Aşırı Tetikte Olma ve Bastırılmışlık Şema Alanı

Aşırı tetikte olma ve bastırılmışlık şema alanına sahip bireyler duygu ve dürtülerini sürekli olarak kontrol altında tutup baskı altına alan kişilerdir. Genellikle kendini ifade etme, rahatlama, yakın ilişkilerinden ödün vererek kendi yaşamlarıyla ilgili katı ve içselleştirilmiş kurallara uymaya çalışmaktadırlar. Aşırı tetikte olma ve bastırılmışlık şema alanının kökeninde ise katı, talepkar, cezalandırıcı ya da duyguların ifade edilmesine izin verilmediği bir aile ortamı yer almaktadır. Çocuklar bu aile ortamında sürekli dikkatli ve tetikte olmaları gerektiğini öğrenerek büyümektedirler (Eldoğan ve Barışkın, 2014; Kömürcü, 2014). Bu şema alanında karamsarlık, duygusal ketlenme, yüksek standartlar ve cezalandırıcılık olmak üzere dört erken dönem uyum bozucu şema bulunmaktadır.

Karamsarlık/Kötümserlik

Young’a (2018) göre bu şemaya sahip olan bireylerde hemen her durumun olumsuzlukla sonuçlanacağına dair inanç bulunmaktadır. Bir şeylerin ters gideceğin yönelik inançları güçlüdür. Bu şemanın oluşmasında bireylerin ebeveynlerin etkili olduğu ve ebeveynlerin hemen her durumda karamsar olduğu durumu bu şemaya sahip bireyler tarafından aktarılmaktadır.

Duygusal Ketlenme

Bu şemaya sahip olan bireyler yaşadıkları doğal olarak gelişen duygularını gereksiz, değersiz bulmaktadırlar. Bu şemanın oluşmasında bireylerin çocukluk dönemlerinde kendiliğinden ortaya çıkan duygularında ebeveynlerinin onların duygularını önemsemediklerini ve yaşanılan duygulara alaycı yaklaştıkları belirtilmiştir. Bu durumdan dolayı bu şemaya sahip bireyler duygularını önemsememektedirler (Young, 2018).

Yüksek Standartlar

Bu şemaya sahip olan bireylerin odak noktası başarı olmaktadır. En iyisi olmak için yoğun çaba sarf eden bireyler eğlence gibi diğer aktiviteleri önemsiz görmektedirler.

Hedeflerine ulaşmak bu bireyler için çok önemlidir ve bundan dolayı yoğun baskı hissetmektedirler. Kendine ait kuralları olan bu bireyler kurallarında esneklik tanımazlar ve çoğunlukla mükemmelliyetçi bir kişilik yapısına sahiptirler (Arntz ve Jacob, 2019).

Cezalandırıcılık

Bu şemaya sahip olan bireylerde yapılan her yanlışın –kendisi de dahil- bir cezası olması gerektiğine inanmaktadırlar (Arntz ve Jacob, 2019; Young vd., 2019).

Yukarıdaki tüm bilgilerden hareketle şema alanlarının özellikle örseleyici ve istismar edici aile yaşantıları ve olumsuz geçirilen erken dönem yaşamın etkisiyle oluştuğunu söylemek mümkündür. Yaşamımızın erken dönemlerinde oluşan şemalar, yaşamımız boyunca etkisini sürdürerek davranışlarımızın oluşmasını sağlamaktadırlar. Ancak yine de davranışlarımızın doğrudan şemanın bir parçası olmadığı ve bireylerin bir şemaya tepki olarak da uyumsuz şemalar oluşturduğunu da söylemek mümkündür.

Bunun yanı sıra uyumsuz şemaların hepsinin yalnızca olumsuz çocukluk yaşantıları sonucunda oluştuğunu söyleyemeyiz. Şemalar yalnızca örseleyici ve ebeveynlerin olumsuz tutumları sonucu oluşmamakta ve bununla birlikte olması gerekenden daha fazla muhafaza edilmiş erken çocukluk yaşantıları ve ebeveynlerin çocuklarına aşırı

travmatik yaşantılardan kaynaklı olmadığını söyleyebiliriz ancak şemaların hepsi bireyler için yıkıcıdırlar. Ayrıca şemaların bireyler için tutarlık sağlaması ve bireylerin kendi şemalarını etkileyen durumlara yönelik yakınlık hissetmesi şemaların değiştirilmesinin oldukça zor olmasının bir sebebidir. Yani şemalar bireylerin bir sonraki olaylara yönelik nasıl tepki vereceğini etkilediği için bireyler yine kendi şemalarına yakın durumlara yönelik davranış oluşturmaktadır. Şemaların oluşmasında etkili olan aile kökenleri incelendiğinde kopukluk şemasına sahip olan bireylerin aile özelliklerinin reddedici, soğuk, tutarsız ve ilgisiz ebeveyn tutumlarından oluştuğunu söyleyebiliriz. Bireyin güvenlik, sıcaklık, bakım, korunma gibi temel ihtiyaçlarının ebeveynleri tarafından ya karşılanmadığı ya da tutarsız bir şekilde karşılandığını söylemek mümkün olabilmektedir. Zedelenmiş özerklik ve performans şema alanına sahip bireylerin aile özelliklerine bakıldığında ise çocuğa yönelik aşırı koruyucu durumlar, çocuğu destekleme konusunda yetersiz ebeveyn özellikleri ön plana çıkmaktadır. Zedelenmiş sınırlar şema alanına sahip bireylerin aile kökenlerine bakıldığında ise çocuğa yönelik aşırı serbest bırakma, çocuğun davranışlarına rehberlik etmede yetersizlik, çocuğun diğer insanlardan daha özel ve üstün olduğunu hissettirme gibi olumsuz ebeveyn tutumları görülmektedir.

Diğerlerine yönelimlilik şema alanına bakıldığında ise aile özelliklerinde çocuğun sevgi, ilgi ve onay almak için kendilerini bastırdığını söylemek mümkündür. Aileye göre çocukların ihtiyaçlarından çok ailenin statüsü daha önemli görülmektedir. Son olarak ise aşırı uyarılma ve baskılama şema alanına sahip bireylerin aile özelliklerinde ise katı kurallar ve bu kurallara uymama sonucunda verilen cezalar ön plana çıkmaktadır. Çocuklar ceza almamak ve onaylanmak için kendi doğal duygularını ve eğilimlerini bastırmaktadırlar.

Görüldüğü üzere şema alanlarının özellikle ailenin, çocuğun temel duygusal gereksinimlerini karşılamakta problemler yaşayan tutumlar sonucunda oluştuğunu söyleyebiliriz. Şema terapinin temel hedefi ise bireylerin karşılanmayan bu temel gereksinimlerine odaklanmaktır. Çünkü bu temel gereksinimlerin karşılanmaması sonucunda ulaşılan literatür bağlamında psikolojik problemlerin oluştuğunu söylemek mümkündür. Şema terapinin asıl amacı ise hastaların kendi temel gereksinimlerini fark etmelerine yardımcı olmak ve sonrasında bu temel gereksinimlerin giderilmesine yönelik beceri oluşturmaktır. Tüm bu bilgilerden

hareketle şema terapinin bireylerin şu anda yaşadığı problemlerin temelinde çocukluk dönemlerinde karşılanmayan bu temel gereksinimlerin bireylere fark ettirilerek sağlıklı bir şekilde karşılamalarına yardımcı olduğu söylenebilir.

BÖLÜM III

3 YÖNTEM

Tezin bu bölümünde araştırmanın evren ve örneklemi, araştırma modeli, araştırma grubunu oluşturan bireylerin demografik özellikleri, veri toplamada kullanılan araçlar ve bu araçlara ait geçerlik ve güvenirlik çalışmalarına yer verilmiştir.