Aday Ülkelere Yönelik Mali Yardımlar

AB, mali ve teknik araçları kullanarak birliğe aday ülkelerin ekonomik ve sosyal boyutlardaki eksiklerini kapatmaya çalışmaktadır. Böylece kaybolan etkinliği yeniden sağlayarak aday ülkelerin AB’ye uyum süreci hızlanacak ve çeşitli alanlarda sahip oldukları eksikleri mali araçlarla kazanacaklardır. Bu bağlamda Çerçeve Tüzükler, aday ülkelerin öncelik seviyelerine bağlı olarak mali kaynak sağlamakta ve üyeliğe daha hızlı hazırlanmalarına yardım etmektedir.

AB katılım öncesi mali yardımları, adaylık sürecine giren ülkelerin, AB müktesebatına ve AB ortak politikalarına uyum sağlamalarına, kurumsal ve idari kapasiteyi arttırarak aday ülkelerin de üye ülkeler düzeyine çıkarılmasını sağlamak üzere kullanılmaktadır. Kısacası, aday statüsünde bulunan ülkelerin AB üyeliğe hazırlaması için gerekli mali yardım aracıdır. Aday ülkelerdeki yapısal sorunlar, ihtiyaçlar ve bu ülkenin uyum sağlama ve bütünleşme süreci gibi farklı konularda aday ülkelerin AB’ye katılım sürecini kolaylaştırmak üzere çeşitli yardım programları oluşturmuştur. Bu yardımları; IPA Öncesi Mali Yardımlar (Katılım öncesi mali yardımlar) ve IPA (Katılım Öncesi Yardım Aracı) olmak üzere iki başlık altında toplayabiliriz (Karataş, 2010: 47).

Avrupa Birliği tarafından 2007 yılına kadar aday ülkelere yönelik olarak; PHARE, ISPA, SAPARD, CARDS gibi Programlar ile Türkiye İçin Katılım Öncesi Mali Araç oluşturulmuş ve bu yardımlar aday ülkelerce kullanılmıştır. 2007 yılından itibaren ise bu programlar IPA adlı yeni bir mali araç altında toplanmıştır. IPA’ya 2007- 2013 dönemi için toplam 11,5 milyar Avro bütçe ayrılmıştır (AB Bakanlığı, 2012: 5). IPA ile ilgili ayrıntılı bilgiler, ilerideki bölümlerde, AB Mali Yardımları ve Türkiye başlığı altında verilecektir.

Aday ülkeler, söz konusu katılım öncesi mali yardımlarından faydalanmanın yanında AB’nin Topluluk programlarından da yararlanabilmektedirler. Topluluk programları ile aday ülkeler, üye ülkelerle aynı sosyal veya teknik projede yer alarak farklı konularda

işbirliği yapma imkânı bulmaktadır. Pek çok alanda Topluluk programı uygulanmaktadır (Yücesoy, 2009: 24-25).

1.2.6.1. Topluluk Programları

AB Topluluk Programları, AB’nin belirlemiş olduğu politikaların uygulanmasını sağlayan, söz konusu politika ve uygulamaların çok ortaklı projeler aracılığı ile paydaşlara aktarılmasını sağlayan programlardır. Aday ülkeleri, işbirliği ülkeleri ve üye ülkeler arasındaki işbirliğinin geliştirilmesi, ülkelerin uyum sağlama kapasitelerinin arttırılması, araştırma ve geliştirme faaliyetlerinin gerçekleştirilmesini sağlamanın yanında sorunlara çözümler üretilmesi noktasında da ülkeleri teşvik etmektedir.

Kamu kurumlarından tutun da kar amacı güden işletmelere, Vatandaşlardan tutun da STK’lara kadar geniş bir yelpazede kurum ve kişiler Birlik Programları’na katılabilmektedirler. AB müktesebatının içselleştirilmesi, uyumun sağlanarak uygulanması kapsamında da önemli katkılar yapmaktadır.

Topluluk Programlarının işleyiş düzenine baktığımızda; proje çağrıları yayınlamak suretiyle başvuru yapabileceklerden proje teklif ve önerileri beklenmektedir. Bu programlar, Avrupa Parlamentosu ve Avrupa Konseyi’nin onayı ile yürürlüğe girmekte ve her bir programın ve bu programlara bağlı işleyen süreçler Genel Müdürlükler aracılığı ile yürütülmektedir. Topluluk Programların bütçesel durumları ise programlara katılan ülkelerin AB Bütçesinden programlara özel olarak

ayrılan tutara ek olarak yapmış oldukları ödemelerden

Şekil 2: Topluluk Programlarının Bütçesi

Topluluk Programlarına proje başvurusu yapılırken genellikle projeler Avrupa Komisyonu’na gönderilmekte, Gençlik programları gibi bazı programlarda ise başvurular ülke Ulusal Ajans’larına yapılmaktadır. Başvuru aşamasından sonraki süreç değerlendirme sürecidir ve bu süreçte gelen başvurular bağımsız değerlendiriciler tarafından değerlendirilir. Söz konusu tüm süreçlerin sevk ve idaresi genellikle Avrupa Komisyonu tarafından yapılırken merkezi olmayan programlarda da Ulusal Ajans’lar tarafından yapılmaktadır.

Topluluk Programları ile işbirliği ülkeleri de dahil olmak üzere üye ve aday ülkelerden farklı ülkelerden kurum ve kuruluşlardan 30’lu ve 40’lı konsorsiyumlar oluşturulmakta ve bu çerçevede işbirliği geliştirilmektedir. Zaten proje başvurularında farklı ülkelerden ortakların bulunması şarttır. Topluluk Programları’nın koordinasyonu ülkemizde AB Bakanlığı’na ait olmakla beraber her program konusu çerçevesinde ilgili kurumlarımızın sorumluluğu altındadır.

Topluluk Programları aşağıda maddeler halinde sıralanmıştır (AB Bakanlığı, 2010: 2-3):

 Hayatboyu Öğrenme Programı (Yeni adıyla Erasmus+)  Gençlik Programı (Yeni adıyla Erasmus+)

 Yedinci Çerçeve Programı (Yeni adıyla Horizon 2020)  Rekabet Edebilirlik ve Yenilik Programı

 Progress Programı  Kültür Programı

 2007 – 2019 Yılları için Avrupa Kültür Başkentleri Eylemi

 Fiscalis 2013 Programı  Gümrük 2013 Programı

 EURATOM Yedinci Çerçeve Programı

 Güvenli İnternet Programı

 ISA Programı

 Tüketici Politikası Alanında Topluluk Eylemi

 Marco Polo II Programı

 Pericles Programı

 Vatandaşlar için Avrupa Programı

 Medya 2007 Programı

 Medya Mundus

 Güvenlik ve Özgürlüklerin Korunması Çerçeve Programı

 Temel Haklar ve Adalet Çerçeve Programı

 Dayanışma ve Göç Hareketleri Yönetimi ÇP

 Sivil Koruma Mali Aracı

 LIFE + (Çevre Mali Aracı)

 Kamu Sağlığı Programı

 Erasmus Mundus Programı

 Hercule II Programı

Topluluk Programları listesi 2013 yılı baz alınarak

oluşturulmuştur. Fakat içinde bulunduğumuz 2014 yılından 2020 yılına kadar olan süre zarfında program isimlerinde ve kapsamlarında bir takım değişiklikler olması muhtemeldir. Örneğin, AB’nin 2007-2013 yılları arasında; eğitim ve gençlik çerçevesinde uyguladığı Hayatboyu Öğrenme Programı ile Gençlik Programının, 2014-2020 yılları arasında Erasmus+ Programı olarak, araştırma ve geliştirme çerçevesinde uyguladığı Yedinci Çerçeve Programının ise 2014-2020 yılları arasında Horizon 2020 adı altında devam etmesi gibi.

Yukarıda sıralanan Programlar arasında ülkemizin katılım sağladığı Programlar ilk olarak verilmiş ve devamında ise diğer

Programlar sıralanmıştır. Türkiye, yukarıdaki listede yer alan ilk 9 Birlik Programı’na katılım sağlamakta ve 11 numaralı Güvenli İnternet Programı ile de ilgili katılım süreci Avrupa Komisyonu ile devam ettirilmektedir.

Topluluk Programları içinde önemli bir bütçe Avrupa Birliği (AB) Çerçeve Programları (ÇP)’na ayrılmıştır. 1984 yılında 1. Çerçeve programı ile başlatılan ve dünyanın en yüksek bütçeli projelerinin desteklendiği 7.ÇP, araştırma ve teknoloji geliştirme faaliyetlerinin desteklendiği en temel Birlik programıdır. Türkiye; AB Çerçeve Programı sistemi ile 5. Çerçeve Programı (5.ÇP)’nda proje bazlı işbirlikleri çerçevesinde tanışmış, 6. Çerçeve Programı (6.ÇP) ve 7. Çerçeve Programı (7.ÇP)’na asosiye ülke statüsünde katılmıştır.

Tablo 4’te de görüleceği üzere, Türk kuruluşların içinde bulunduğu projelerin portföy büyüklüğü programa sağlanan katkının çok üzerindedir. Mevcut durumda üretim sürecinde Türk ortakların içinde yer aldığı yeni bilimsel ve teknolojik bilginin harcamalar yönünden değeri Türkiye’nin ödediği katkı payının 10 katı mertebesindedir (TÜBİTAK, 2012: 8).

Tablo 4: AB 7.ÇP Kümülâtif Veriler (Milyon Avro)

Katkı Payı (Ulusal Fon) Katkı Payı (AB Hibesi) Toplam Katkı Payı Türk Ortakların Aldığı Fon Miktarı Desteklenen Türk Ortak Sayısı 165,3 80,2 245,5 145,1 (*) 879 Türk ortakların yer aldığı projelerin toplam portföy büyüklüğü

2,5 Milyar Avro

* Ocak 2007- Haziran 2012 verilerini kapsamaktadır.

Topluluk Programları ile Avrupa Yatırım Bankası kredilerinin kimi zaman hibelerle karıştırıldığı görülmektedir. AB Mali Yardımları, Avrupa

Komisyonu aracılığı ile Türkiye gibi aday ülkelere yönelik olarak projelerin desteklenmesi suretiyle sunulan hibe özellikli yardımlardır. Bu mali desteklerin hangi program ve projelere aktarılacağı eski adı Avrupa Birliği Genel Sekreterliği olan AB Bakanlığı koordinasyonunda yürütülmektedir.

Bütün Birlik Programları’na katılım mümkün olmamaktadır. “Adalet” ve “İçişleri” gibi başlıkları taşıyan Birlik Programları’nın önemli bir bölümü sadece üye devletlere açık bulunmaktadır. Burada şunu da ifade etmek gerekir ki; Katılım Öncesi Mali Yardımlar hibe niteliğindedir ve tüm aday ülkelere yöneliktir. Topluluk programlarına bir aday ülkenin katılması için ise katılım genel çerçevesini belirleyen bir “Çerçeve Anlaşma” imzalaması ve ülke olarak bu yönde bir takım kararlar alması gerekmektedir. Ayrıca topluluk programlarına katılmak isteyen aday ülkelerin, her bir topluluk programı için ayrı olarak belirlenmiş olan topluluk aidatını ödemesi de gerekmektedir.