Mali açıdan ortaya çıkan değiĢiklikler

Yasanın getirdiği en önemli düzenleme yerel yönetimlerin paylarının yeniden düzenlenmesi ve doğal olarak bölüĢüm iliĢkilerine yapılan müdahaledir. Önceki uygulamaya göre yerel yönetimlerin finansmanı için genel bütçe vergi gelirlerinden çeĢitli paylar aktarılmaktaydı. Konuya iliĢkin yasada bu oran Ģöyle belirlenmiĢtir:

“Genel bütçe vergi gelirleri tahsilâtı toplamının; % 2,85‟i büyükĢehir dıĢındaki belediyelere, % 2,50‟si büyükĢehir ilçe belediyelerine ve % 1,15‟i il özel idarelerine ayrılır. BüyükĢehir belediye sınırları içinde yapılan genel bütçe vergi gelirleri tahsilâtı toplamının % 5‟i ile genel bütçe vergi gelirleri tahsilâtı toplamı üzerinden büyükĢehir ilçe belediyelerine ayrılan payların % 30‟u büyükĢehir belediye payı olarak ayrılır.”

Buradaki ölçüt ise her yılın Ocak ayından geçerli olmak üzere o sınırlar içinde yaĢayan nüfustur.

“Ayrılan büyükĢehir ilçe belediyeleri payı, nüfus esasına göre dağıtılır. Hesaplanan tutardan % 30‟luk büyükĢehir belediyesi payı ve % 10 su ve kanalizasyon idaresi payı ayrıldıktan sonra kalan miktar büyükĢehir ilçe belediyelerinin hesabına Ġller Bankası tarafından aktarılır. Ayrılan büyükĢehir belediye payının; % 70‟i doğrudan ilgili büyükĢehir belediyesi hesabına aktarılır. Kalan % 30‟luk kısmı ise büyükĢehir belediyeleri arasında nüfus esasına göre dağıtılır.”

“Dağıtılan büyükĢehir belediye paylarındaki artıĢ, bir önceki yılın aynı ayında tahakkuk eden tutarların % 20‟sinden fazla olamaz. Fazla olan tutarlar, artıĢ oranı % 20‟den az olan büyükĢehir belediyelerine bu oranı aĢmamak üzere, nüfus esasına göre dağıtılır.

Bakanlar Kurulu bu oranı bir katına kadar artırmaya veya kanuni haddine indirmeye yetkilidir” (5779 sayılı Kanun, Md.5/3-4). Bu bent kaldırılarak yeniden düzenlenmiĢtir.

Buna göre;

45

“Genel bütçe vergi gelirleri tahsilatı toplamının % 1.50‟si büyükĢehir dıĢındaki belediyelere, % 4.50‟si büyükĢehirlerdeki ilçe belediyelerine ve % 0.5‟i il özel idarelerine aktarılmaktadır. Yine özel tüketim vergisi hariç olmak üzere, büyükĢehir belediye sınırları içinde yapılan genel bütçe vergi gelirleri tahsilatının % 6‟sı ile genel bütçe vergi gelirleri tahsilatı toplamı üzerinden büyükĢehirlerdeki ilçe belediyelerine ayrılan payların % 30‟u büyükĢehir belediye payı olarak ayrılmaktadır. Bu % 6‟lık büyükĢehir belediye payının % 60‟ı doğrudan ilgili büyükĢehir belediyesine aktarılırken, kalan % 40‟lık kısmının % 70‟i nüfusa, % 30‟u yüzölçümü esasına göre büyükĢehir belediyeleri arasında dağıtılmaktadır.”

Daha önce büyükĢehir ilçe belediyelerine ayrılan pay (%4,50) sadece nüfus esasına göre belediyeler arasında dağıtılırken, yeni düzenlemeyle birlikte bu payın; % 90‟lık kısmı ilçelerin nüfusuna, % 10‟luk kısmı ise ilçelerin yüzölçümüne göre dağıtılmaktadır.

BüyükĢehir dıĢındaki belediyeler için ayrılan % 1,5‟lik pay ise, % 80‟i nüfus, % 20‟si ise geliĢmiĢlik endeksine göre dağıtılır. GeliĢmiĢlik endeksine göre dağıtılacak miktar için Kalkınma Bakanlığı tarafından tespit edilen en son veriler esas alınır. Bu endeksin kullanımında, belde belediyeleri için bağlı bulunduğu ilçenin endeks değeri uygulanmak üzere, il, ilçe ve belde belediyeleri geliĢmiĢlik katsayılarına göre en az geliĢmiĢ olandan en çok geliĢmiĢ olana doğru ve eĢit nüfus içeren beĢ gruba ayrılır.

EĢitliği bozan ilçe, denge kurulacak Ģekilde beldeleriyle birlikte bir önceki gruba veya bir sonraki gruba ilave edilir. Birinci fıkraya göre belirlenen miktarın % 23‟ü birinci gruba, % 21‟i ikinci gruba, % 20‟si üçüncü gruba, % 19‟u dördüncü gruba ve % 17‟si beĢinci gruba tahsis edilir. Bu tahsisat, her grup içinde, gruba giren belediyelerin nüfuslarına göre dağıtılır (www.mevzuat.gov.tr 2008).

“Ġstanbul ve Kocaeli BüyükĢehir Belediyeleri dıĢında; büyükĢehir belediyeleri, büyükĢehir ilçe belediyeleri ve bağlı idarelerin yatırım bütçelerinin en az % 10‟u, on yıl süre ile bu kanun kapsamında belediye sınırlarına dâhil olan yerleĢim yerlerinin altyapı hizmetleri için ayrılacak ve kullanılacaktır.” Yeni durumda, genel bütçe vergi gelirleri

46

(GBVG) tahsilâtından pay dağıtımı büyükĢehir ve büyükĢehir ilçe belediyeleri lehine geliĢmiĢtir. Diğer belediyeler ile büyükĢehir ilçe belediyelerinin GBVG‟den aldıkları tutarlar arasındaki makas yasa öncesine göre açılmıĢtır. Bu noktada, il bazında incelendiğinde yeni büyükĢehir belediyesi olan illerin toplam GBVG‟den aldıkları pay dolayısıyla da gelirleri mutlak olarak artmıĢtır. Pek çok ildeki büyükĢehir belediyelerinin toplam geliri artmıĢ olup aynı zamanda kiĢi baĢına düĢen gelir miktarı da artıĢ göstermiĢtir. Ancak burada dikkat edilmesi gereken nokta Ģudur ki, büyükĢehir belediyesine dönüĢtükten sonra GBVG‟den aldığı pay artmasına rağmen, söz konusu ilde kiĢi baĢına düĢen gelirin azalmıĢ olduğu yerler de görülmektedir. Yeni büyükĢehir olan illerden Aydın, Mardin, Trabzon ve ġanlıurfa‟da bu durum söz konusudur.

Buradaki negatif yönlü değiĢimin kaynağı, bu illerde büyükĢehir kapsamına giren toplam nüfusun, yasa öncesi nüfustan çok daha fazla olmasıdır. Böylece büyükĢehir belediyesine düĢen toplam gelir, yeni yasa ile birlikte artsa da kiĢi baĢına düĢen gelirin her durumda artmadığı bilakis azaldığı ortaya çıkmaktadır. Bu durumda hizmet alanı geniĢliği göz önünde bulundurulduğunda, 6360 sayılı Yasa ile birlikte büyükĢehir kapsamına alınan belediyelerin hizmet sunumu bakımından ne derece yeterli olup olamayacağı gibi tereddütleri akla getirmektedir.

5779 sayılı Ġl Özel Ġdarelerine ve Belediyelere Genel Bütçe Vergi Gelirlerinden Pay Verilmesi Hakkında Kanun‟da 2012 yılında yapılan düzenleme ile birlikte, GBVG‟den belediyelere denkleĢtirme ödeneği dağıtılması ile ilgili madde (6) güncellenmiĢtir. Daha önce söz konusu madde;

“KesinleĢmiĢ en son genel bütçe vergi gelirleri tahsilâtı toplamının binde biri Maliye Bakanlığı bütçesine belediyeler denkleĢtirme ödeneği olarak konulur. Maliye Bakanlığı, bu ödeneği, mart ve temmuz aylarında iki eĢit taksit halinde dağıtılmak üzere, Ġller Bankası hesabına aktarır. Bu ödeneğin % 60‟ı, nüfusu 5.000‟e kadar olan belediyelere, % 40‟ı ise nüfusu 5.001 – 9.999 arasında olan belediyelere eĢit Ģekilde dağıtılır.” ġeklinde ifade edilirken, yapılan yeni düzenleme ile birlikte Ģu Ģekilde değiĢtirilmiĢtir;

47

“KesinleĢmiĢ en son genel bütçe vergi gelirleri tahsilâtı toplamının binde biri Maliye Bakanlığı bütçesine nüfusu 10.000‟e kadar olan belediyeler için kullanılmak üzere denkleĢtirme ödeneği olarak konulur. Maliye Bakanlığı, bu ödeneği, mart ve temmuz aylarında iki eĢit taksit hâlinde dağıtılmak üzere, Ġlbank A.ġ. hesabına aktarır. Ġlbank A.ġ., hesabına aktarılan ödeneğin % 65‟ini eĢit Ģekilde, % 35‟ini ise nüfus esasına göre dağıtır.” Yapılan yeni düzenlemenin daha öncekinin aksine nüfusu fazla olan belediyelerin lehine sonuçlandığı anlaĢılmaktadır.

6360 sayılı Yasa ile büyükĢehir ve ilçe belediyelerinin merkezi hükümetten alacağı paylar bir miktar artırılmakla birlikte, genel olarak belediyelerin kaynak sıkıntılarını azaltacak, öz kaynaklarını güçlendirecek ve mali özerkliğini artıracak düzenlemelere yer verilmemektedir. BüyükĢehir belediyeleri; il özel yönetimlerinin görevlerini de üstlenerek, bunu çok daha büyük bir alanda ve nüfusa mevcut yetersiz mali kaynaklarıyla yapmak durumunda bırakılmaktadır (Gül ve Batman 2013).