyet, ülke ve diğer insanlara faydalı ve örnek olacak dürüstlüğe ve ahlaka sahip olup ol- madığını kontrol etmelidir. Bu bilim adamı olmanın ilk ve temel ilkesidir,

2) Kültürümüzde önemli sözlerden biri de “Beşikten mezara kadar ilim” olduğuna göre bu ilkeye uymak gerekir. Ancak

bu ilke bugün unutulmuş veya unutturularak maalesef eğitim sistemimize “Life Long Learning” Türkçesi “Yaşam boyu öğ-

renmek” ilkesi sokulmuştur. Bilim tarihinde kendi değerlerini dışlayarak akademisyenleri vasıtasıyla günün bilim seviyesine erişmiş hangi toplum veya medeniyet vardır acaba? Bunun araştırılması okuyucuya bırakılmıştır,

3) Peygamber Efendimizin “İşi ehline veriniz” tavsiyesi-

ne özellikle akademik hayatta ehemmiyet vermek gerekir ki akademisyen ve bilim adamları kafaları rahat bir şekilde çekişmesiz, diğer akademisyenleri tenkitsiz, kişilerden şüphe etmeden ortak akıl ile toplum, ülke ve insanlık adına yeni bilgi ufuklarına yelken açılabilsin,

4) Kültürümüzde “Boynuz kulağı geçmeli” sözüne de değer

verirsek böylece hocalar kendilerinden daha bilgili olabilecek akademisyen ve ilim adamlarının yetişmesine yol vererek kıs- kançlık, çekememezlik, vb. hastalıklı ve rahatsız edici düşün- celerden arınarak akıl ve kalp huzuruna erişebilirler,

2) Trying to create an innovative spirit within young students with the principles of mind and logic by keeping up with the latest studies carried out on the subjects, which he is interested in and will teach to students, in Turkey and around the world. 3) Maintaining the sense of justice, a must in the academic life, and behaving in an objective manner.

4) Having the qualities of an entrepreneur in order to produce more innovative knowledge.

In addition, an academic should set the thoughts of his own society at ease by paying attention to the cultural values of his community, rather than the cultural ethics and the western culture in particular. It is up to the readers to imagine how comforting it would be to adapt some of our national and religious discourses into our lives.

1) As the career in the academic life comes from the verb “to know”, scientists or academics must first identify their inner worlds (their spirits and own selves). As Yunus Emre once said in the verse: “Knowledge is to know about knowledge. Knowledge is to know yourself. If you do not know yourself, how would you call it knowledge?”, one must explore himself before taking part in the academic world. That is why, one should occasionally check himself to see if he is as honest and well-behaved as he should be to the point of being beneficial to other people and setting an example for his society and country. This is the first and basic principle of being a scientist. 2) We have to follow this principle of “Knowledge from birth to death” as it is one of the most important phrases in our culture. However, this principle has been long forgotten and the term “Lifelong Learning” was inserted into our education system. Which society or civilization in the history of science has reached the level of modern science through its academics by excluding its own values? I would like to leave it to the readers to decide for themselves.

3) It is important to place importance on the advice of Proph- et Mohammed which reads “Leave the job to the competent one” especially in the academic life. If we can do that, aca- demics and scientists can easily set sail for the new horizons of knowledge in the name of their society, country and humanity without confusion and controversy among other academicians and without doubting others.

4) If we also cherish the expression “One should surpass his elder” in our culture, professors can allow academics and scholars who could be more knowledgeable than themselves and find peace mentally by setting himself free from unhealthy and disturbing thoughts such as jealousy.

71

70

Dosya - Akademik Kültür Ve Etik File - Academic Culture and Ethics

5) “Adalet mülkün temeli” olduğu gibi bilim dâhil her şeyin

huzur içinde yürütülmesi için gerekli olan çok önemli bir ilkedir. Bütün işlerde olduğu gibi bilim rütbesine erişerek faydalı ola- bilmek için mutlaka adalet duygusunun çalışma, düşünce ve araştırma süreçlerinde hâkim olması lazımdır. Kişisel hislere, bilim dışı görüş ve grupların arzu ve isteklerine kapılmadan sadece bilimin işaret ettiği kıstaslara sadık kalınarak ‘hak haklı olana’ teslim edilmelidir. Özellikle bilimsel görevlerin mutlaka ehline, üstadına, erbabına verilmesi adaletli davranmanın temel ilkesidir.

6) “Akıl akıldan üstündür” sözü de bir kişinin akademik ha-

yatta terfi edememesine rağmen aklının kendisinden daha ileri düzeyde olan bir akademisyenden de fazla olabileceği durumuna işaret eder. Akademik hastalıklardan biri kendisin- den daha üstün olan öğrenciye yol açmayan bir akademis- yen olabileceği gibi kendisini hocasından daha üstün görerek hocasını üzen öğrenciler de maalesef toplumumuzda ortaya çıkan üzücü durumlardan biridir.

Meslek etiğinin başlangıcında yüksek eğitim sonrası bir meslek edinmiş olan mezunlara o meslek ile ilgili bir “meslek yemini” yaptırılarak diploma verilir. Işte bu yemin sanki “meslek eti- ği”nin bir başlangıcı olarak algılanır. Meslek etiği çalışmaları aslında 19. yüzyılın sonlarında özellikle mühendislerin kendi derneklerinin kurumlaşması ile birlikte başlamıştır. Başlangıçta standart iş uygulamaları ile ilgili etik kodları düzenlenmiş, zaman içinde profesyonel dernekler olgunlaştıkça bu kodlar güncellenmiş ve geliştirilmiştir. Kamu güvenliği için hükümler, kamu hizmeti, çevre korunması gibi güncel konular ki çeşitli etik kodları son zamanlarda geliştirilmiş ve diğer standart kodlara eklenmiştir. Çeşitli kurumlarca geliştirilen bu kodlar benzer konuları işlemelerine rağmen aralarında her kurumun kendi ihtisas sahasına ve uygulamalarına yönelik farklılıklar vardır.

5) Like in the saying “Justice Above All”, it is a crucial principle in order to conduct everything in peace including science. Justice has to rule over the process of work, thoughts and research as in other works in order for an academic to be useful by reaching the rank of science. Academics should give credits where it is due by sticking to the criteria that only science points to without being caught up in personal feelings, unscientific views and the desires and wishes of other groups. Presenting duties, scientific duties in particular, to competent people is the basic principle of being fair.

6) The phrase "Two heads are better than one" refers to a situation in which an academic could be more knowledge- able than another academic in a higher rank even though he was not be able to get promoted in academic life. Even though there may be academics who do not give way to students who are more knowledgeable than themselves, it is also disheartening to see students in our society who upset their professors by getting above themselves.

Graduates who have acquired a profession after higher ed- ucation are given a diploma after taking a professional oath at the beginning of professional ethics. This oath is considered as the beginning of professional ethics. The studies on profes- sional ethics were began especially with the institutionalization of the associations of engineers in the late 19th century. At first, the codes of ethics related to standard business practices were arranged and they were updated and developed as professional associations have improved over time. Various codes of ethics on current issues such as provisions for public security, public service and environmental protection have been recently developed and added to the other standard codes. Although these codes, which are developed by various institutions, deal with similar issues, there are differences in terms of specialized fields and practices.

Bir akademisyenin uyması gerekli olan ve son 20-25 yıl içinde ahlâk kuralları dışında imiş gibi gösterilen ve adına “kariyer etiği” yani kültürümüz kelimeleri ifadesi ile “meslek ahlâkı” ile ilgili olan noktalardan bazılarını da şöylece sıralayabiliriz:

1) Etik kurallar yasal hükümler (belgeler) değildir ve pro-

fesyonel bir uygulamada mühendisler o kurallara aykırı ka- rarlarından dolayı tutuklanamaz,

2) Bir kişinin bağlı olduğu profesyonel kuruluşların etik ku-

rallarına aykırı davranması bu kuruluşların üyeliklerinden çıkarılmasına neden olabilir ama pratikte mühendis olarak çalışmasına engel teşkil etmez,

3) Etik kurallar yeni ahlaki ve etik ilkeleri oluşturmaz, bunlar

yüzyıllar boyu toplum ve insan etkileşimleri sonucu ortaya çıkmış ilkelerdir.

Bu yazara göre bir akademisyen bilim ve kültür ilkelerini yerine getirdikten sonra belirtilen “meslek etiği” denen kuralları zaten kendi hayatında otomatik olarak uygulamaya koyar. Akademik faaliyet gösteren kimselerin hoşgörülü olmaları sonucunda değişik kimselerin görüşlerini dinleyerek bilgi girdisi şeklinde çeşitli verilere sahip olabilirler. Böylece geniş tabanlı bir veriler spektrumuna sahip olan bilim adamı ilmi izahlarını yine bilimsel çerçevede kalarak yapabilir. Aksi taktirde birbirle- rinin fikir ve görüşlerine kırıcı yaklaşımlar olur ki, bu da bilimsel bir atmosferin oluşmasına engel teşkil eder. Hoşgörü fertler arasında itimat, sevgi, saygı ve güvenin giderek artmasına sebep olur ve böylece huzurla çalışılabilecek bir ortam oluşur. Bir yerde bilim düşüncesine sahip öğrenci, akademisyen ve bi- lim adamlarının bilgi edinme açısından huzur verici, hoşgörülü, karşılıklı saygı ve anlayışa dayalı ortam meydana gelebilmesi için yukarıda sayılan noktaların tümünün gerçekleşmesi icap eder. Bunlardan bir tanesinin eksikliği, sakatlığı, bozukluğu diğerlerinin de zedelenmesine ve belki de domino etkisi ile o kurum veya kuruluşta bilim dışı etkenlerin rol oynamasına sebep olabilir.

We can list some of the points related to the so-called pro- fessional ethics of academics, also known as “work ethics” in our culture, that were publicized as ethics outside of the codes of ethics in the last 20-25 years, also known as “work ethics” in our culture:

1) The codes of ethics are not legal provisions (documents) and engineers cannot be arrested for their noncompliant decisions in a professional practice.

2) Violation of the codes of ethics of a professional association to which a person is affiliated may result in the removal of that person from the membership of that organization, but does not preclude them from working as an engineer. 3) The codes of ethics do not constitute new morals and eth- ical principles. They are principles which are the results social and human interaction for centuries.

According to the author, an academic automatically puts the principles called “professional ethics” into practice in his own life after fulfilling the principles of science and culture. If academics are tolerant of others, they can gather various data in the form of information input by listening to the opin- ions of different people. Thus, a scientist who has a wide range of data can explain his scientific studies within a scientific framework. Otherwise, they would be harsh towards each other’s ideas and opinions and it will prevent the formation of a scientific environment. Tolerance allows people to trust, love and respect each other more, which will lead to the creation of a peaceful work atmosphere.

It is necessary to realize all the points mentioned above in order to create an environment based on peace, tolerance, mutual respect and understanding in which students, aca- demics and scientists with scientific thoughts can obtain in- formation. Leaving out or abusing one of such points may lead to the corruption of others, and even the appearance of non-scientific factors in that institution or organization due to the domino effect.

Günümüz tıp eğitimi, branşlaşmanın son derece alt birimle- re indiği, teknolojinin bütün ağırlığıyla kendisini hissettirdiği, araştırma ve geliştirme ağırlıklı olarak icra edilen bir meslek olarak karşımıza çıkmaktadır. Tıp teknolojisi, klonlama, kök hücre, tüp bebek, genetik, mikrobiyoloji gibi alanlardaki ge- lişmelere paralel olarak eskiden ölümcül kabul edilen bazı hastalıklara yeni çareler üretme ve ortalama insan ömrünü uzatma konusunda birtakım adımlar atmış olmakla beraber, aynı zamanda, ironik bir şekilde, kendisinin ürettiği hasta- lıklarla da mücadele etmek durumunda kalmaktadır. Yeni geliştirilen ilaçlar, bir taraftan tedavi ederken diğer taraftan tedavi edilmesi gereken yeni yan etkiler ya da hastalık alan- ları açmaktadır. Tıp etiği de ele alınması gereken bir başka konudur. Ötenazi, öjeni, idam cezasını uygulayan ülkelerde bu cezanın infaz şekli, insan klonlama, yapay organlar, organ nakli, taşıyıcı annelik, kürtaj, hayvanlar ve insanlar üzerindeki deneyler, plastik cerrahi-insan doğasının değiştirilmesi gibi alanlar sadece tıbbın konuları olmaktan çıkıp aynı zamanda etik-din-felsefe-hukuk-sosyoloji-kriminoloji gibi geniş bilim alanlarını ilgilendirir hale gelmiştir.

Bu yazımızda, günümüzdeki etik çalışmalarına ışık tutması açısından, tarihten bazı örnekler vermeye çalışacağız. Özellikle Kanuni Sultan Süleyman döneminde faaliyet göstermiş olan Süleymaniye Tıp Medresesi ve Daruşşifası’nda doktor hasta ilişkileri ve tıp etiği konumuzun odak noktasını oluşturacak. Bilindiği üzere Osmanlılar, hüküm sürdükleri coğrafya itiba- rıyla çok geniş bir havzanın bilgi birikimine varis oldular. Bu birikime özgün katkılarda bulundular ve tıp konusunda başarılı çalışmalara imza attılar. Bu çerçevede tıp etiği, önce zarar

The modern medical training appears before us as a pro- fession that has many sub-branches, is mainly carried out in research and development, and is heavily influenced by technology. Even though some steps have been taken in parallel with the developments in the fields such as medical technology, cloning, stem cells, in vitro fertilization, genetics and microbiology to produce new remedies for some previ- ously fatal diseases and to extend the average lifespan of humans, the modern medical training, ironically, also ends up struggling with the diseases it has created. As the new- ly-developed medication cures the diseases, it also reveals new side effects and fields of disease that need to be treated. Medical ethics is another issue that needs to be addressed. Fields such as euthanasia, eugenics, the way death penalty is executed in countries where death penalty is allowed, human cloning, artificial organs, organ transplantation, surrogacy, abortion, experiments on animals and humans, plastic surgery