Küçük Oto Sanatkârları Sitesi’nde ise her meslek türünü görmek mümkündür: Oto tamiri, oto kaporta, oto boyama, LPG gaz dönüşümü, oto makasçılık, motor tamiri, egzozcu, kaynakçı, torna-tefsiye, pima pen, mobilya, ahşap vb. Edremit Küçük Oto Sanatkârları Sitesi’nde oto tamirciliğine ait 150 tesis bulunmaktadır. Bunun yanında mobilya üretimi (8 adet), gıda sanayi (8 Adet), sabun imalatına (2 Adet) ait tesislerde bulunmaktadır (Tablo 64). Bu sanayi sitesinin en büyük problemi dükkânların çok küçük olmasıdır. Kapıya iki araç yanaştığında bütün yol kapanmaktadır.
Tablo 64: Edremit Organize Küçük Oto Sanatkarları Sitesi (2015)
Sektör Adı Tesis Sayısı Sektör Adı Tesis Sayısı
Oto Tamirciliği 170 Gıda Sanayi (Algida,Bira) 8
Hurdacılık 3 Sabun İmalatı 2
Mobilya Üretimi 8 Kömür Satıcıları 5
Klima Bakımları 4
Toplam 200
169
Organize Küçük Sanayi Sitesi, orta ve küçük esnafa hitap eden bu alan hareketli ve canlıdır. Orman ürünleri sanayini oluşturan tesisler atölye niteliğindedir. Ayrıca bu alanda İmalat kapasitesi büyük firmaların işyerleri mevcuttur. Depolama alanları büyük sanayi ile birlikte olduğu için kent dışına çıkarılarak kara yolu güzergâhı civarının bu alanlar için ayrılması doğru düşünülen bir karardır. Sanayinin ve imalatın kent dışına taşınması onu daha organize hale getirmiştir. Edremit’in sanayi alanlarının son derece planlı bir şekilde yerleştirmesi ile şehrin görüntüsünün bozulması ve çevreye zarar vermeleri önlenmiştir.
Şehir otogarının arkasında küçük bir sanayi sitesi daha mevcuttur. Daha çok oto tamircilerinin olduğu (70 Adet) bu alanda teneke (zeytinyağı-4 adet), mobilya (4 adet), zeytin sıkma makinesi (3 adet) ve kimyasal boya ve ahşap boya mamulleri (5 adet) üreten tesis olmak üzere toplamda 100 adet işyeri mevcuttur.
Edremit’te sanayi alanları planlı bir şekildedir. Bu alanda geleceğe dönük yatırım ve imar konularında akılcı bir politika izlenmiştir. Böylece gelecekte de şehirde dramatik sahneler yaşanmayacaktır. Edremit’te hizmet sektöründe çalışan nüfus diğer sektörleri geride bırakmaktadır. Fakat sanayi faaliyetleri, Edremit’te şehir gelişiminde önemli bir rol üstlenmemektedir. Hızlı bir şekilde gelişen bölgede turizm, zeytincilik ve yapılaşma ağırlıklı ekonomik büyüme mevcuttur. İlçede tarım ve hizmetlerin ilk sırada yer aldığını söylemek mümkündür. Edremit şehrinde sanayi kuruluşları doğrudan ya da dolaylı olarak zeytinle ilişkilidir. Zeytin üretimi ise pek gelişme gösterememektedir. Fakat şu kesinlikle unutulmamalıdır. Edremit’te tarıma dayalı sanayinin kalitesi artırılarak ve zeytin üzerinden gidilerek ülke dışında da belli bir piyasaya oluşabilir. Bu anlamda zeytin Edremit için bir vizyondur, fakat halen bir gerçek değildir.
4.1.4. Ticaret Fonksiyonu
Ticari faaliyetler, mal ve hizmetlerin para kazanmak amacıyla değiş-tokuşu anlamına gelmektedir. Bir yerleşmenin ekonomik yapısının temel taşlarını oluşturan ticari fonksiyonlar, şehirlerin etki alanının belirlenmesi ve şehrin gelişmesinde oldukça önemlidir. Şehirlerde ticari hayatın gelişimi birçok faktörün etkileşimi ile mümkündür. Sanayi faaliyetlerinin varlığı, ulaşım ve bankacılık faaliyetleri bunlardan birkaçıdır (Aliağaoğlu ve Uğur, 2010). Şehirlerin merkezi algısının oluşmasında ticarî fonksiyonların önemi büyüktür.
170
Ticaret fonksiyonu yerleşmelere esas gücü kazandırmaktadır. Şehirler çevrelerinden hammadde alır ve mamul madde sunar. Çevresiyle oluşturduğu bu döngü şehri besler. Tarih boyunca bu böyle sürmüştür. Henri Pirenne’ye göre, “ Şehir yaşamı, ticaret ve sanayi ile doğruda ilişkilidir. Şehirler ticaretin ayak izlerinden doğmuşlardır. Böylece şehirlerin hem sayıları artmış hem de başka şehirlerin kurulmasına vesile olmuşlardır (Karatepe,1995: 186-187).
Edremit’te ticari faaliyetlerin başlangıcı, çok eski dönemlere dayanmaktadır. Edremit, adli bir merkezdi. Aynı zamanda ağaç ürünlerinin ticaretinin (kereste) yapıldığı bir yerdi. Edremit Kaz Dağı peyniri ile de ün salmış, bu sayede Osmanlı İmparatorluğu zamanında saraylara kadar giden zeytin ve peynir sevkiyatı gerçekleşmiştir. Edremit doğuda Balıkesir ve Bursa, güneyden gelen Bergama ve İzmir şehirleri ile ve iskelerle Akdeniz’e açılıyordu. Yol ağının yaygınlığı ve ulaşım kolaylığı Edremit’te ticari hayatın büyük gelişme göstermesine sebep olmuştur.1573 yılında 517 hanelik vergi nüfusu olan şehirde 230 dükkân bulunması bunun en açık göstergesidir (Yılmaz,1995: 74).
16.yüzyılda Edremit’te yolcu ve tüccarın konaklamalarına imkân sağlayacak bir kervansaray ile İstanbullu evi olarak bahsi geçen bir han bulunuyordu (Genç, 2014). “Şehirlerdeki hanlara gelen tüccarlar hem burada konaklar hem de mallarını burada saklarlardı (Faroqhi,1993).
Edremit şehrinde ticari faaliyetlerin tarihi süreç içerisinde ele alınması kaydedilen gelişimin tespiti için önemlidir. 1835’te Edremit’te 8 han bulunuyordu. Bunlar; Acem Hanı, Sandıkçı Hanı, Topaloğlu Hanı, Kilisa Hanı, Bakırcı Hanı ve Hacı Ahmed Ağa Hanı’dır. Bu hanların en büyüğü 60 odalı iken en küçüğü 4 odalıdır. 60 odalı iki handan biri Bakırcı Hanı diğeri Topaloğlu Hanı’dır. Diğer hanların oda sayısı sırasıyla şöyledir: Muytab Hanı 5 odalı, Sandıkçı Hanı 11 odalı, Kilisa Hanı 9 odalı, Hacı Ahmed Ağa Hanı 6 odalı ve Acem Hanı 4 odalıdır. Edremit’teki hanların toplam kapasitesi 178 odadır (Kapaeciden Genç, 2014: 43). Bilindiği üzere hanlar ticaretin rotasını göstermektedir.
Edremit şehri ticaret yolları üzerinde yer aldığı için her dönem ticaretin merkezi olmuştur. Sultan I. Mahmut döneminde 1836 yılında bir fermanla Edremit’te tespit edilen dükkân ve işyerlerinin sayısı 370’dir. Kuyumcu-Bıçakcı, Tulumcu, kahveci vb. iş kollarına ait dükkânlar görülmektedir (Tablo 65).
171
Tablo 65: Edremit’te Tespit edilen İşyerleri (1836)
Dükkânlar Edremit Dükkânlar Edremit
Kuyumcu- Bıçakcı 52 Simitçi Fırını 5 Papuççu- Tulumcu 50 Sabunhane 4 Terzi 47 Kasap 4 Debbağ 42 Şerbethane 3 Bakkal 40 Ekmekçi Fırını 2
Mutaf-Saraç 24 Kiremit Ocağı 1
Kahveci 22 Aşçı 2 Sandıkçı 21 Hamam 2 Sebzeci 18 Boyacı 2 Berber 12 Leblebici 2 Kalaycı-Bakırcı 8 Bardakçı 1 Helvacı 6 Toplam 370 Kaynak: Yetkin,1949.
İslâm şehirlerinde çarşıların büyük bir önemi vardır. Böylece şehirlerin merkezi yerlerine çarşılar kurulmuştur. Çarşılar, özellikle ticaret yolları üzerinde bulunan şehirlerde büyük önem kazanmıştır. Ticaretin İslâm dini tarafından teşvik edilmesi, müslüman halkın ticarete önem vermesine neden olmuştur. Ticaretin düzenli bir şekilde yürüyebilmesi içinde aynı zanaat kolunda faaliyet gösteren esnaflar aynı yerde toplanmış ve böylece çeşitli çarşılar oluşmuştur.
1889 yılında Edremit Ticaret Odası kurulmuştur. H.1307 (M.1891) yılı salnamesinde köyleriyle birlikte Edremit kasabasında 11fabrika, 63 su değirmeni, 39 fırın, 120 kahvehane, 7sabunhane, 6boyahane, 12debbağhane, 8han bulunmaktadır (Balıkesir İl Yıllığı, 1969: 69-204). Edremit kasabası tahrir defterlerinde “Bazar durur şehirdür iki yerde Cuma kılınur” şeklinde tanımladığı için şehir ve kasaba kriterlerinde, ticari ve dini merkez olma özelliğine uygunluk göstermektedir (Yılmaz, 1995: 118).
Şehirde ticaretin durumunu seyyahlardan da öğrenmek mümkündür. 19.yüzyıl başlarında Edremit’e gelen seyyahlar burada ticaretin geliştiğine ve geniş zeytinliklerin bulunduğuna dikkat çekmişlerdir (Pınar, 2001). Edremit, bu dönemde İstanbul’un zeytinyağı ihtiyacını karşılayan önemli yerleşmelerinden biridir (Mantran, 1990).
Edremit Kazasında 1930 yıllarında üretilen ürünler ve miktarlarına bakıldığında zeytinin üstünlüğü görülmektedir (Tablo 66). 1933 yılı itibariyle Edremit Ticaret Odası’na kayıtlı 163 ticaret müessesesi bulunmaktadır. Kazanın başlıca ihraç ürünleri zeytinyağı, pirina, çam kabuğu, odun, balmumu, fasulye, canlı hayvan
172
ve tütündür. Bunlardan zeytinyağı İtalya, Fransa, İngiltere ve İskenderiye’ye; pirina Yunanistan ve İtalya’ya ihraç edilir. Çam kabuğu, çıra, odun, fasulye ve canlı hayvan Yunanistan’a; armut ise İskenderiye’ye ihraç edilmektedir. İthal maddeleri ise; makine ve manifatura, demir, kahve ve petroldür (Edremit Ticaret Odası, 1933: 18).
Tablo 66: Edremit Kazasında Üretilen Ürünler (1930)
Ürün 1930 Ürün 1930
Kilo Miktarı Kilo Miktarı
Arpa 1.200.000 Muhtelif Sebzeler 2.500.000
Buğday 1.000.000 Yün ve Yapağı 21.000
Bakla 50.000 Tütün 160.000
Çavdar 150.000 Balmumu 20.000
Fasulye 60.000 Börülce 22.000
Mısır Darısı 1.000.000 Burçak 25.000
Üzüm 50.000 Kavun ve Karpuz 400.000
İncir 800.000 Zeytin tanesi 35.000.000
Muhtelif Meyveler 700.000 Zeytin Yağı 7.000.000
Kaynak: Edremit Ticaret Odası,1933: 15-17.
1934 yılında şehirde ticaretle uğraşanların sayısı 474 kişidir (%71.5). Otel, han, pansiyon işletenlerin sayıca fazla olması da (%21.3) aynı zamanda ticaretteki hareketliliğin bir yansımasıdır (Tablo 67).
Tablo 67: Edremit Şehrindeki Ticaretle Uğraşanların Sayısı
Meslekler Mutlak Rakamlar Oran (%)
Erkek Kadın Toplam Erkek Kadın
Ticaret 331 8 339 71.7 66.7
Bankacılık, Borsacılık 12 3 15 2.6 25.0
Otelcilik, Han, Pansiyon, Gazino, Kahve ve Bar İşletmesi
100 1 101 21.6 8.3
Ticarete Yardımcı İşler 19 - 19 4.1 -
Toplam 462 12 474 100.0 100.0
Kaynak: “Balıkesir Vilayeti” (1934: 114-117) adlı eserden alınmıştır.
1938 yılında Edremit şehrinde yer alan meslek gruplarının toplamı resmi ve özel sektörle birlikte 386’dır (Özdemir, 2009). 1939 yılında Edremit Ticaret Odasına kayıtlı 193 üye bulunmaktadır (Yetkin,1939: 83).
1950’lerden itibaren giderek yoğunlaşan kırdan şehirlere göç Edremit’teki nüfusun hızla artmasını sağlamıştır. Sonrasında turizmin devreye girmesiyle nüfus daha da artmıştır. Bu nüfus artışı şehirde sağlık, kültür ve eğitim gibi birçok ihtiyacı beraberinde getirmiş ve hizmet sektörünün gelişimi için ivme görevi görmüştür.
173
1967 yılında ilçede 5 adet akaryakıt istasyonu,13 otel,11 motel,19 pansiyon ve 10 adet lokanta bulunmaktadır (Balıkesir İl Yıllığı, 1967: 227). Bu yılda odaya kayıtlı 638 üye ve 29 şirket vardır.
1973 yılında kazada 45 zeytinyağı fabrikası, 2 rafine fabrikası ve 2 prina farikası vardır. Turistik tesis olarak 12 otel,12 motel ve 11 lokanta bulunmakta olup tesislerdeki yatak sayısı 1176’dır.
Edremit 1980’li yıllara kadar önemli bir ivme gösterememiştir. Turizmin bir hız göstergesi olarak şehre dâhil olması ekonomik faaliyetleri canlandırmıştır.
1990-2000’li yıllarda elverişli şartların etkisiyle şehir, bir yandan mekânsal olarak büyüme gösterirken, diğer yandan da çeşitli ekonomik fonksiyon alanları, geleneksel alanlarından çıkarak modern alanlar oluşturmaya başlamıştır. Şehirsel büyümeye bağlı olarak yeni şehirsel fonksiyon alanları ortaya çıkmıştır. Özellikle 1990’lı yıllarda hızlı bir şekilde büyüyen şehirde Cumhuriyet, Cennetayağı, Atatürk mahallelerinin ortaya çıkmaya başlaması, yeni ticaret alanlarının oluşmaya başlamasına neden olmuştur.
Ülkemizde şehirsel yerleşmeler arasında en büyük grubu hizmet şehirleri oluşturmaktadır (Tunbul, 2000: 152). Edremit’te bu şehirlerden biridir. 1985, 1990, 2000 yıllarında nüfusun (33.542 kişi) yarısından fazlası (22.917 kişi) hizmetler sektöründe çalışmaktadır (Tablo 33). 1985’de hizmetler sektörünün genel sektörler içerisindeki oranı %64.4 iken 1990’da %67.2 ve 2000 yılında %74’e çıkmıştır (Grafik 11). Hizmetler sektöründe çalışanların oranının tüm çalışanların 50’sinden fazla olması şehrin ticaret şehri olduğunu göstermektedir.
1993 yılı itibariyle de Edremit şehrinde yer alan oda statüsündeki meslek kuruluşlarının üye sayısı 6924’tür. En çok üyeye sahip meslek kuruluşu 2850 kişi (%41.16) ile şoförler odası iken, en az üye sayısı 79 kişi (%12.92) ile kasaplara aittir. Şöforler odasını Maden-iş sanat (%12.92), bakkallar (%11.55), kahveciler (%6.13), terziler (%5.99) ve lokantacılar (%5.08) takip etmektedir (Tablo 68).
174
Tablo 68: Edremit’te Yer Alan Oda Statüsündeki Meslek Kuruluşları
(1993)
Adı Kuruluş tarihi Üye sayısı %
Şoförler 1974 2850 41.16 Maden-İş sanat 1955 895 12.92 Bakkallar 1964 800 11.55 Kahvehaneciler 1965 425 6.13 Terziler 1955 415 5.99 Lokantacılar 1972 352 5.08 Ağaç işleri 1961 200 2.88 İnşaat ustaları 1967 180 2.59 Berber-kuaförler 1965 160 2.3 Oto tamircileri 1979 150 2.16 Bahçevanlar 1953 124 1.79 Ayakkabıcılar 1965 107 1.5 Manavlar 1970 105 1.5 Fırıncılar 1973 82 1.18 Kasaplar 1965 79 1.14 Toplam 6924
Kaynak: Edremit Ticaret Odası, 2013.
2015 yılı itibariyle Edremit şehrindeki Edremit Ticaret Odası’na kayıtlı 12 meslek grubu vardır. En fazla kayıtlı üye sayısı olan (441 kişi) İnşaat Mütehahitliği, Mühendislik, Mimarlık ve Yapı Denetim faaliyetleri meslek grubudur. Bunu 210 ve 202 kayıtlı üye sayıları ile Ulaştırma, Otomotiv, Akaryakıt ve Müşavirlik Meslek Grubu ve PVC, İnşaat Malzemeleri, Madencilik ve Makine Meslek Grubu takip etmektedir. Üye sayısı en az olan grup (81 kişi) ise Dokuma, Ayakkabı ve Deri İmali, Tekstil Ticareti Faaliyetleri Meslek Grubu’dur (Tablo 69).
Tablo 69: Edremit Şehrinde Ticaret Odasına Kayıtlı Meslek Grupları ve
Üye Sayıları (2015)
Meslek Grubu Kayıtlı Üye S.
Sayısı İnşaat Mütehahitliği, Mühendislik, Mimarlık ve Yapı Denetim faaliyetleri Mes.Gr. 441
Ulaştırma, Otomotiv, Akaryakıt ve Müşavirlik Meslek Grubu 210
PVC, İnşaat Malzemeleri, Madencilik, Makine Ekipmanları Meslek Grubu 202
Yağ, Gıda ve İçecek Maddeleri İmal ve Ticaret Meslek Grubu 198
Konaklama, Lokanta ve Turizm Faaliyetleri Meslek Grubu 178
D. Tüketim M, Orman Ü, Elektrikli, Eşya, Mobilya İ. ve Ticareti Meslek Grubu 134
Kozmetik, Sağlık ve Hizmet Faaliyetleri Meslek Grubu 124
Mücevherat, Finans, Sigorta ve Aracılık Hizmetleri Meslek Grubu 121
Kırtasiyecilik, Reklamcılık Basın Yayın, Eğitim Meslek Grubu 92
Yapı, İşyeri Kooperatifi, İnşaat İşi İle İlgili Faaliyetler Meslek Grubu 83 Dokuma, Ayakkabı ve Deri İmali, Tekstil Ticareti Faaliyetleri Meslek Grubu 81 Kaynak: Edremit Ticaret Odası (ETO) verilerinden derlenmiştir.
175
Bankalar şehirlerde kurulmaktadır. Ticari hayattaki etkinlik banka sayılarında artışa sebep olmaktadır. Bu bankalar, para transferini gerçekleştirerek ticareti kolaylaştırmaktadırlar. Bankacılık faaliyetleri, ekonomik faaliyetlerin gelişimini yakından etkilemektedir. Bir yerleşmede mevduatların krediye çevrilmesi önemlidir. Şehirde bu alanda sıkıntılar görülmektedir. Girişimciliğin gelişmesi ve yatırımların yeterli düzeye gelmesiyle bu durumun üstesinden gelinecektir.
Bankalar şehir ekonomisinde dönen paranın artışına işaret etmektedir. Banka sayısının nüfusun ekonomik seviyesinin yükselmesi ve ticaretin potansiyelinin artışına bağlı olduğu bilinmelidir. 1982’de şehirde 10 banka şubesi mevcut olup, bunlarda 157 kişi çalışmaktadır (Edremit İmar Planı,1982). 2015 yılı itibariyle Balıkesir il merkezi ve 20 ilçesinde 19 bankaya ait 159 farklı banka şubesi hizmet vermektedir. Merkezde 40, Ayvalık’ta 12, Bandırma 21, Edremit 29 banka şubesi var iken en az banka şubesi (1adet) Savaştepe, Marmara, Kepsut, İvrindi, Balya ilçelerinde bulunmaktadır. En fazla banka şubesine sahip ilçenin Edremit olduğu görülmektedir (Tablo 70). Bunlardan 13 tanesi şehir merkezinde yer almaktadır. Ziraat Bankası, İş Bankası, Vakıf Bank, Halk Bankası gibi bankalar, Edremit şehrine merkeziyet gücü kazandıran başlıca kuruluşlardır. Şehirde İş Bankası’nın iki, diğerlerinin birer şubesi bulunmaktadır (Foto 17).
Tablo 70: Balıkesir İlindeki Mevcut Banka Şubeleri (2015)
İlçeler Banka Şubeleri İlçeler Banka Şubeleri
Merkez 33 Sındırgı 3 Edremit 29 Havran 2 Bandırma 23 Manyas 2 Ayvalık 13 Altıeylül 2 Gönen 12 İvrindi 1 Karesi 10 Kepsut 1 Burhaniye 9 Balya 1 Susurluk 7 Marmara 1 Bigadiç 6 Savaştepe 1 Erdek 6 Gömeç 1 Dursunbey 4 Toplam 167
176