Şecere-i Harezmşâhî’nin 101b-200a Varakları Arasındaki Kısmın İçeriğ

Beyanî’nin Şecere-i Harezmşâhî adlı eseri toplamda 16 bölümden oluşmaktadır. Eserin tarafımıza düşen kısmında, yettilenci bāb İltüzer Ĥānnıŋ aģvālātı ve salšanatınıŋ beyānıda (106b/16,17); sekkizlençi bāb Muģammed Raģím Ĥān Evvelniŋ ba‘żı ģāleti ve salšanatı beyānıda (139b/2,3) olmak üzere, iki ana başlıkta gerçekleşen olaylar anlatılmıştır.

Eserin içerik yönünden barındırdığı sözvarlığı maddeler halinde özetlenecek olursa şu şekilde bir tasnif yapılabilir:

a) Savaşlar, talanlar, iç çekişmeler, baskınlar b) Diplomatik ilişkiler, devlet işleyişi

c) Etnik adlar, yer adları ve bu adların verilme hikayeleri d) Bölgenin coğrafî konumu ve tasviri

e) Çeşitli unvanlar, savaş ve askerlikle ilgili araç gereçler ve terimler f) Dağ, nehir, çöl, su kanalları gibi yerler

g) Zamana ait ifadeler ve çeşitli takvimlere ait zaman ifadelerinin bir arada bulunması

h) Av ve avcılık terimleri ile düğün, altın kabak vb. törenler.

Aşağıda ise Şecere-i Harezmşâhî (101a-200b) ‘de kırmızı mürekkeple yazılan bölüm başlıkları sıralanmıştır:

1. Şehzāde Maģmūd mülkidin ayrılıp Merv üçün Buĥarāġa kélgeni Şāh Murād Velí-ni‘amíniŋ tutsaķıġa tüşüp tedbír bile ķutulġanı ve Ĥˇārezmġa kélip

17

‘Avaż İnaķnıŋ şefķatidin ĥoş-ģāl bolġanı ve anıŋ ba‘żı ģālātınıŋ beyānı (102b/12,13,14)

2. Töre Ŝūfíniŋ Araldın kélip Manķıtnı alġanı umerā-yı Ĥˇārezm leşker bile anıŋ üstige barġanı Muģammed Niyāznıŋ ve Devlet Yārnıŋ ķatıġa kirip ķırılġanı İltüzer Ĥān Manķıt üstige barıp Töre Ŝūfí anıŋ bile ŝulģ ķılġanı (103b/15,16,17)

3. ‘Avażnı İnaķnıŋ (16) teźkire-i ŝıfatı ve vāķı‘a-ı vefātı (105b/16, 17) 4. yettilenci bāb İltüzer Ĥānnıŋ aģvālātı ve salšanatınıŋ beyānıda (106b/16,17) 5. evvelġı vāķı‘a İltüzer Ĥān Ķaraķalpaķıyye mu‘ānidleriniŋ cem‘iyyetleriġa türk-tāzlıķ bile tefriķa salġanı (108b/14, 15)

6. ékkilenci vāķı‘a İltüzer Ĥānnıŋ Ĥˇāce éli üstige barġanı (109b/9,10) 7. İltüzer Ĥānnıŋ inaķ bolġanı (111a/3)

8. Yemreniŋ muhālefet étkeni İltüzer Ĥān leşker bile alarnıŋ üstige kétkeni ve barıp alarnı muģāŝara-ı tengnā tutġanı alar ‘āciz kélip Muģammed Raģím Ĥānnıŋ dāmen-i ģimāyetiġa çeng urup helāketdin ķutulġanı (111b/15,16,17)

9. ŝādırātı kim Yemreli fetģidin soŋ ŝudūr tapdı anıŋ beyānı (114b/2, 3) 10. Yomut ve Yemreliniŋ muĥālefet yolıġa kirkeni İltüzer Ĥān alar bile uruş étip memleketdin çıķarıp yibergeni (115b/6, 7)

11. İltüzer Ĥānnıŋ ĥān bolġanı (124b/9,10) 12. Körünüş-ĥāne bināsınıŋ itmāmı (124b/3)

13. İltüzer Ĥānnıŋ Aral üstige barġanı ve Ĥˇāce éliniŋ fetĥ bolġanı ĥān mūmā-ileyh Ķoŋratġa barıp Töre Sūfí bile uruşup şikest bérgeni Töre Ŝūfí Ķoŋrat ķal‘asıġa kirip ķamalġanı ĥān bir néçe kün ķamap yatıp ķaytġanı (125b/4,5,6,7)

18

14 İltüzer Ĥānnıŋ ékkilençi mertebe Aral üstige barıp fetģ ķılġanı (129b/7,8) 15. Yomutnıŋ ķaytıp kélgeni (132a/3,4)

16. Emír Ģaydar bile İltüzer Ĥānnıŋ aralarıġa nizā‘ ve muĥālefet tüşkeni emr-i ‘ālí bile Buĥārā türk-tāzıġa efvāc yetüşkeni (132a/12,13)

17. Ata Niyāz Begniŋ Buĥārādın kélip çapavul urġanı ‘Abdu’l-lah Serdār Buĥārāġa barıp Tārābnı tārāc étkeni Buĥārā leşkeriniŋ bezirgānġa kélip İltüzer Ĥānnıŋ atlanġan ĥaberin işitip şikest tapıp kétkeni (132b/2,3,4)

18. İltüzer Ĥān Töre Ŝūfíni yurtdın çıķarġanı ve Ŝūfí meźkūr ġurbet-i bādiyeleride ser-gerdān bolup Buĥārāġa barġanı (134b/8,9)

19. Buĥārā leşkeriniŋ ékkilençi mertebe Ĥˇārezmġa kélip uruş étkeni Uyġur ĥanlınıŋ bí-vefālıġıdın Ĥˇārezm leşkeri şikest tapıp İltüzer Ĥˇān fenā baģrıġa kétkeni (135a/9,10)

20. sekkizlençi bāb Muģammed Raģím Ĥān Evvelniŋ ba‘żı ģāleti ve salšanatı beyānıda (139b/2,3)

21. Muģammed Raģím Ĥānnıŋ inaķ bolġanı (140a/2)

22. Béş-ķal‘a Özbeki yav bolup Ĥıvaķ ešrāfın çapġanı ve bahādırlar bile uruşup şikest tapġanı (140b/6,7)

23. Ķutluķ Murād İnaķnıŋ Buĥārādın kélgeni Muģammed Raģím Ĥān İnaķlıķnı ol ģażretġa bérip özleri ĥān bolġanı (140b/16, 17)

24. Muģammed Rıżā Begniŋ muĥālefet šaríķı bile Yomut arasıġa barġanı (141b/6,7)

25. Muģammed Rıżā Bégniŋ Ķıpçaķġa barıp yav bolġanı Ķutluķ Murād İnaķ barıp ol ķal‘anı muģāŝara ķılġanı (142a/9,10)

19

26. Muģammed Raģím Ĥānnıŋ Ķıpçaķ üstige barġanı Muģammed Niyāz Atalıķ ve Muģammed Niyāz Bégniŋ Rıżā Bég bile muvāfaķatı zāhir bolup ol ékki müfsid Kıpçaķ ķal‘asıġa kirip fesād ve fitne ebvābı açılġanı (142b/16, 17), (143a/1,2)

27. Muģammed Rıżā Bég Ķıpçaķdın çıķıp Gürlenni leşker-gāh ķılġanı Ķutluķ Murād İnaķ leşker bile anıŋ üstige barġanı (144a/4,5,6)

28. Muģammed Raģím Ĥān cülūslarınıŋ ékkilençisi yılınıŋ vāķı‘atı (144a/17) 29. Muģammed Rıżā Bégniŋ mekr yüzidin ŝulģ bile dergāh-ı ĥāķaní mülāzemetiġa yetkeni nifāķí şāmetídinetbā‘ı bile ‘adem mülkige kétkeni (145b/3,4) 30. Ķutluķ Murād İnaķ Yaŋı-deryā Ķaraķalpaķıġa şeb-ĥūn urġanı (146b/1,2) 31. Muģammed Raģím Bahādır Ĥānnıŋ şikār irādesi bile çıķıp vilāyet seyridin étkeni (146b/16,17)

32. Muģammed Raģím Bahādır Ĥān cülūslarınıŋ üçlençi yılınıŋ vāķı‘ātı 149b/16

33. Muģammed Raģím Ĥānnıŋ ékkilençi mertebe Çavdur üstige yörüş étkeni Çavdurlar ķaçıp Ķoŋrat ķurġanıġa kirkeni (150b/11,12,13)

34. Muģammed Raģím Bahādır Ĥān barıp Ģasan Bay élini muģāŝara ķılġanı alar çıķıp muší‘ bolġanı andın Ķoŋrat üstige barġanı mu‘ānidler uruşup hezímet tapıp ķal‘aġa kirip ķamalġanı (152b/2,3,4)

35. Muģammed Raģím Ĥān cülūslarınıŋ törtlençisi yılınıŋ vāķı‘ātı (154b/8) 36. Muģammed Raģím Ĥānnıŋ ékkilençi Aral šarafıġa yürgeni Çumanay ve Çaŋlı-Basunı baġlatıp Ķutluķ Murād İnaķnı bendlerni muģāfažatı üçün ķoyup ķaytġanı (156a/10,11,12)

20

37. İş Muģammed Bég ve Süyün Biy Ķurbān Bégni ve Süyri Biyniŋ ģışmlarıġa çapavul urup biylerni ķatl étkeni andın soŋ Ĥıtāynı çapıp Muģammed Ķulı Biyniŋ leşkeridin hezímet tapıp kétkeni (158a/13,14,15)

38. Muģammed Raģím Ĥān cülūslarınıŋ béşlençi yılınıŋ vāķı‘ātı (159b/2) 39. Seyyid Nažar Bégni ķatl étilgeni Ay Mirzā Biy Ķaraķalpaķın zebūn étkeni (159b/16,17)

40. Muģammed Raģím Ĥānnıŋ üçlençi def‘a Aral üstige barıp Töre Ŝūfí bile uruşġanı (160b/8)

41. evvelġı uruşnıŋ beyānı (162a/2) 42. ékkilençi uruşnıŋ dāstānı (162b/7) 43. üçlençi uruşnıŋ vāķı‘atı (163b/1)

44. Şor Köl ķal‘asınıŋ Ĥān ģażretleri fetģ étip élin köçürgenleri (164a/5,6) 54. törtlençi uruşnıŋ ģādiśātı 164b/7

55. Töre Ŝūfí memleketniŋ üç šarafıge leşker yibergeni ol cümledin İş Muģammed Gürlenge kélgeni Ķutluķ Murād İnaķ barıp uruşup şikest bérgeni ve Çavdur çerigige revān ehlidin hezímet tapġanı (165a/11,12)

56. Bég hem anıŋ izidin kétkeni (170a/1) 57. Çavdur ve çeriginiŋ vāķı‘ası (170b/12) 58. üçlençi çerigniŋ ģādiśesi (171a/14)

59. Çavdurnıŋ Araldın köçüp kélgeni (171b/14)

60. Teke mu‘ānidleri Hezāresb ešrāfın tārāc étip kétkeni Ķalender Pervāneçi izleridin yetip barça ķırıp mürāca‘at étkeni (172a/12,13)

21

61. Muģammed Raģím Bahādır Ĥānnıŋ yaŋı deryā tesĥíriġa ‘āzim bolġanı ol deryā āhālísiniŋ cemi‘yyetleri bozulġanı Urun Biy bile İş Cānnıŋ ıšā‘at étkeni özge biylerniŋ serkeşlik étip téngiz suyıġa kétkeni (173b/7,8,9,10)

62. Muģammed Raģím Ĥānnıŋ téngiz ŝuyıġa barġanı biyler çıķıp muší‘ bolup ĥānnıŋ Ĥıvaķġa ķaytġanı (178b/16, 17)

63. Muģammed Raģím Ĥānnıŋ altılançı yılınıŋ vāķı‘ātı (182b/8)

64. Ķoŋrat mu‘ānidleri Maķaš Biy éliġa çapavul urup şikest tapġanı Ķaķa Serdār Esterābādnı çapġanı ĥān ģażretleriniŋ Hezārasbġa barġanları nıŋ dāstānı Töre Ŝūfíniŋ ba‘żı ģālātınıŋ beyānı (183b/9, 10, 11)

65. Muģammed Raģím Bahādır Ĥānnıŋ törtlençi mertebede Aral üstige barıp fetģ ķılġanı (186b/12,13)

66. ŝādırātıkim ĥān ģażretleri Ĥıvaķġa kélgendin soŋ ŝudūr taptı (199b/12)