AHMET YESEVİ

Hem Ahi Evran’ın ilişkisi bakımından hem de genel tasavvuf tarihi açısından Ahmet Yesevî önemli bir şahsiyettir. Menkıbevî bir kişiliği olduğu için hakkında net bilgiler yoktur. Onunla ilgili bilinen net bir bilgi Orta Asya Türkleri’nin İslamlaşmasında büyük etkisi olduğudur.

XII. yüzyılda Ahmet Yesevî’nin Türkmenistan’daki yaşadığı bölge Sirderya ve Seyhun ötesindeki bozkırlarda göçebe, çeşitli inanç ve kültürlerin mücadele ettiği bir

100 _{Mustafa Akkuş, “Ahi evren ve Ahiliğin Doğuşu”, Ahilik ve Meslek Ahlakı” edt. Mustafa Akkuş,}

KTO Karatay Üniversitesi Yayınları, Konya, 2016, ss.40-46

31

toplum yapısı vardı. Türklerin savaşçı, hareketli, mücadeleci ruhta olmaları onların toplumsal hayattaki bazı yaşam tarzlarını benimsemelerinde etkili olmuştur. Bunların başında kadınlı-erkekli bir arada yaşam tarzı, çok fazla aksiyon içeren yaşamları kitabi ve fıkhi İslam anlayışını hayatlarına kolaylıkla uygulamalarına engel teşkil etmiştir.102

Tam da bu noktada Ahmet Yesevî Arapça ve Farsça bilmesine rağmen irşat dilini değiştirerek onlar için ‘hikmet’ adını verdiği Türkçe manzumeleri yazmıştır. Amacı İslam'ın esaslarını, şeriat hükümlerini, tarikatının adap ve erkanını öğretmektir. İslamiyet’i Türklere sevdirmek, ehli sünnet akidesini onlara öğretmek ve yaygınlaşmasını sağlamak yine özel amaçlarındandır. 103 _{Sade bir dille yazmış olması}

hitap ettiği toplulukta yer edinmek, kurulan gönül bağıyla birlikte öğretmek, benimsetmek esaslı olabilir. Çünkü Türk toplumu İslamiyet’le birlikte aralarına katıldıkları İran ve Arap toplumunu yadırgamışlardır. Çok inceliklerle hazırlanan fıkıh bilgilere onlara ilk etapta kültür farklılığından dolayı hitap etmemiştir. Ethem Ruhi Fığlalı’nın; “Bu insanlar taassuptan uzak, dinin emirlerini tam olarak yerine

getiremeyen, eski Türk şamanlarının ve Şamanizmi’nin, bir takım unsurlarını, İslamiyet’e adapte etmek suretiyle yaşatmaya çalışan ve milli kültür ve değerlerini bu çerçeve içerisinde ayakta tutmaya çabalayan kitlelerdir”104 _{ifadesi Türklerin}

İslamiyet’e girdikten sonraki durumunu özetlemiştir.

İslamiyet’i kabul eden fakat ilk dönemler hayata uygulama konusunda sıkıntı yaşayan göçebe Türk halkı için hikmet adındaki manzumeler eğitici ve öğretici bir rol oynamıştır. Bundan dolayı Ahmet Yesevî Taşkent, Sirderya, Seyhun ötesindeki bozkırlarda yaşayan göçebe Türkler arasında kuvvetli nüfuz sahibi olmuştur. Bunun en büyük nedeni ise Ahmet Yesevî’nin hitap ettiği kişilere anlayabilecekleri bir dil kullanması ve onlara alıştıkları şekilleriyle aktarmış olmasıdır.105 _{Ahmet Yesevî’nin}

yazdığı dörtlükler “Kuran ve Hadislerin mana ve ruhuna uygun manzum ve vecize

hikmet manasında Türkçe sözlerdi. … İslam safvet ve inancı ile dolu olan ancak çoğu ümmi olan Türk milletine anlayacağı sadelikte Türkçe ile irşadlarını yapmıştır.”

102 _{Ahmet Vehbi Ecer, Ahmed Yesevi Dervişi, Ahi Evran ve Kayseri’de Ahilik,}

https://dergipark.org.tr/tr/pub/erusosbilder/issue/23744/252936, Erişim tarihi:10.10.2020

103 _{Kemal Eraslan, “ Ahmed Yesevi ”, DİA, C.2, İstanbul, 1989, s.160}

104 _{Ahmet Vehbi Ecer, “Ahmed Yesevi’de Dini Tolerans ve Anadolu’da Etkileri”, Kubbealtı}

Akademi Mecmuası, S.1 , 1995, s.30

32

Örneğin bir dörtlüğünde;

Oruç tutup halka riya kılanları Namaz kılıp tesbih ele alanları

Şeyhim deyip başka bina kılanları Son deminde imanından cüda106 _kıldım. 107 _{diyerek riya yapanları ve şeriattan uzak}

olup şeyhlik iddiasında bulunanları son nefeslerinde imansız olarak anılacaklarını söylemiştir. Rasûlullah’ın “Kim alim geçinmek, sefihlerle münazara yapmak ve

halkın dikkatlerini kendine çekmek gibi maksatlarla ilim öğrenirse Allah o kimseyi cehenneme atar.” 108 Hadîs-i şerifine de öz itibari ile benzemektedir.

Kitlelerin Yesevî’den etkilenmelerinde yazdığı bu dörtlüklerin payının büyük olduğu söylenebilir. Ahmed Yesevî’den önce de o yöredeki halka İslam an’anelerini öğretmeye çalışan dervişler olmuştur. IV. Asırdan beri de tasavvuf fikirleri az çok göçebe Türk toplulukları arasında yayılmaya başlamıştır. Ahmet Yesevî gibi bir şahsiyetin kendisinden önce gelen bu dervişlerden daha üstün daha kuvvetli şahsiyeti olduğu muhakkaktır. Kendisinden önce gelen nesiller bu düşünceye zemin hazırladıkları için Ahmet Yesevî’nin başarısının yüksek olduğu söylenebilir. 109

Ahmet Yesevî’nin bu etkisi yaşadığı yüzyıldan sonraki zamanlarda da devam etmiştir. Ahi Evren, Sarı Saltuk Baba, Geyikli Baba, Yunus Emre, Hacı Bayram-ı Veli ve Gül Baba gibi pirlerin varlığı Ahmet Yesevî’nin kendisinden sonraki yüzyıllara manevi olarak hükmedişinin bir tezahürü olmuştur. 110

Anadolu Ahi Teşkilatı’nın kurucusu Ahi Evran, Ahmet Yesevî’nin dervişlerinden biri olması hasebiyle onun ilmi terbiyesini almıştır. Belki de Ahi Evran’ı Ahi Evran yapan ve kurduğu teşkilatın felsefesini etkileyen hem ibadet ehli hem de çalışma ehli olma fikrinin ilk tohumlarını Yesevî’den alması olmuştur. Çünkü

106 _{Yurt, baba ocağı gibi çok sevilen şeylerden ayrılmış olan, uzak kalmış olan. Bkz.}

https://sozluk.gov.tr/, Erişim Tarihi: 16.10.2020

107 _{Kemal Eraslan, Ahmed Yesevi, Divan-ı Hikmetten Seçmeler, Kültür Bakanlığı Yayınları,}

Ankara, 1983

108 _{Tirmizi, İlm, 6}

109 _{Fuat Köprülü, Türk Edebiyatında İlk Mutasavvıflar, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara,}

1976, ss.19-20

110 _{Mustafa Kafalı, “Ahmed Yesevi, Yaşadığı Devir ve Onu Yetiştiren Çevre”, Milletlerarası Hoca}

33

Ahmet Yesevî aynı zamanda tahtadan kaşık kepçe vb. şeyler yapan zanaat sahibi bir mutasavvıftır. Kepçe ve kaşık yaparak bundan kazandığı parayla aile efradının geçimini sağlamış, zaviyesini yönetmiştir. Hatta ileriki zamanlarda Yesevî dervişlerinin kurduğu Anadolu ve Rumeli’de kurdukları zaviyelerinde kaşık ve kepçe yapımı geleneksel bir şekilde devam ettirilmiştir.111 _{Ahi Evran’ın dini eğitimle birlikte}

meslek sahibi olmayı öncelediği düşüncesinin şekillenmesinde Ahmet Yesevî’nin de katkılarını görmek mümkündür.

Ahi Evran’ın düşünce dünyasının oluşmasına katkı sağlayan ve dolayısı ile Ahilik teşkilatının da felsefesini etkileyen alimlerden biri Evhadüddîn-i Kirmânî’dir.