Ahiyân Vakıfları

Ahmed‟in oğlu Er Hüseyin, Aydıncık‟ın Debbağlar Mahallesi‟nde inĢa ettirdiği mescidine iki katlı dükkânını ve %15 hesabıyla murabaha olunması için 500 nakit akçeyi vakfetmiĢtir. Vakfa önce Er Hüseyin, kendisi sonra da kızı Raziye mütevelli olmuĢlardır. Vakfın geliri 300 akçe, gideri 242 akçeyi bulmaktadır. Mescide her yıl 12 akçelik mum alınır ve mescidin aydınlatılmasından sorumlu olan kiĢiye senede 10 akçe verilir. Vakfın tamirat masraflarına senede 20 akçe harcanır. Vakfın mütevellisine 95 akçe, mescidin imamına Ramazan ayında her gün, akĢam namazından önce Er Hüseyin ve kızı Raziye‟nin ruhlarına beĢ sure okuması için 30 akçe verilir. Nakdin rıbhı olan 75 akçeden tekâlif-i örfiyye mikdarını mütevelli almakta ve geri kalanı mahallenin halkının avârızlarına sarf olunmaktadır (TADB. TTD. 580: v. 111a).

Bunlardan baĢka mescide bir dükkân, zeytinlik bahçesi, Debbağlar Zaviyesi‟nin icâresi ve %15 hesabıyla murabaha olunmak üzere 500 nakit akçe vakfedilmiĢtir. Vakıf adına zaviye icâresinden 40 akçe, zeytinlikten 100 akçe gelir elde edilmektedir. Vakfın gelirini, mescidin imamı tasarruf etmektedir (TADB. TTD. 580: v. 112b).

Debbağhane Mescidi

Sivrihisar‟da Debbağhane‟de olan mescide, Debbağhane içerisindeki Hacı Pîrî Dükkânı ve Aksak Köçe Dükkânı ile Arab Dükkânı‟nın yarısı ve Kazğanın yarısı

86

vakıftır. Dükkânlar ve kazğanın mahsulünü mescidin imamı tasarruf eder. (TADB. TTD. 580: v. 210a). Bunlardan baĢka, Sadi‟ninkızı Huri adında bir hatun %15 hesabıyla murabaha olunması için 2000 nakit akçesini mescide vakfetmiĢtir. Nakdin rıbhını cemaate 5 vakit namaz kıldırmak ve Tebareke suresi ile Yâsîn suresini okumak Ģartıyla mescidin imamı tasarruf eder (TADB. TTD. 580: v. 210b). Ayrıca Hacı DurmuĢ Muharrem adında bir kimse %15 hesabıyla murabaha olunması için 2000 nakit akçesini mescide vakfetmiĢtir. Mescidin imamı, nakdin 1000 akçesinin rıbhıyla Yâsîn suresini, 1000 akçesinin rıbhıyla da Ġnna fetehna suresini okur (TADB. TTD. 580: v. 210b).

Sarraç Dede Zaviyesi

Sarraç Dede, Sivrihisar‟da olan zaviyesine Manasır Mezrası‟nı, Bey köyünde bir çiftlik yerini, Güğüm‟deki beĢ müdlük yerini, Geben‟deki bir pare yerini vakfetmiĢtir. Sarraç Dede‟nin evlâdından Kutbeddin‟in oğlu ġeyh PaĢa, ardından da oğulları ġeyh Mahmud ve Sadreddin vakfın mutasarrıflarıdır. ġeyhm Mahmud ve Sadreddin vefat edince, ġeyh Mahmud‟un oğlu ġeyh Mehmed vakfa mutasarrıf olmuĢtur. Daha sonra ise Memi‟ye sadaka olunmuĢtur. Sarraç Dede Zaviyesi‟nin meĢîhatine ise Sarraç Dede‟nin evlâdından ġeyh Mahmud‟un oğulları ġeyh PaĢa, Balı ve Mahmud mutasarrıftır. Ancak Mahmud vefat ettiği için hissesi, oğlu Seydi Ahmed‟in tasarrurfuna geçmiĢtir. Vakfın geliri 300 akçedir (TADB. TTD. 580: v. 194a).

Ahi Mehmed Zaviyesi

Sivrihisar‟ın Gecek köyünde bulunan, Beydepesi olarak anılan yer, kadimden Ahi Mehmed Zaviyesi‟ne vakıftır. Vakıf, selatin-i maziyeden ve Sultan Süleyman Han‟dan niĢân-ı hümâyûnla Ahi Yusuf‟un tasarrufunda iken mahsulü zaviyeye sarf olunurmuĢ, daha sonra eĢkincisini eĢtirmek için Yusuf mutasarrıf olmuĢtur. Vakfın 100 akçe geliri mevcuttur (TADB. TTD. 580: v. 196a).

Pabuccu Dede Zaviyesi

Tarhala‟da olan Pabuccu Dede Zaviyesi‟nde âyende ve revendeye hizmet edilir. Zaviyenin ġeyhi, DerviĢ Ramazan‟dır (TADB. TTD. 580: v. 226a).

Ali Dede, zaviyeye 50 nakit akçe vakfetmiĢtir. Meblağın rıbhı mescidin aydınlatılmasına harcanır (TADB. TTD. 580: v. 227b).

87 Ahi Ömer Mescidi

Mihaliç‟in Ahi Ömer Mescidi Mahallesi‟nde bulunan, Ahi Ömer Mescidi‟ne 7300 nakit akçe, Bazarıtahıl köyünde iki dükkân ve on iki kıtˈa bağ vakfedilmiĢtir. Vakfın geliri olan 1595 akçeden, senede 180 akçe mescidin aydınlatılmasına harcanır ve günde bir akçe müezzinine verilir (TADB. TTD. 580: 86b).

Ahi Ali Zaviyesi

Gönen‟de bulunan Ahi Ali zaviyesi, evlatlık vakıftır. Gönen‟de KöprübaĢı‟nda kadimden vakfiyet üzere tasarruf olunan bir çiftlik, bir hamam, sekiz adet harap dükkân, harap olmuĢ bir bağ ve bahçeler zaviyeye vakfedilmiĢtir. Ahi Ali‟nin oğlu Hamza, Ahi Ali evlâdından Ahi Mustafa ve Ahi Mustafa‟nın evlâdından Ahi Musa sırası ile vakfa mütevelli olmuĢlardır. Mahmud ve kardeĢi Hüseyin, Gönen Kadısı arzıyla vakfın tevliyetine mutasarrıf olmuĢlardır. 150 akçe olan çiftlik hâsılından günde iki akçe kendilerine alırlar, bâkî kalanıyla zaviyeye gelen gidene ekmek verirler. Hamamdan 700 akçe gelir elde edilmektedir (TADB. TTD. 580: 118a).

Sivrihisar‟da Külahkozan‟da sekiz adet dükkân ve Seydi Hamamı‟nın mahsulünün üçte bir hissesi Ahi Ali Zaviyesi‟ne kadimden vakfedilmiĢtir. Hamam hissesinden 1412 akçe gelir elde edilmektedir (TADB. TTD. 580: v. 197a).

Ahi Paşa Zaviyesi

Sivrihisar‟ın Günyüzü Nahiyesi, Kepen köyünde bulun zaviyenin Orhan Gazi döneminde, Ahi PaĢa tarafından kurulduğu düĢünülmektedir (Topal ve Çolak, 2015: 63). Ahi PaĢa, Sivrihisar‟ın Kepen köyünü ve bir hamamı zaviyesine vakfetmiĢtir. Köyden yılda beĢ akçe kabala ve hamamdan öĢr alınır. Vakfın geliri 315 akçedir. Zaviyenin Ģeyhi Seydi Mahmud‟dur. Seydi Mhmud‟dan sonra zaviyenin mültezimi olan Mehmed Sofu, zaviyeye Ģeyh olmuĢtur (TADB. TTD. 580: v. 197a). Vakfa Ahi PaĢa‟nın evlâdından zâviyedâr olan Seyyid Süleyman görevinden feragat ederek H. Receb 1153 (M. Eylül 1740) trihinde yerine kızları ġerife Fatma ve ġerife Safiye zâviyedâr olmuĢlardır (Çınar, 2009: 44).

88 Şeyh İsa bin Ahi Mustafa Vakfı

Bayezid Hüdâvendigâr zamanında, Ahi Mustafa‟nın oğlu Ġsa‟nın, Sivrihisar‟ın Kaymaz Mezrası‟nda bir çiftlik vakfı vardır. Sultan Mehmed zamanında vakfı Ġsa ġeyh‟in oğlu Emrullah tasarruf etmiĢtir. Daha sonra Abdi ve Pir Mehmed‟e sadaka olunmuĢtur. Vakfın geliri 250 akçedir (TADB. TTD. 580: v. 192b).

Ahi Hızır Zaviyesi

Tuzla‟nın Bayramiç köyünde bulunan Ahi Hızır Zaviyesi‟nin bir çiftliği ve bir pare harap bağı vardır. Zaviyenin Ģeyhi Mevlana Sinan‟dır. Vakıf, bir ara mensûh olup tîmâra emrolunmuĢ olsa da tekrar vakfiyeti mukarrer tutulmuĢtur. Mahsulatını zaviyede harcaması için Mevlana Tacüddin zaviyeye Ģeyh olmuĢtur. Çiftlik ve bağlar yenilenmiĢtir ve 500 akçe gelir elde edilmektedir. Vakfın Sultan Süleyman Han zamanındaki Ģeyhi, günde bir akçe cihet ile Osman‟ın oğlu Ramazan Fakihtir (TADB. TTD. 580: v. 127a-127b).

Ahi Asıl Beyi Vakfı

Ahi Asıl Beyi‟nin, Sivrihisar‟ın Dutluviran Mezrası‟nda kadimden vakıf olan bir çiftlik vakıf yeri ve beĢ pare bağı vardır. Ahi Asıl Beyi‟nin evlâdından Ahi BahĢi‟nin oğlu Mustafa, Murad Hüdâvendigâr‟ın niĢânıyla mutasarrıf olmuĢtur. Mustafa vefat edince, oğlu Ali mutasarrıf olmuĢtur. Daha sonra da Ahi Asıl Beyi‟nin oğlu Asıl Beyi‟ne sadaka olunmuĢtur. Vakfın geliri 555 akçedir (TADB. TTD. 580: 192a).

Ahi Evran Zaviyesi36

Ahi Evran, Debbâğların pîri olarak XIII. yüzyılda KırĢehri‟nde yaĢamıĢtır. Anadolu Ahiliğin‟nin geliĢmesine büyük katkıları olmuĢtur (Ocak, 1996, C. 13: 263). Sivrihisar‟ın Holanda köyünde bulunan Ahi Evran Zaviyesi‟ne yarım çiftlik yer vakfedilmiĢtir. Defterde, vakfın 180 yıldan beri var olduğuna dair temessüklerinin bulunduğu kayıtlıdır. Ancak padiĢah berâtı oladığı için sipahi çiftlikten öĢür aldığı için vakfın mutasarrıfı olan Huban ġeyh H. 926 (M.1519-1520) yılında vakfa berat tahsis

36 _{Halime Doğru, XV. ve XVI. Yüzyıllarda Sivrihisar adlı çalıĢmasında bu zaviyeyi Ahi Orta baĢlığı}

altında değerlendirmiĢtir. Ancak bu zaviye Ahi Evran‟a aittir. Yine vakfın son mutasarrıfının adını da Duman ġeyh olarak kaydetmiĢtir ancak Huban ġeyh olarak okumak daha doğru olacaktır (Doğru, 1997: 106). Defterde bulunan kaydın orijinal metni için bknz. Ek 5.

89

ettirmiĢtir. Berât ihsan edildiği için sipahiye öĢr verilmeden mahsül zaviyeye aittir. Huban ġeyh vefat edince, Sultan Süleyman zamanında, yerine oğlu Pîrî mutasarrıf olmuĢtur (TADB. TTD. 580: v. 196a). PadiĢah berâtının ihsân edildiği tarih olan H. 926‟dan 180 yıl önce, temessükün verildiği tarihte zaviyenin kurulmuĢ olduğu düĢünülürse, zaviyenin kuruluĢ tarihi H. 746 (M. 1345-1346)‟dır.

Ġnehan‟ın oğlu Emir Çelebi, Sivrihisar‟ın Türüt köyünde bir değirmen yaptırarak Ahi Evran Zaviyesi‟ne vakfetmiĢtir. Defter-i Sultanî‟ye kaydı yapılmamıĢtır. Seydi Ahmed Çelebi‟ye tâbî olan Mevlana Sivrihisar Kadısı‟nın ve Katib Mevlana Lütfullah‟ın, kadimden Ahi Hasan‟ın oğlu Ahi Ali‟nin ve Ahi Hüseyin‟in oğlu Bayram Bey‟in Ahi Evren derviĢlerinden oldukları için onların değirmene mutasarrıf olmalarına ve sipahiye resm verdikten sonra bâkîsine zaviyede sarf etmek için mutasarrıf olmalarına karar kılmıĢlardır (TADB. TTD. 580: v. 206a).

Ahi Rüstem Zaviyesi

Sivrihisar‟da bulunan Ahi Rüstem Zaviyesinin, Sivrihisar içinde beĢ adet vakıf dükkânı vardır. Ahi Rüstem‟in evlâdından Ahi Baba zaviyenin Ģeyhi olarak dükkânların 650 akçelik mahsulünü tasarruf eder ve zaviyede âyende ve revendeye hizmet eder. Ahi Baba‟dan sonra Ahi Muhyiddin, daha sonra da Hacı Mustafa‟nın oğulları ġeyhi Cafer Fakih ve Halil Fakih vakfın mutasarrıflarıdır (TADB. TTD. 580: v. 197).

Sivrihisar‟ın Keban köyünde Ahi Rüstem‟in evlâdından Ahi Baba‟nın bir pare (altı müdlük) mukataalı yeri vardır. Ahi Baba, bu yeri on dokuz akçe tapu resmi ile tasarruf eder. Kadimü‟l-eyyamdan Ahi Rüstem Zaviyesi‟ne vakfiyet üzere tasarruf olunan bu yer, Hacı Habib bin BaymıĢ‟a kadimü‟l-eyyamdan mukataya verilmiĢtir. Mukata sahipleri, vakfa 100 öĢr bedeli ve vâkıf tarafından karyeye mutasarrıf olan nöbetçilere de yılda 40 akçe öderler. Daha sonra mahsulatı, Ahi Rüstem Zaviyesi‟nin Ģeyhleri tasarruf etmeye baĢlamıĢlardır. Ahi Rüstem Zaviyesi‟ne Ģeyh olan Cafer Fakih ve Halil Fakih, vakfın mutasarrıflarıdır (TADB. TTD. 580: v. 206a-206b).

Ahi Fethüddin Zaviyesi

Svrihisar‟da bulunan Ahi Fethüddin Zaviyesi‟nin, köyde beĢ pare yeri, Kozağacı‟nda üç pare harap yeri ve Kuyucak‟ta bir pare yeri ve beĢ pare harap bağları

90

vardır. Bu yerleri, Murad Hüdâvendigâr‟ın niĢânıyla Ahi Hasan tasarruf eder. Daha sonra Ahi Hüseyin‟in kızının oğlu Pir Ahmed‟e sadaka olunmuĢtur. Pir Ahmed‟den sonra evlâdından Hasan Fakih, Hasan Fakih‟den sonra ise evlâdından Habibe Hatun‟un oğlu Ahmed bin Mahmud vakfa mutasarrıf olmuĢlardır. Vakfın geliri 250 akçedir (TADB. TTD. 580: v. 201b).

Ahi Salih bin Reis Zaviyesi

Ahi Salih bin Reis, Sivrihisar‟ın Bazar köyünde olan bir çiftlik yerini kendi zaviyesine vakfetmiĢtir. Ahi Salih, beĢ-altı pare bağını da vakfetmiĢtir. Ahi Salih vefat edince oğlu Ahi Kemal, sonra Kemal‟in oğulları Muhammed, Kemal ve Salih vakfa mutasarrıf olmuĢlardır. Daha sonra Ahi Cemal ve Emir Seydi‟ye sadaka olunmuĢtur. Sultan Süleyman Han zamanında ise Cemal bin Mustafa, Eyyüb bin Hacı Mehmed ve Hasan bin Ahi Cemal vakfa mutasarrıf olmuĢlardır. Vakfın geliri 420 akçedir (TADB. TTD. 580: v. 202b).

Ahi İlbaşı Zaviyesi MelikĢah Bey, 37

Sivrihisar‟ın Kavuncu köyünde bir çiftlik mezrasını Ahi ĠlbaĢı Zaviyesi‟ne vakfetmiĢtir. Vakfı, Murad Hüdâvendigâr‟ın niĢânıyal Ahi Nasuh‟un oğlu Elvan ve kardeĢi Selman tasarruf ederler. Sonra Elvan‟ın oğlu Yusuf vakfa mutasarrıf olup, ĠlbaĢı Zaviyesi‟nde âyende ve revendeye hizmet etmiĢtir. Sultan Süleyman zamanında vakfın mutasarrıfları Ahi Nasuh, sonra da evlâdından Mubin bin Yusuf‟tur. Vakfın geliri 250 akçedir (TADB. TTD. 580: v. 203a).

Ahi Muhammed bin Ahi Mustafa Zaviyesi

Sivrihisar‟ın Babadad köyünde, bir menzilde iki kıĢ evi, iki sofa, ahır ve bir samanlıktan oluĢan yer avlusuyla birlikte Ahi Muhammed‟in zaviyesidir. Babadad köyü yakınında bulunan Harika Mezrası‟nı, Hisar‟da üç adet dükkânı, Hisar‟daki değirmenin yarı hissesini ve 6000 nakit akçeyi zaviyesine vakfetmiĢtir. Bunlardan baĢka Keten köyünde bir kıtˈa bahçeden, babası ve dedesi kabrinde kuran okunması karĢılığında yedi müd buğday alınmaktadır. Yedi nefere Cuma, Pazartesi ve PerĢembe günleri biri vâkıfın ceddi ve atası, diğerleri müminler için olmak üzere, yedi cüz okumaları karĢılığında

91

ayda onar akçe, bu yedi kiĢiden birine günde bir cüz okuması karĢılığında günde bir akçe verilmektedir. Vakfın tevliyeti önce kendi nefsine sonra evlâdına, sonrada hakimü‟l-vaktin kararına bırakılmıĢtır. Sultan Süleyman Han zamanında vakfa Ahi PaĢa‟nın oğlu Haydar mutasarrıftır (TADB. TTD. 580: v. 208b).

Emir Seydi Ahi Çomak Vakfı

Emir Seydi Ahi Çomak‟ın Sivrihisar‟ın Melek Mezrasında, vakıf çiftliği vardır. Emir Seydi Ahi Çomak Çiftliği‟ni oğlu Emir Seydi HoĢnazar, ardından oğlu Seydi Selman, daha sonra da Pir Nazar Fakih sırasıyla tasarruf etmiĢlerdir. Vakfın geliri 200 akçedir (TADB. TTD. 580: v. 209a).

Ahi bin Ahi Mahmud

Kanoğlu Mustafa Bey, Tarhala‟da olan bir yerini Ahi Mahmud‟un oğlu Ahi‟ye vakfetmiĢtir. Bu yeri, Ahi‟nin oğulları Ġlyas ve Mustafa Sultan Bayezid ve Emir Süleyman (Emir Sultan) niĢanlarıyla tasarruf etmiĢlerdir. Vakıf bir ara mensûh olup tîmâra verilmiĢse de Ahi Ġlyas‟ın oğlu Arslan atasının hissesine ve Ahi Mustafa‟nın oğulları Kasım, Rüstem ve Hızır atalarının hissesine tekrardan mutasarrıf olmuĢlardır. Vakfın kaydedilen son mütevellileri Latif ve Ali Fakih‟dir. Vakfın geliri 300 akçedir (TADB. TTD. 580: v. 217b).

Ahi Bulduk Vakfı

Tarhala‟da bulunan Kurblu Çiftliği, Ahi Bulduk‟un vakfıdır. Ahi Bulduk‟un neslinden Ahi Umur ve kardeĢi Osman vakfı tasarruf ederler ve misafir hane olarak, gelene gidene hizmet ederler. Vakfın mutasarrıflığını daha sonra Osmantek baĢına yapmıĢtır. Osman vefat edince Arab Fakih‟in oğlu Halil‟e, daha sonra da Hızır‟a sadaka olunmuĢtur. Vakfın geliri 450 akçedir (TADB. TTD. 580: v. 223a-223b).

Ahi Aslıhan

Ahi Aslıhan‟ın Tarhala‟da olan mezrası evvelden vakıftır. Ahi Aslıhan‟ın evlâdından Ahi Musa‟nın oğlu Mustafa‟nın vakfiyeti, Emir Süleyman‟ın niĢânıyla mukarrer tutulmuĢtur. Daha sonra vakfa Ebulhayr mutasarrıf iken, vakıf Ebulhayr‟dan

92

alınarak Musa‟ya sadaka olunmuĢtur. Mezradan 400 aakçe gelir elde edilmektedir (TADB. TTD. 580: v. 223b-224a).