Ġllüstrasyonun Ders Kitabındaki ĠĢle

Kitaplar yaĢanmıĢ, denenmiĢ yeniden yaratılarak üretilmiĢ bilgi birikiminin sunulduğu kaynaklardır. Sürekliliği, doğruluğu, değiĢkenliği tartıĢılabilen bir olgu olan bilgi; ussal, zihinsel, görsel ve algısal edinimlerin toplamıdır. Bu edinimlerin kaynaklarının doğruluğu ve çağdaĢlığı, bilginin yönlendireceği üretimi ve özünde sakladığı yaratıcılığı etkileyecektir. Bilgi-üretim iliĢkisi yaratıcılığı getirir; bir baĢka deyiĢle, yaratıcılık bilgi yüklü üretim eylemi ile mümkündür (Pekmezci, s.146, 1996).

Barthes, okuyucuyu “sosyal bir varlık olarak, yaĢadığı gerçekliklerin içinde biçimlenmiĢ bir beden ve zihinle, görsel dünyaya tepki veren bir öznellikler bütünü” olarak tanımlar (Raney, 1998, s.39; Arizpe, 2003, s.32). Bu anlamda toplumun geleceğini oluĢturan çocukların estetik eğitiminde etkili bir araç olan resimli kitaplar çocuğun görsel algılaması ve biliĢsel sistemiyle tam olarak etkileĢim içinde olmalıdır. Çünkü bu etkileĢim hayal etmek ve düĢünmenin temelini oluĢturur. Resimli kitaplar bu süreçte çocuklara anlamlı yapılar oluĢturması için rehberlik eden araçlardır. Bu anlamda ders kitapları sosyal veya ekonomik açıdan her düzeyde çocuğa ulaĢması açısından özel bir öneme sahiptir.

Belli bir konu alanıyla ilgili dersin öğretimi için hazırlanan ders kitapları, benimsenen öğretim yaklaĢımına göre eğitim ve öğretim etkinliklerinin temel ya da destekleyici ögesi konumundadır. Gerek öğrenci çalıĢma gereçleri arasında, gerekse öğretme-öğrenme süreçlerinde kullanılan öğretim gereçleri arasında yer alan ders kitabı, temel bir araç olarak özel bir önem taĢımaktadır (Alkan, 1979, s.244).

Eğitim ve öğretim etkinliklerinin plânlanmasında, uygulanmasında, değerlendirilmesinde ve geliĢtirilmesinde ders kitabının önemli bir yeri bulunmaktadır. Kitap, sınıfta öğretmen ve yazı tahtasından sonra en sık baĢvurulan araçtır (CoĢkun, 1996, s.60).

Alkan‟a (1995) göre, ders kitabı öğretmen ve yazı tahtası ile birlikte verilen tüm bilginin % 99‟unu ileten bir ortamdır. Öğrenme-öğretme etkinliklerini yönlendirecek ve zenginleĢtirecek bir yapıda düzenleniĢi ile de ders kitapları öğrenciyi daha zengin ve ayrıntılı yaĢantılar için çeĢitli kaynaklara yöneltme özelliğine sahiptir (Alkan, 1995, s.69). Kitap aracılığı ile öğrenci, öğretmenin anlattıklarını istediği zaman, istediği yerde ve istediği tempoda tekrar etme olanağı bulur (Küçükahmet, 2002, s.123).

Eğitimbilimciler çocukların öğrenmelerinde görsel yolun etkin öğrenme yollarından biri olduğunu belirtmektedirler. Eğitim açısından bakıldığında çocuklara okutulan ders kitaplarında yer alan resimlemelerin çocukların öğrenmelerine etkisi deneysel çalıĢmalarla kanıtlanmıĢtır. Bu öğrenme sürecinde bellekte kodlanan resim ve Ģekiller simgesel belleğe yerleĢtirilmektedir. Bu bellek kalıcı, dayanıklı ve etkili bellektir. Yıllar önce kaydedilmiĢ resim ve Ģekil görüntülerini bile istendiğinde göz önüne getirilebilmektedir. Simgesel belleğin bu çalıĢması çeĢitli araĢtırma ve laboratuar deneyleri ile de kanıtlamıĢlardır. Örneğin Bahrick ve Vittlinger ders kitaplarındaki resim ve Ģekillerin anımsanması ile ilgili bir araĢtırma yapmıĢlardır. AraĢtırmacılar bir grup deneğe mezun olduktan 10 yıl sonra okudukları ders kitaplarının kapaklarını, resimli ve yazılı sayfalarını göstererek anımsadıklarını sormuĢlardır. Elde edilen bulgulara göre deneklerin çoğunun kitabın sözel bilgilerini unuttuklarını ancak resimlerini çok iyi anımsadıkları saptanmıĢtır (GüneĢ, 2002, s.138).

Çocukların her anlamda geliĢimine katkısı olan resimlemelerin saydığımız faydalarından dolayı gerekli niteliklere sahip olması çok önemlidir. Çünkü görsel anlatımlar iletiĢimi, düĢünmeyi ve öğrenmeyi destekler. Bu desteğin tam anlamıyla gerçekleĢebilmesi için resimsel örneklerin ya da resimlemelerin gerekli niteliklere sahip olması önemlidir.

Levin ve Carney 1980‟lerde yürütülen resimlerin öğrencilerin metinden öğrenmelerine etkilerini belirleyebilmek için okuma çalıĢmalarını incelemiĢ ve metin ilaveleri olarak resimleri avantajlı bulmuĢlar ve resimlerin bu avantajlarını yedi madde olarak sıralamıĢlardır. Resimlerin öğrencilerin metinden öğrenmelerini geliĢtirdiğini çünkü metni daha dikkatli (okuyucunun dikkatini yönlendirilmesine göre odaklanmıĢtır), kompakt/hızlı (bir resim bin kelimeye değerdir), somut (temsil fonksiyonu), tutarlı (organizasyon fonksiyonu), anlaĢılır (yorum fonksiyonu) uygun (yabancı bir metni okuyucunun önceki bilgisiyle iliĢkilendirmek)

ve kodlanabilir (anımsatıcı dönüĢüm fonksiyonu) yaptıklarını ifade etmiĢlerdir (Carney ve Levin, 2002, s.9).

Bağlantılı bir incelemede, Peeck (1993), resimlerin motivasyonu arttırmaları, dikkati odaklandırmaları, iĢlem derinliği, metin içeriğini aydınlatmaları, teoriyi çift kodlamaları, farklı kodlamaları, bozulmayı azaltmaları, belirli bir tip metinden tipik olarak çıkartılan bilgi tipi için destek sağlamaları (Waddil vd,, 1998; Waddil ve McDaniel, 1922) ve zihinsel model olarak yardımcı olmalarını (Glenberg ve Langston, 1922; Gyselinck ve Tardieu, 1994) içeren öğrenmeyi kolaylaĢtırmalarının sebeplerini sıralamaktadır.

Fang, resimlerin kitaplardaki altı rolünü Ģu Ģekilde listeler. Resimler sahnenin kurulumunda, karakterlerin tanımlanmasında, olay örgüsünün geliĢmesinde, farklı bakıĢ açısı sağlanmasında, metinin uyumluluğuna katkıda bulunuĢu ve metni güçlendirmede yardımcı olurlar (Carney ve Levin, 2002, s.6). Resimlerin sağladığı okuyucuyu motive etme, yaratıcılığı teĢvik etme, zihinsel iskelet olarak iĢlev görme, estetik değerlendirmeyi besleme ve çocukların dilini ve okuma-yazmasını teĢvik etme gibi yararları sayılabilir.

Bu anlamda ders kitaplarında yer alan görsel ögelerin eğitici bir araç olarak metin içeriğiyle iliĢkili kullanımları, öğrenci için olumlu katkılarının gerçekleĢmesi açısından önemlidir. Levin ve Mayer, görsel materyallerin metinle birleĢtirildiğinde, kiĢiye etkili bilgi sağlaması için metin içeriğiyle doğru yoldan iliĢkisi olması gerektiğini belirtmiĢtir. “Görsel ögeler, hem metin içeriğini desteklemesi için hem de metinde yer verilmeyen eĢsiz bilgiye katkı sağlaması için seçilmiĢ olmalıdır” (Levin ve Mayer, 1993, s.95-113).

AraĢtırmacılar, eğer görsel materyaller etkili biçimde metne bağlanırsa, görsel materyallerin kapsamı öğrencinin o metinde yer alan en önemli bilgiye dikkatini yoğunlaĢtırmasına yardım edebileceğini ifade etmektedirler. Çünkü görsel materyaller hızlı bilgi sağlar ve görsel öğeler metindeki bilgisel bağlantıları güçlendirerek metin birliğini destekler. Levin ve Carney (2002, s.7) görsel öğelerin öğrenen kiĢiye, yorumlamaları için ve temel konuya aĢina olmadığı durumlarda kavramsal bağlantılar yapmalarında yardımcı olması için daha az zor olan bir Ģekilde bilgi sağlayarak daha somut ve daha anlaĢılır örnekler sunduğunu gözlemlemiĢlerdir.