AB’de mevcut destekleme sistemi

2013 reformunda yer alan en önemli hususlardan biri de, destekleme ödemelerinin dağıtımı aşamasındaki idari yükün azaltılması için, 100 Avro altındaki ödemeler ile 1 hektardan daha küçük tarım arazilerinin destekleme dışında bırakılmasıdır. Ege adaları gibi

38

merkezden uzak bölgelerde bu uygulamanın kararını üye devletler verebilmektedir. Üye Devletler ayrıca, ödeme yapacakları en küçük arazi büyüklüğünü belirleme yetkisine sahiptirler (Anonim 2015d).

Reform ile doğrudan ödemelerin üreticilere ödenmesinin sağlanması, tarımsal faaliyetin temel faaliyet alanı olduğu işletmelerin desteklenmesi için aktif çiftçi uygulaması getirilmiştir. (Anonim 2015c). Bu göre, arazisi olan ve desteklerden büyük oranda faydalanan fakat küçük bir miktar tarımsal faaliyet gerçekleştiren veya hiç tarımsal faaliyet gerçekleştirmeyen çiftçiler, bu ödemelerin dışında bırakılmıştır (Anonim 2015d).

2015 yılından itibaren desteklemeler iki başlık altında toplanmıştır ve tüm ödemeler çapraz uyuma tabidir (Anonim 2015c, Güresinli 2015).

 Zorunlu Ödemeler: temel ödemeler (tek alan ödemesi), yeşil ödeme ve genç çiftçi planı,

 Serbest ödemeler: tekrar dağıtılabilen ödemeler, doğal kısıtlı alan destekleri, bağımlı destekler, küçük çiftçi planıdır.

Zorunlu ödemeler

Zorunlu ödeme kalemlerinden ilki Temel Ödeme Planı’dır. Bu plana göre tüm üye devletler, 2019 yılından itibaren, ulusal ve bölgesel düzeyde hektar başına sabit bir ödeme sunan bölgesel bir destek sistemi uygulayacaklardır. Üye devletlerarası adil dağılımı sağlamak için, hektar başına en yüksek destek veren üye devletlerin bütçelerinde (ulusal zarf) bir takım indirimlere gidilmesi ve AB ortalamasının %90’ından daha az destek alan ülkelerin bütçelerinde ise artışa gidilmesi böylece 2020 yılına kadar aradaki farkın kapatılması öngörülmüştür. Böylece her çiftçinin 2019 yılı itibariyle bölgesel veya ulusal ortalamanın en az %60’ı oranında destek alması hedeflenmiştir (Katsarova 2013).

Komisyon OTP’nin daha yeşil hale getirilmesi amacıyla, “Yeşil Ödeme” olarak adlandırılan ikinci zorunlu ödeme kalemi kapsamında, çevre dostu tarımsal uygulamalar için doğrudan ödemelerden %30 oranında fon ayrılmasını öngörmüştür (Tezcan 2015).

Genç çiftçi ödemelerinde ise 40 yaşın altında olan ve çiftçiliğe yeni başlayan çiftçiler için, ekstra destekleme ödemeleri yapılmaktadır (Tezcan 2015).

Serbest ödemeler

Tekrar dağıtılabilen ödemeler, Üye Devletlerin ulusal zarflarının %30’unu kullanabilecekleri ve çiftçilere ilk 30 hektarlık alanları için yeniden dağıtabilecekleri ödemelerdir (Anonim 2015c).

39

Doğal kısıtı bulunan alanlarda, üretimin devamlılığını sağlamak ve biyoçeşitliliği korumak için üye ülkeler kendilerine tahsis edilen bütçenin %5’ine kadar bir oranda ilave yardım verebilmektedirler (Tezcan 2015).

Serbest bağımlı desteklerde, Üye Devletler, ekonomik, sosyal veya çevresel tehditlerle karşılaşmaları halinde üretime yönelik kısıtlı miktarda ödeme yapabilirler. Bu kapsamda, bahse konu bu destek, her bir Üye Devletin doğrudan ödeme tavanın %8’i ile sınırlı olacaktır. Bununla birlikte, Tek Alan Ödemesi Planı’nı uygulayan devletlerde veya 2010-2014 yılları arasında üretimle bağlantılı destek vermek için kendi doğrudan ödeme tavanlarının %5’inden fazlasını kullanmış olan devletlerde ise, bu oran istisnai olarak %13’e kadar çıkabilecektir (Matthews 2015).

Küçük çiftçi planında ise Üye Devletler kendilerine tahsis edilen bütçenin %10’una kadarlık bir kısmını bu amaç için kullanabilirler. Bu kapsamda verilecek olan yardımlar yıllık olup, 500 ile 1250 Avro arasında belirlenecek sabit bir miktarda olacaktır (Katsarova 2013).

6.1.2.1 Ortak piyasa düzeni içerisinde yer alan desteklemeler

Ortak Piyasa Düzenleri Tüzüğü piyasa müdahaleleri, pazarlama ve üretici örgütleri gibi iç düzenlemeleri kapsadığı gibi aynı zamanda üçüncü ülkelerle ticaret, ithalat ve ihracat sertifikaları, ithalat vergileri, gümrük tarife kotalarının yönetimi gibi dış düzenlemeleri de kapsamaktadır. Bunların yanı sıra, bahse konu Tüzük kapsamında işletmelere uygulanacak rekabet kuralları, devlet yardımlarına ilişkin kurallar, fiyat dalgalanmaları veya diğer olaylar sebebiyle oluşan bozulmalara karşı alınacak önlemler ve hayvan hastalıkları gibi durumlarda uygulanacak piyasa destek önlemleri de düzenlenmektedir (Anonim 2015e).

Ortak Piyasa Düzenleri Tüzüğünde düzenlenen destekler aşağıda açıklanmıştır.

Depolama yardımları

Bu yardımlar piyasadan kaldırılması veya geçici olarak depolanması öngörülen ürünler için uygulanmaktadır. Bu kapsamda tek şart, özel depolama yardımı alacak ürün grubunun Üye Devletler içerisinde üretilmesi veya hasadının yapılmış olmasıdır (Anonim 2015f).

Okul meyvesi ve sütü projesi destekleri

Ortak Piyasa Düzenleri Tüzüğü ile kreş, anaokulu, ilkokul veya ortaokul seviyesindeki çocukların beslenme alışkanlıklarını geliştirmek ve aynı zamanda tarımsal üretime de katkı sunmak amacıyla okullarda meyve, süt ve bazı süt ürünlerinin dağıtılması planlanmıştır (Anonim 2015g, Tezcan 2015).

40

Ürün–ürün grubu desteklemeleri

Tüzükte bazı sektörlere de birtakım tarımsal destekler öngörülmüştür. Bunlardan ilki zeytinyağı ve sofralık zeytin sektörüdür. Buna göre Birlik, tanınmış olan üretici örgütleri, üretici örgütleri birlikleri veya branşlararası örgütler tarafından aşağıdaki alanlarda hazırlanacak üç yıllık çalışma programlarını finanse etmektedir (Tezcan 2015):

(a) Pazar izleme ve yönetimi,

(b) Zeytin yetiştiriciliğinin çevre üzerindeki etkisinin iyileştirilmesi, (c) Zeytinyağı üretiminde rekabet gücünün iyileştirilmesi,

(d) Zeytinyağının ve sofralık zeytin üretim kalitesinin iyileştirilmesi,

(e) Kalite sertifikasyonu ve nihai müşterilere satılan zeytinyağlarının kalitesinin izlenmesi,

(f) Üretici örgütleri, üretici örgütleri birlikleri veya branşlararası örgütler tarafından, zeytinyağı ve sofralık zeytinlerin kalitesinin iyileştirilmesi amacıyla uygulanacak tedbirlere dair bilgilerin yayılmasıdır.

Meyve ve sebze sektörüne öngörülen yardımlar ise, bu alanda tanınmış üretici örgütleri ve/veya üretici örgütleri birliklerinin oluşturdukları fonlar üzerinden gerçekleştirilmektedir. Üretici örgütlerinin Üye Devletlere sundukları programlar desteklenmektedir. Bu programlar;

(a) Üretim ve tüketim tahmini ve takibi de dahil olmak üzere üretim planlaması, (b) Taze veya işlenmiş biçimde olan ürünlerin kalitesinin iyileştirilmesi,

(c) Ürünlerin ticari değerinin yükseltilmesi,

(d) Taze veya işlenmiş biçimde olan ürünlerin reklamının yapılması,

(e) Çevresel tedbirler, özellikle de organik çiftçilik de dahil olmak üzere çevreye saygılı üretim yöntemleri ve su konularına ilişkin tedbirler,

(f) Kriz önleme ve yönetme amaçlarından en az ikisini içermek zorundadır (Tezcan 2015).

Ortak Piyasa Düzenleri Tüzüğü kapsamında arı ve arıcılık sektöründe faaliyet gösteren örgütler de, hazırladıkları programlar üzerinden AB’nin %50’ye kadarını finanse ettiği destek programlarından faydalanabilmektedirler. Bu kapsamda hazırlanan programlar aşağıdaki tedbirleri içermelidir:

(a) Arı yetiştiricilerine ve arı yetiştiriciliği örgütlerine teknik yardım, (b) Hastalık ve zararlılara karşı mücadele edilmesi,

41

(d) Arı yetiştiricilerinin, ürünlerini pazarlamasına ve değerini arttırmasına yardımcı olmak amacıyla arıcılık ürünlerinin analizi için laboratuvarlara destek vermeye yönelik tedbirler,

(e) Birlik içerisinde kovanların stoklanmasını desteklemeye yönelik tedbirler,

(f) Arı yetiştiriciliği ve arıcılık ürünleri alanında uygulamalı araştırma programlarının uygulanması için uzman kuruluşlarla işbirliği,

(g) Pazarların izlenmesi,

(h)Pazardaki ürünlerin potansiyelini kullanmak amacıyla ürün kalitesinin yükseltilmesidir.

Ortak Piyasa Düzenleri Tüzüğünde bunların dışında şarap ve şerbetçiotu sektörlerine de destek verilmesi öngörülmüştür (Tezcan 2015).

Kriz müdahaleleri

Tarım sektöründe oluşabilecek krizler, piyasa bozulmaları, bitki ve hayvan sağlığı vakaları gibi durumlarda, Avrupa Komisyonu tarafından kullanılabilecek bir kriz rezervi fonu oluşturulmuştur. Bu fonun bir krizde kullanılmaması durumunda ise bir sonraki yılda çiftçilere doğrudan ödeme desteği olarak verilebileceği dile getirilmiştir (Anonim 2015h).