Ġsrâiliyyât

Ġsrâiliyyât, isrâiliyye kelimesinin çoğuludur. Tefsir kavramı olarak isrâiliyyât, Yahudî, Hıristiyan ve diğer kültürlerden Ġslâm‟a ve dolayısıyla tefsire giren yabancı kültürlerdir.146

Kur‟an‟ın kendisine indiği Arap toplumu Ġslâm ile Ģereflenmeden önce semâvî kitapları olmayan kültür bakımından geliĢmemiĢ, dinî ve felsefi akımların etkisinden uzak, göçebe ve ümmî bir toplumdu. Onlar ticaret kervanlarıyla yılda iki önemli sefer yapıyorlardı birisi kuzeyde bulunan ġam diğeri de güneydeki Yemen‟di. Yazın ġam‟a kıĢın da Yemen‟e gidiyorlardı. Bu bölge halkının çoğunluğu da kültürel açıdan Araplardan daha ileride ve zengin olan Yahudilerdi. Bu ticari yolculuklarında

142

Ya‟kub, Esbâbu‟l-Hatai fit-Tefsir, II, s. 625; ÇalıĢkan, Siyasal Tefsirin OluĢum Süreci, s. 186. 143

Ġlkiyâ,el-Herâsî, Ahkâmu‟l-Kur‟an, I, s. 2; ez-Zehebî, et-Tefsîru ve‟l-Müfessirûn, II, s. 487. 144 _{ez-Zehebî, et-Tefsîru ve‟l- Müfessirûn, II, s. 475; Dereli, Tefsirde Yanılgı…., s. 82.}

145 _{Siyasî ve fıkhî mezhepler alanında mezhebi ihtilaflara dair detaylı örnekler için bkz.: Ya‟kub,} Esbâbu‟l-Hatai fit-Tefsir, II, s. 658-683; Kahraman, Ferruh, Ulûmu‟l-Kur'an Özelinde Tefsirde Ġhtilâflar, Rağbet yay. Ġstanbul, 2011, s. 295-301.

146 _{ez-Zehebî, et-Tefsîru ve‟l-Müfessirun, I, s. 168; ġimĢek, Günümüz Tefsir Problemleri, s. 103;} Cerrahoğlu, Tefsir Usûlü, s. 244. “Ġsrâiliyyât” kelimesinin detaylı izahı için: Bkz.: ez-Zehebî, Muhammed Hüseyin, el-Ġsrâiliyyât fi‟t-Tefsîr ve‟l-Hadîs, Mektebetü Vehbe, Kâhire, 1990, s. 13.

kâinatın sebepleri, yaratılıĢın baĢlangıcı ve vücudun sırları gibi herkesin bilmek istedikleri Ģeyleri Ehl-i Kitap‟tan bu Yahudi ve Hıristiyanlara soruyorlardı.147 Ġlimle meĢgul olmadıklarından ve göçebe bir yaĢam tarzı benimsediklerinden duyduklarını ve öğrendiklerini tetkik etme ve inceleme imkânları bulunmuyordu. Bu nedenle sözel olarak elde ettikleri bu bilgileri herhangi bir incelemeye ve araĢtırmaya tabi tutmadan olduğu gibi kabul etmiĢlerdir.148

Ġslâm geldikten sonra Müslümanlar daha geniĢ coğrafyalara yayılmaya baĢladı. Hicretten sonra Müslümanlar Medine‟de neredeyse Medine nüfusunun yarısını teĢkil eden ve yaklaĢık olarak milâdî birinci asrın son çeyreğinde Arap yarımadasına Medine ve civarına yerleĢtikleri söylenen149

Benî Kurayza, Benî Kaynuka, Benî Nadr, Hayber ve Fedek Yahudileriyle komĢu oldular. Daha önce sınırlı olan iletiĢim ve etkileĢim hızlandı. Bunlar arasından Ġslâm‟a girenler de Müslüman olduktan sonra da Ġslâmiyetle ilgisi olmayan eski bildiklerini ve kültürlerini muhafaza ettiler.150

Bu durum isrâiliyyât‟ın Ġslâm kültürüne ve tefsire karıĢmasının en önemli nedenlerinden birisi olmuĢtur.

Hz. Peygamber hayatta iken Kur‟an‟ın anlaĢılması ve yorumlanmasına dair ortaya çıkan bütün sorunları gidermiĢ gerekli tefsir ve açıklamaları sözlü ya da uygulamalı olarak yapmıĢtır. Hz. Peygamber‟in vefatından sonra sahabe döneminde isrâiliyyât‟ın izleri görülmeye baĢlamıĢtır. Onlar özellikle Kur'an kıssalarında özet geçilen ve kapalı ifadelerle zikredilen hususların peĢine düĢerek bu konudaki meraklarını Tevrat ve Ġncil‟de yer alan bir takım bilgilerle giderme cihetine gittiler. Zira Kur'an, kıssalardan bahsederken muhatabının dikkatini çoğunlukla Ģahıslar, yer, zaman ve bir takım detay bilgilerden çok vermek istediği mesaja yoğunlaĢtırır. Kısacası olayların detaylarına inmez, sadece ibret alınacak esasa temas eder.151 Sahabe döneminde isrâiliyyât ile ilgili rivayetler her ne kadar görülse de bu dönemde tefsire dair rivayetler titizlikle değerlendirilmiĢ ve sıhhati konusunda gereken

147 _{Ġbn Haldun, Mukaddime (çev. Zâkir Kadri Ugan), MEB. yay., Ġstanbul, 1991, II, s. 466, 467} 148 _{Ġbn Haldun, Mukaddime, II, s. 467.}

149

Bedr, Ebus-Suûd, Abdullah, Tefsîrus-Sahâbe, Dâru Ġbn Hazm, Beyrut, 2000, s. 64.

150 _{Hamîdullah, Muhammed, Ġslâm Peygamberi (çev.Salih Tuğ), Ġrfan yay., Ġstanbul, 1993, I, s. 570;} ez-Zehebî, el-Ġsrâiliyyât fi‟t-Tefsîr…, s. 16.

hassasiyet gösterilmiĢtir. Bu nedenle bu dönemde sonraki dönemler kadar isrâiliyyât tefsirde yayılmamıĢtır.152

Sahabe döneminde israilî haberler konusunda kendisine müracaat edilenler Hz. Peygamber‟in hicretten sonra Ġslâm‟a davetini kabul edip Müslüman olan Abdullah b. Selâm, aslen Yemenli Himyer Yahudilerinden olan ve sonra Müslüman olan Ka‟bu‟l- Ahbâr ve Temîm ed-Dârî gibi kimselerdi.153

Tâbiûn ve Etbâut-tabiin dönemine gelindiğinde ise yapılan fetihler nedeniyle Ġslâm coğrafyasının sınırları geniĢlemiĢti. BaĢta Yahudi ve Hıristiyanlar olmak üzere diğer milletlerle olan siyâsî, sosyal ve ekonomik iliĢkilerin artması, Ehl-i kitaptan ve diğer dinlerden yeni Müslüman olanların sayısının artması, bunların arasında rahip ve hahamların yer alması ve imtiyazlı durumlarını Müslüman olduktan sonra da devam ettirmeleri ve insanların bunlara bir takım bilgiler almak için müracaat etmeleri,154 ayrıca bunların bir kısmının art niyetli olarak Ġslâm‟a zarar verme kastıyla Müslüman olmaları, tedvin dönemi ile birlikte ilmi faaliyetlerin hız kazanması ve her alanda olduğu gibi tefsir alanında da birçok eserin yazılması, rivayetlerin yeterince tetkike tabi tutmadan geliĢi güzel nakledilmesi ve senedlerinin hazfedilmesi ya da eksik olarak aktarılması, insanların kıssalara ve hikâyelere olan ilgisi vb. nedenlerden dolayı isrâiliyyâta dair bilgiler tefsirde çoğalmıĢ rivâyet tefsirleri içerisinde neredeyse isrâiliyyâttan kurtulan tefsir sayısı parmakla gösterilecek kadar azalmıĢtır.155

Tefsirlerde yer alan bu isrâiliyyâta dair örnekler bu alanda Türkiye‟de yapılmıĢ ilk çalıĢmalardan olan Abdullah Aydemir‟in Tefsirde Ġsrâiliyyât adlı eseri156 ve Tefsir usulü alanında önemli eserleri bulunan Muhammed Hüseyin ez-Zehebî‟nin

el-Ġsrailiyyât fi‟t-Tefsîr ve‟l-Hadîs adlı hacimli eseri157 ile Ebu ġehbe‟nin el-

152

Cerrahoğlu,Tefsir Usûlü, s. 248; ez-Zehebî, el-Ġsrâiliyyât fi‟t-Tefsîr…,s. 19; Bedr, Ebus Suûd, Tefsîrus-Sahâbe, s. 81.

153 _{Ġbn Haldun, Mukaddime, II, s. 467; Cerrahoğlu, Tefsir Usûlü, s. 255.} 154 _{Bedr, Ebus-Suûd, Tefsîrus-Sahâbe, s. 73.}

155 _{ez-Zehebî, Muhammed Hüseyin, el-Ġsrâiliyyât fi‟t-Tefsîr ve‟l-Hadîs, Mektebetü Vehbe, Kâhire,} 1990, s. 23 vd.; ġimĢek, Günümüz Tefsir Problemleri, s. 104.

156 _{Aydemir, Abdullah, Tefsirde Ġsrâiliyyât, Beyan yay., Ġstanbul, 2012.}

157 _{ez-Zehebî, Muhammed Hüseyin, el-Ġsrâiliyyât fi‟t-Tefsîr ve‟l-Hadîs, Mektebetü Vehbe, Kâhire,} 1990.

Ġsrâiliyyât vel Mevduât fî Kütübit-Tefsir adlı eserlerinde158

detaylı bir Ģekilde yer almaktadır. Ayrıca Remzi Na‟na‟a‟nın tefsirlerde yer alan isrâiliyyâta dair birçok örneğin zikredildiği el-Ġsrâiliyyât ve Eseruhâ fî kütübit-Tefsîr Ġsimli çalıĢması da yine bu alanda yapılmıĢ önemli çalıĢmalardandır.159

Ġsrailiyyât‟a dair rivayetler Ġslâm Ģeriatine aykırı olup olmaması bakımından üç‟e ayrılmıĢtır:160

1-Senedi ve metni sahih olan ve aynı zamanda Ġslâm Ģeriatine muvafık olanlar,

2-Uydurma olup Ġslâm Ģeriatine muhalif olanlar,

3-Sıhhati tartıĢmalı olup hakkında kesin bir Ģey söylenilemeyenler.

Ġsrâiliyyât‟ın câiz olup olmadığı noktasında âlimler Kur'an ve sünnete uymayanların reddi ve bunların rivayet edilmesinin câiz olmadığı konusunda görüĢ birliği içerisindedirler. ġeriate uygun olanların rivayeti câizdir ve bunlar sahih ve makbul rivayetlerdir.161 Sıhhati konusunda kesinlik bulunmayanlar ise zaten Ģüpheli Ģeylerdir ki tefsirdeki tartıĢmalar ve ihtilaflar daha çok buradan çıkmaktadır.162

Kur‟an‟ı anlamaya ve yorumlamaya etki eden unsurları bu Ģekilde Kur‟an lafzı temelli sebepler ve öznel sebepler olarak iki baĢlık halinde aktardıktan sonra Ģimdi de bu çalıĢmada esas alınan EĢ’ariyye ve Mu’tezile‟nin itikâdî görüĢleriyle ilgili genel bilgileri aktaralım.

158

Ebû ġehbe, Muhammed b. Muhammed, el-Ġsrâiliyyât vel Mevduât fî Kütübit-Tefsir, Mektebetüs- Sünne, Kâhire, 1408, 4.bsk.

159 _{Na‟na‟a, Remzi, el-Ġsrâiliyyât ve Eseruhâ fi kütübit-Tefsîr, Dâru‟l-Kalem, DımeĢk, 1970.} 160 _{Na‟na‟a, el-Ġsrâiliyyât ve Eseruhâ fi kütübit-Tefsîr, s. 76-85}

161

ez-Zehebî, et-Tefsîru ve‟l-Müfessirûn, I, s. 18.

162 _{Cerrahoğlu, Tefsir Usûlü, s. 269. Bu konudaki tartıĢmalar ve delilleri için bkz: (Na‟na‟a,“el-} Ġsrâiliyyât ve Eseruhâ fi kütübit-Tefsîr”, s. 86-105; Ġbn Teymiyye, “Mukaddime fî Usûlit-Tefsîr (thk. Adnan Zerzûr), 2. bsk., 1972, s. 100 vd.

B- Eġ’ARĠYYE VE MU’TEZĠLE’NĠN ĠTĠKADÎ GÖRÜġLERĠNE