Şiir Mecmû‘asında Yer Alan Mükerrer Gazeller

İncelenen mecmû‘a, XV, XVI ve XVII. yüzyıllarda yaşayan şairlerin şiirlerinin derlenmesiyle oluşturulmuştur. Bu şiirler, mecmû‘ada belli bir sıra takip edilerek yazılmamıştır. Bazen aynı şairin şiirleri peş peşe, bazen de farklı farklı varaklarda verilmiştir. Hatta asıl metne sonradan eklendiğini düşündüğümüz bazı şiirler, sayfa kenarlarında derkenar olarak yazılmıştır.

2.3. Şiir Mecmû‘asında Yer Alan Mükerrer Gazeller

Şiir mecmû‘asında birbirinden farklı şairlerin isimlerine rastlanmaktadır. Bunların birçoğu yaşadıkları devrin ünlü şairleri, birçoğu da pek tanınmayan şairlerdir. Bilindiği üzere mecmû‘alar, yazıldığı dönemin beğenilen şair ve şiirlerini yansıttığı gibi, eseri yazan kişinin estetik zevkini, eğitim durumunu, yetiştiği çevreyi de yansıtır. Bu eserde, bazı şairlerin şiirleri, mecmû‘anın farklı bölümlerinde tekrar edilmiştir. Bu tekrarlar, mecmû‘anın aynı kişinin elinden çıkmadığını gösterebileceği gibi uzun bir zamana yayılarak rastgele bir araya getirildiğini de düşündürebilir. Yine bu tekrarlar mecmû‘ayı yazan kişinin bu şairlerin şiirlerini beğendiğini de gösterir. Söz konusu bu mükerrer şiirler, aşağıda tek tek verilmiştir:

Usûlî: 1b-15b

Baş Tíġ-i ģasret cāna kār itdi canān bí-ħaber

Ben helāk oldum o žālim daħı el-amān bí-ħaber

Son Ey Uŝūlí šıñ degül raģm eylemezse ģālime Çekdügüm derd ü belā ü ġamdan ol cān bí-ħaber

17a-96b

Baş Gerçi zencír ser-i zülfüñe çoķdur şeydā Delü göñlüm gibi yoķ vād-i ġamda tenhā

Son Ķaldı hicr ile cehennemde Uŝūlí miskín Cennet-i vaŝla eger irmez ise vāy saña

17b-103a

Baş Yaraşmaz kim saña aġyār ile yār olma sulšānım Gül bāġ-ı cinānsın hemdem-i ħār olma sulšānım

Son Bugün nūr-ı ilāhisin Uŝūlí’niñ penāhısın Güzeller pādişāhısın cefākār olma sulšānım

Rahmî: 5a-49a

Baş Ne dil-i ģaste-i mecrūģuma merhem bulınur Ne zamān ġuŝŝāları def‘ine hem-dem bulınur

Son Raģmí’yā yār viŝāline ķaríb olduķça

Āh kim bir yañadan māni-i muģkem bulınur

51a-152b

Baş Elin çekmezse rāżı-dil ol iki ebrūvān benden Müjeñ tírini at cāna kemān senden nişān benden

Son Du‘ā-yı seyf ģaķķı-çün çekersüñ Raģmí’ye tíġüñ Diríġ itmeye cānını amān senden revān benden

54a-150a

Baş Oldı ben ģastaya ħāk-i der-i dilber pister Baķmayam çarħ eger olursa mücevher pister

Son Sen döşen pister-i semmūrı ferāġatde şehā İşigüñ ħār u ģası Raģmí ye yeter pister

54b-150a

Baş Alsa ibríķ-i zerin ele mihr-i dıraħşān eline Nāz ile degmeye ŝu ķoymaya cānān eline

Son Ħusrev-i milk-i suħan olduġumı virdi ħaber Raģmí’yā bu ġazelüm ger ire Selmān eline

85a-176b

Baş ‘İźāruñda bu zülf-i ‘anber-ālūd Görinür āteş üzre nitekim dūd

Son Viŝāl olsa n’ola Raģmí’ye hicrān Ħalíle gülşen oldı nār-ı Nemrūd

138a-152b

Baş Sāķíyā alsañ ele bezm içre bir rengín ķadeģ ‘Aks-i ruħsāruñdan olur gün gibi la‘lin ķadeģ

Son ‘Ayş u ‘işret ‘āleminde Raģmí’yā İskenderüz Dūr idüp destümde oldı cām-ı ‘ālem-bín ķadeģ

138b-150b

Baş Bir dem kim āh idersem üstüħān üstinde ten ditrer Ŝabādan nítekim fānūs üzre pírehen ditrer

Son N’ola ger Raģmí yā geyse ebrden görüñ sincābí Kebūd itmiş tenin sermā bu çarħ-ı píre-zen ditrer

Mesiģî: 9b-13b

Baş Rūy-ı dil-dāra nažar eyle ki devletdür bu Kime yüz šutat ise ulu sa‘ādetdür bu

Son Zaĥm urmaġa Mesíģí’ye gelürken tírüñ Cānı ķarşu çıķuban didi ne zaģmetdür bu

10a-48a-48b

Baş Gülşen-i dehri ŝabā gibi ser-ā-ser gezdük Biz vefā būyunı gülzār-ı fenāda sezdük

Son Ey Mesíģí bizi öldürmeye ‘ār ideli yār

Ģaķ bilür dünyeden uŝanduġ u cāndan bezdük

10b-14a

Baş Ne ħoşdur šuymadın aġyār-ı muģdiś Ķılasın bezm sāķí ola śāliś

Son Mesíģí ķaldı uş bir dost bir post Ölicek üstüħˇānın ala vāriś

11a-14b

Baş Ben ĥasteyi bārík iden ol mūy-miyāndur Ben bülbüli dil-teng iden ol ġonca-dehāndur

Son Ŝovuķluķ iderlerse eger saña Mesíģí Sen daĥi yalıñ yüzlülere aķçeyi yandur

11a-14b

Baş Ġoncayla çü aġızdan o dilber döker elfāž Dürc-i deheni içre olur ŝan dürer elfāž

Son Taķdír-i ma‘āní-i bedí‘ eylemeyince Şi‘r içre Mesíģí bulmaz zíb ü fer elfāž

13a-95b

Baş Dehānuñ iş bu çeşm-i ħurde-bíne Ne yüzden görine yā Rabbi yine

Son Mesíģí ģaš görüb yüzüñde didi Ķomañ düşmen yayıldı Rūmiline

14a-95b

Baş Yāra bir tuģfe ķanı medģ u śenādan ġayrı Aña lā’ıķ nem ola ĥayr du‘ādan ġayrı

Son Nažm ile ģüsnüñi ķıldı ĥōş-edā yine Mesíģ Daĥi şi‘rüñ nesi var ģüsn-i edādan ġayrı

Revânî: 11b-19a

Baş Dişlemişler ne ķılalum leb-i cānānı yine Ellemişler bu gice ol gül-i ħandānı yine

Son Bilmezin kimler ile seyr ider ol māh-liķā Nice gündür ki Revāní göremez anı yine

19a-20b

Baş Šañ degüldür olmasa meclisde cānān her gice Ey göñül aħşamlamaz çün māh-ı tābān her gice

Son Hücreñ olmışdur Revāní dil-rübālar meskeni Eksük olmaz tekyede elbette mihmān her gice

54a-136b

Baş Lāleveş alma ele sāġarı yār olmayıcaķ Ķılma ŝoģbet hevesin tāze bahār olmayıcaķ

Son Yār göñlümde Revāní ķomadı sabr u karār ‘Āşıķ olan nic’ider sabr ü ķarār olmayıcaķ

Nihânî: 17b-55a

Baş Revān olan yaşum seyline bulmadı arar çeşmüm Cihānıñ cūların gözden geçürdi se-te-ser çeşmüm

Son Olur díde mi gözden Nihāní çünki devr itdi Bu dehr-i bí-vefāya eylemez ıraķ nažar çeşmüm

Abîdî: 28a-78b

Baş Beni zincir-i ‘ışķa ŝanma kim baġlanmadum gitdüm Senüñ dívāneñ oldum ey perí uŝlanmadum gitdüm

Son Saña ‘āşıķ olub derd ü ġam-ı mihrüñe cān virdüm ‘Abídí mím-i belāyı ‘ışķdan uŝandum gitdüm

28b-41b-100a

Baş Dil nice rāh-ı muģabbetde misāfir olsun Rāģāt-ābād ‘ademde ķo mücāvir olsun

Son Şi‘r ile şimdi güzeller daħı ŝayd olmazlar Ey‘Abídí ne disün bir kişi şā‘ir olsun

28b-81a

Baş Bu fāní evde šāk-ı günbed-i gerdūnı n’eylersün Yirüñ zír ü zemín olur bülend eyv ānı n’eylersün

Son ‘Abídí ħāne-i tenden ‘urūc it Beyt-i Ma‘mūra Dili alma yüri bu menzil-i vírānı n’eylersün

29a-79a

Baş Ne Süleymān-ı zamānuz ne cem-i devrānuz Gel ħarābata bizi gör ki nice sulšānuz

Son Nüktedānlar geçerüz gerçi ‘Abídí ammā Yārüñ esrār-ı lebin añlamada ģayrānuz

40b-93b

Baş Dil gidüb kākülüñe olalı derd ile ħayāl Gelmedi yirine ŝıģģat bulub ey ruģları al

Son Gül yanaġıñ öpeyin ŝun baña lušf it diyicek Ey ‘Abídí güli virdi o boyı tāze-nihāl

40b-93a

Baş Ol şívekār olursa eger ‘izz ü nāzda Üftāde ‘āşıķa düşer olmaķ niyāzda

Son Ŝūfí gice ķażā ķılur iken ‘Abídí’yā Egmiş kıyām ķaddini geçmiş namāzda

42a-100b

Baş Hevāí göñlümi ķapdı o kākül-i pür-tāb Görenler anı didiler kebūter aldı seģāb

Son ‘Abídí ķalmasa şeb-díz-i āh-ı ‘āşıķdan Felek semdine urmazdı tāziyāne şihāb

42a-126a

Baş Ayaġum adım atmaz bir yire meyħāneden ġayrı Elüm bir nesene šutmaz sāķiyā peymāneden ġayrı

Son ‘Abídí’nüñ mekānı ŝorarsañ ey perí-peyker Yataġı yoķdur ol dívānenüñ vírāneden ġayrı

42b-80b

Baş Gedālıķ var iken ‘ālemde sulšān olmamaķ yegdür Begüm cem‘iyyet-i ħāšır períşān olmamaķ yegdür

Son ‘Abídí ħāk-i kūy-ı meskenet olsun dimāġuñda Hevā-yı şevket ü sevdā-yı ‘unvān olmamaķ yegdür

43a-81a

Baş Āşínādan ķaçan ol āfet-i cānı geydüre Yādlarla ŝalınan serv-i revānı geydüre

Son Ey ‘Abídí saña gündüz görnise de giceler Ġayrı yirlerde olan mihr-i cihānı geydüre

43a-100a

Baş Dime cānāneye aġyārla ŝoģbet itme Seni sensin dir iseñ aña naŝíģat itme

Son Çünki bunlarla ‘Abídí ġarażuñ var senüñ Ehl-i ġaraż olmaduñ diyü nedāmet itme

93a-100b

Baş Ol ince bellinüñ šaķılınca ķuşaġuna Bir nece yirde bend geçildi yañaġuna

Son Urmazdı ey ‘Abídí anı tomurġa bahār Öykünmeseydi ġonce nigāruñ yañaġına

Emrî: 40a-121b

Baş Eline aldı çevgānını zülf-i ‛anber-efşānuñ Melāģat šopını ķapdı güzellerden zeneħdānıñ

Son Zāhir yanıñdan ħaber yoķ mı nedir Emrí İśtediñ göklere çıķmış yine feryād-ı efġānıñ

İsģâķ: 46a-101b

Baş Nice ħôş vaģdet idi giceki cem‘iyyetimüz Reşk-i firdevs-i berín olmış idi ŝoģbetimüz

Son Bize şehrüñgüzeli nāz ider oldı İsģāķ Var gibi şimdi güzel sevmek ile şöhretimüz

46b-101a

Baş Yār hecrinde neler çekdügimi yād eyle Bi’llah ey ġam ķulunam gel beni āzād eyle

Son Ħūblar içre begüm nām u nişān ister iseñ Öldür İsģāķ’ı ķayurmaz bir eyü ad eyle

98b-106b

Baş Yoġ idi bu vech ile hergiz períşān olduġum

Bilmezem kendüm bilelden böyle ģayrān olduġum

Son Bir ŝaçı Leylí niġāruñ ķıŝŝa-i hecriyledür ‘Āleme Mecnūn gibi İsģāķ destān olduġum

101a-105a

Baş Elüñden cām düşmezmiş begüm ‘ayşuñ müdām olsun Lebüñsüz ķašrasın içdümse ķan olsun ģarām olsun

Son Yazuķdur āsitānuñdan begüm redd itme İsģāķ’ı Ķapuñda ķullaruñ çoķ ol da bir kemter ġulām olsun

Necâtî: 49a-57b

Baş Ey ŝohbet eyledim diyen ol dil-sitānla Yalanı şöyle söyle ki biraz inanıla

Son Šutdı cihānı şöhret-i şi’riñ Necātí ’ya Dünyā ŝıġmaz olduñ o bir ķaç yalanla

Ca‘fer: 103b-131b

Baş Zülfin ruħı üstinde ķılub bād müşevveş Her dem nice miskínüñ urur ķalbine āteş

Son Her laģža ħayālüñle nigārā dil-i Ca‘fer Bir ħāne durur naķş-ı nigārı-yla münaķķaş