Ġspanya Reali

Avrupa‟nın parasal tarihi 13. yüzyılda İtalya Yarımadasında başlamıştır. Batı uluslarının altını yeniden metal para olarak kullanmaları, özellikle de Floransa‟daki florinin 1252‟ de tekrar basılması başlangıç noktası olarak belirlenmiştir. Daha önce Roma İmparatorluğu‟nun batırılmasından sonra, tüm pratik amaçlar için altının kullanımı terk edilmiş ve Ortaçağ Avrupa‟sının para birimleri gümüş olarak kalmıştır.

İspanya‟da da gümüşten altına dönüş aynı çağda aynı kaynaktan elde edilmiştir.

Kastilya Kralı XI. Alfonso (1312-1350) direkt florini taklit eden oro gran modülo adında altın paralar basmıştır. Krallıkta sonrasında basılan paralar daha özgündür.

(Shaw, 1896: 1-11)

Amerika‟nın fethine kadar İspanya‟nın parasal tarihi, para birimleri değişimlerinin ve çeşitli İspanyol parlamentolarının madeni para derecelerinde yapılan değişikliğe itirazlarını kapsar. XI. Alfonso tarafından çıkarılan oro gran modülo 100 pesetaya eşdeğer olarak belirlenmişken, aynı para birimi halefi Peter the Cruel tarafından (1350-1369) 1000 peseta olarak derecelendirilmiştir. Sonraki para birimi olan oro doblo

46 Castellana 2. Henry (1369-1374) yönetimi altında 60 peseta olarak derecelendirilirken, halefi 3. Henry (1390-1406) yönetiminde 40 ve 2. John (1406-1454) döneminde 100 peseta olarak değerlendirilmiştir. Bu ülkede on dördüncü yüzyıldaki sıkıntılar, İspanya‟nın yakınındaki Fransa‟nın düşük değerli paralarının dolaşımından ve bunun sonucunda krallığın hazinesinin tükenmesinden kaynaklanmıştır. (Shaw, 1896: 23)

16. ve 17. yüzyıllarda Avrupa sistemi içinde İspanya‟nın rolü oldukça basittir.

Yeni Dünya‟nın bulgularının ve metalik zenginliklerin alıcısı ve dağıtıcısı görevini doğal ve verimli bir şekilde tamamlamıştır. Ancak bu görev, İspanya‟nın politik ve ticari geleceğine ve büyüklüğüne mal olmuştur. Konuyla ilgili olarak İngiliz tariçisi William Arthur Shaw dönemi değerlendirirken “İspanya ticari olarak bağımsız bir ulus olsaydı, kendisi için büyüyüp kendi imalatçılarını sağlayarak Yeni Dünya‟nın zenginliklerini çok daha uzun süre bünyesinde tutardı ve Avrupa açlıktan ölürdü”

demiştir(1896, 106). Ancak İspanya bağımsız olmamıştır. Amerika‟dan gelen kazanç İspanya‟da daha pratik hale gelmiş, ulusun imal etme ve ticari hayat konusundaki yetersizliğini artırmıştır. Yeni Dünya altın ve gümüşüyle satın alma gücünü artıran İspanya, fetih çalışmalarını hızlandırırken ticareti serbest bırakmıştır. İspanya‟nın üreticileri Hollanda ve İngiltere olmuştur. Bu iki ülkede İspanya‟nın paralarını değiş tokuş etmişlerdir.(Tai-Yoo ve Daeryoon, 2017: 51)

İspanya‟nın bu toplama ve dağıtma işlevinin sorunsuz bir biçimde devam edebilmesinin koşulu erişilmez bir para basma potansiyeline sahip olmasıdır.

İspanya‟nın kendi madeni parasının değerini koruması ve bu durumu uzun süre sürdürmesi, kıymetli madenlerin sahip olduğu değeri hızlıca kaybetmesine neden olmuştur. İspanya‟nın metal stokları sürekli yenilendiği ve ticari bir rahatsızlık meydana gelmediği için Avrupa ülkeleri İspanya‟nın sebep olduğu maden paraların değersizleşmesi durumundan rahatsızlık duymamıştır. Amerika‟nın altınları ve gümüşleri sürekli bir akıntıyla gelmiş, Hollanda ve diğer Avrupa ülkelerine akmıştır. Bu akım İspanya‟nın egemenliğinden geçtiği ve kıymetli madenciliğin ana kaynakları Amerika olduğu sürece bimetalik yasadan zarar görmemiştir. Dolayısıyla İspanya‟nın bu konuda tekelci pozisyonunu kaybettiği zamana kadar olan sürede, İspanya‟nın parasal tarihi, Avrupa‟nın geri kalanı için ortak olan ticari rahatsızlıklar, parasal konferanslar ve düzenlemelerin ortak özelliklerinden arındırılarak yalnızca madeni

47 paraların inceliğini düzenleyen ve onu yüzyılın hareketlerine göre yavaşça ayarlayan bir para basma yönetmeliği kaydından ibaret olarak alınmıştır. (Shaw, 1896: 87-89)

1497' de real* para birimi, 2. John'un 1442'deki kararının ardından, daha fazla gümüş içeriği ve yeni boyutu ile Ferdinand ve İsabella tarafından İspanyol para birimi olarak yeniden ayarlanarak onaylanmıştır. 1497 fermanı Amerika'nın keşfi ve değerli metallerin arzından bağımsız olarak yapılmıştır. Fermanın Medine del Compo' da yapılması, yönetmeliğin burada yapılan büyük para fuarının çıkarına yönelik mali bir reform olduğunu gösterir. 1497 fermanına göre altın granada 23 quailes ve 3 cuartos' a eşitlenmiştir. Real 3.433 gramdan, 3.194 grama indirilmiş ve 34 maravedis e eşitlenmiştir. Real para birimi yeni olmamasına rağmen bu karar ile hesap birimi haline gelmiştir ve maravedi, real e bağlanmıştır. Bununla birlikte, üçüncü bir para birimi olan vellon 96 maravedis halinde kesilmiştir. Bu nedenle sistemin trimetalizm olduğunu söylemek mümkündür. (Real'in ilk olarak Deli Pedro tarafından 1370 öncesi basıldığı bilinir.) (Pond, 1941: 12; Sumner, 1898: 610)

Amerika'nın keşfinden yaklaşık 20 yıl sonra, 1517 yılında Bohemya'daki Joachimsthal' deki zengin gümüş madenlerinden istifade eden yerel kont Schlick, içeriğinde yüksek oranda gümüş olan etkileyici paralar çıkarmıştır. 8 real' e eş olan Joaschimsthaler parası, Almanya'da çıktığı yere atfen thaler adını almıştır. Rastlantısal olarak aynı zamanda Meksika ve Peru'da inanılmaz derecede zengin gümüş madenlerinin bulunması, İspanyol Koloni Amerika'sında devasa bir gümüş para çıktısına sahne olmuştur ve bu durum Avrupa'nın ekonomik yapısını yenilemiştir. 1565 yılında Meksika'da sömürgeci bir darphane açılmış ve daha sonra buradaki on diğer darphane ardından Peru ve Bolivya'daki diğer darphaneler bu durumu takip etmiştir. Bu yerel darphaneler işleve geçtiklerinde, gümüş ayarı sekiz real olacak şekilde belirlenmiş paralar basılmıştır. Bu paralara ağırlık birimi açısından peso denmiştir ve real ler olağanüstü baskın olmuştur. 16. ve 17. yüzyılları boyunca İspanyol Amerika'sından Avrupa'ya ve Kuzey Amerika'daki İngiliz kolonilerine akan "piece of eight" hem Batı Hintleri hem de Kuzey Amerika'da dolar adını almıştır ve uluslararası olarak tanınan bir ticaret parası olmuştur. Real in değeri Latin Amerika'da 19. yüzyıla kadar korunmuştur ancak İspanya' da 17. yüzyıldan başlayarak önemli ölçüde değişmiştir.( Pond, 1941: 13-14)

48 İspanya' da 1497'deki değişimin ardından 61 yıl boyunca para sisteminde herhangi bir değişiklik olmamıştır. 1523' te Vallodolid kortesi kral 1. Charles'tan altın paranın standardını ve içeriğini düşürmek için ricada bulunmuştur. Kortes' in maksadı para birimini Fransa'nın para birimine eşitleyerek, İspanyol altınlarının krallıktan çekilmesini engellemektir. Kortes aynı zamanda gümüş paraların azaltılmasını ve göreceli olarak amortismana tabi bir dayanakta serbest bırakılmasını talep etmiştir. 1519-1520 Avrupa tarihinde kendini gösteren genel hareketin neden olduğu değerli metal stoğunun bozulması ve kaybolması, 1523' te İspanyol Kortes'in dilekçesiyle kendini göstermiştir.

Charles 1537 fermanında, daha önce atıfta bulunan bu tedbiri alıp kabul etmiştir ancak geçen on üç yıl içerisinde tedbirin gereği, Amerika'dan çıkarılan metallerin akınıyla hızlı bir şekilde ortadan kalkmıştır. İspanya için altın ve gümüş edinmek artık çok kolay olduğu için, İspanya gidişatı pek önemsememiştir. 1537 fermanından sonra, ülkenin yasal düzenlemelerinde kaydedilen madeni para ihracatına ilişkin tek şikayet, 1552 yılında para ihracatından kaçınmak için milyarca madeni paranın alaşımının değişimine karar verildiğinde gelmiştir. Bu şikayet, madeni paraların içsel değerinin, diğer ülkelerde İspanya'dakinden daha büyük olduğu yönündedir. (Shaw, 1896: 88-91)

16. yüzyıl boyunca vellon paralarındaki gümüş miktarı giderek azalmıştır. 17.

yüzyılın başında ise yalnızca bakırdan oluşur. Bu nedenle vellon real bir hesap birimi parası haline gelmiştir. (Sumner, 1898: 609)

1500-1660 yılları boyunca İspanya'daki para basma faaliyetleri basitçe Avrupa'daki genel fiyat hareketlerini takip etmiştir. Yetkililer, değerli metallerin ülkeden çıkışı hususunda tamamen pasif davranmışlar ve paraların oranını akışı durduracak şekilde manipüle etmeye çalışmamışlardır. Her ne kadar Philip' in tükenmiş hazinesini, kısmi bir mahkumiyet ile doldurma arzusu üzerine bir temel atfedilse de, 1566'da altın sikkelerin değerini yedide birden daha fazla yükseltmesinde aynı pasif yön vardır.(Shaw, 1896: 59-62)

1612' de yapılan değişikliklerin normal karakterde olduğunu gösterir. İspanya'nın yüzyıl boyunca kıymetli madenlerin ve fiyatların genel eğilimini yalnızca mekanik olarak takip ettiği açıktır. İspanya'yı terk eden kıymetli metallerde herhangi bir mağduriyet ifadesi yoktur. Diğer her ülke ciddi şekilde stoklarını nasıl koruyacakları sorunuyla meşgulken, İspanya Hükumeti ve ulusu yalnızca fetih ve emperyalist

49 büyümeye sabitlenmiştir. 1958' de, 3. Phillip tahtı, o zaman için benzersiz bir meblağ olan bir milyon ducat ı geçkin bir borçla devralmıştır. Bu nedenle, 4. Phillip' in saltanatına işaretli baz gümüş paraların dev problemleri herhangi bir para hareketi ile değil, hazine ya da bütçe avantajı maksadıyla yorumlanmalıdır. Bu sorunlar öyle büyüktür ki 1625'te altın ve gümüş primi, baz para üzerinden yüzde ona sabitlenmiştir.

Bu oran 1636'da yüzde 25'e ve 1641' de yüzde 50'ye çıkmıştır (Shaw, 1896:110-111).