Đdari Yaptırımların Çeşitleri 1 Đdari Para Cezaları 1 Đdari Para Cezaları

Đş sağlığı ve güvenliği konusundaki idari yaptırımları birbirinden ayırmak ve açıklığa kavuşturmak için öncelikle iş güvenliği müfettişinin denetim esnasında işyerindeki tehlikenin niteliğine göre alacağı hukuki tavrı belirlemek gerekir. Đşyerindeki tehlike yaşamsal nitelikte ise iş güvenliği müfettişi ilgili komisyonu toplantıya çağırarak işin durdurulması veya işyerinin kapatılması yaptırımlarını harekete geçirmek durumundadır. Đşyerinde tehlike yaşamsal nitelikte olmayıp yakın bir tehlike özelliği taşıyorsa müfettişin işyerine tehlikenin giderilmesi için bir süre tanıma hakkı olmayıp derhal idari para cezası sürecini başlatması gerekir (Đ.T.T. m.22/3). Tehlike ne yaşamsal ne de yakın bir nitelik taşıyorsa, müfettişe takdir yetkisi tanınmıştır. Müfettiş işyerinin iş sağlığı ve güvenliği açısından genel durumunu ve özelliklerini değerlendirerek ya eksiklerinin giderilmesi için uygun bir süre verir ya da idari para cezasının uygulanması talebiyle bölge müdürlüğüne başvurur (Đ.T.T. m.22/3)400.

Đşverenin yukarıda belirtilen iş sağlığı ve güvenliğine ilişkin düzenlemelere aykırı davranması halinde uygulanacak idari para cezaları Đş Kanununun 104. ve 105. maddelerinde yer almıştır401. Đşverenin iş sağlığı ve güvenliği kurallarına uymamasını idari para cezasına bağlayan en genel kural Đş Kanununun 105. maddesinin 1. fıkrasında öngörülmüştür. Adı geçen hükme göre: “Bu kanunun 78. maddesinin 1. fıkrasında belirtilen tüzük ve yönetmeliklerdeki hükümlere uymayan işveren veya işveren vekiline, alınmayan her iş sağlığı

399 _{EKMEKÇĐ, Đş Sağlığı, s. 164.}

400 _{SÜZEK, Đşçi Sağlığı, s. 47; KILIÇ, s. 148.}

ve güvenliği önlemi için para cezası verilir. Alınmayan önlemler oranında izleyen her ay için hükmedilen ceza parası aynen uygulanır”.

Đş Kanununun 105. maddesinin 1. fıkrası gereğince iş güvenliği müfettişi tarafından işyerinde kaç iş sağlığı ve güvenliği eksikliği saptanırsa söz konusu miktar bu sayıyla çarpılacaktır. Müfettiş işyerini bir ay sonra tekrar denetleyecek yine eksiklik sayısına göre idari para cezası uygulayacaktır. Đşyerindeki iş sağlığı ve güvenliği eksiklikleri tüketilinceye kadar denetimler her ay yinelenmelidir. Uygulamada denetime her ay gidilmemekte, uzunca bir zaman sonra gidilerek (örneğin altı ay) ilk yaptırım uygulamasından bu yana kaç eksiklik kalmışsa toplam olarak idari para cezası kesilmektedir. Böyle bir uygulamanın yasaya aykırı olduğu söylenemez, ancak iş sağlığı ve güvenliği amaçlarına da uygun düştüğü de söylenemez. Yasanın amacı sadece önlemleri almayan işyerlerine ceza vermek değil, bu işyerlerini devamlı denetleyerek önlemlerin alınmasını sağlamaktır. Ceza ancak bu amaca hizmet eden bir araçtır402. Sadece ödenecek idari para cezası değil müfettişin her ay geleceğini bilmek de işveren ve işveren vekilleri için caydırıcı etki yapar. Müfettişin bu konuda yapacağı uyarılar idari para cezası kadar önem taşır403.

Đş Kanununun 105. maddesinin 1. fıkrasında öngörülen ve yukarıda belirttiğimiz yaptırımlardan başka Đş.K. m.104 ve 105’de iş sağlığı ve güvenliğine ilişkin diğer idari para cezaları yer almıştır. Đş Kanununun 104. maddesinde, çocukları ve gençleri çalıştırma yasağına aykırı hareket eden, küçüklerin ve kadınların yeraltında ve su altında çalıştırma yasağını ihlal eden, gece çalıştırma yasağına aykırı hareket eden, gece çalıştırma yasağına aykırı davranan, kadınlara doğum izni ve ücretsiz izin vermeyen, yine Đş Kanununun 105. maddesinde ise, işyerinde gereken her türlü iş güvenliği önlemlerini almayan, denetim ve eğitim görevini yerine getirmeyen, kurma izni ve işletme belgesi almadan işyeri açan, faaliyeti durdurulan veya kapatılan işyerini izinsiz açan, iş sağlığı ve güvenliği kurallarına ilişkin hükümlere aykırı davranan, işyeri hekimi çalıştırma ve işyeri sağlık birimi oluşturma ve iş güvenliği ile ilgili görevli mühendis veya teknik eleman görevlendirme yükümlülüklerini yerine getirmeyen, ağır ve tehlikeli işlerde yaş şartlarına uymadan, sağlık raporu almadan işçi çalıştıran, gebe ve çocuk emziren kadınlara ilişkin hükümlere aykırı hareket eden işveren veya işveren vekilleri hakkında idari para cezaları öngörülmüştür404.

402 _{SERATLI, Đş Sağlığı, s.202.} 403 _{SÜZEK, Đş Güvenliği, s. 328.}

Đdari para cezalarına ilişkin gerek Kabahatler Kanununa kadar ve gerekse de bundan sonraki dönemde çıkarılan 5728 ve 5763 sayılı Kanunlarla, idari para cezalarını verecek makam, cezaya itirazın süresi ve özellikle itiraz edilecek yer birtakım değişikliklere uğramıştır. Bizde burada geçen her bir süreci kısaca baştan sona doğru anlatarak konunun daha iyi anlaşılmasına katkıda bulunmaya çalışacağız.

A) Đş Kanunu Çerçevesindeki Dönem

1.6.2005’ de yürürlüğe giren Kabahatler Kanunu’na dek geçen evrede Đş Kanununun idari para cezalarına karşı öngördüğü kanun yolu şöyleydi;

4857 sayılı Đş.K. m.108 hükmü incelendiğinde görülür ki, ilgili işyeri bakımından yetkili Bölge Müdürünce veya duruma göre ĐŞKUR Đl Müdürünce verilen idari para cezaları verildiği anda kesin bir ceza olmayıp buna itiraz mümkündü405. Burada geçen “itiraz” deyiminin (Đş.K. m.108/2) 2577 sayılı ĐYUK. m.2’deöngörülen idari dava türlerinden farklı bir başvuru türü olduğu söylenebilir. O halde Đş Kanunu hükümlerine aykırı davrandığı iddiasıyla idari para cezası kesilen işveren veya işveren vekilini buna karşı idare mahkemesine yapacağı itiraz, bir iptal yahut tam yargı davası niteliği taşımaz. Bu itiraz gerçekten de “itiraz” adıyla anılan ve bu konuyu yargıya taşıyan yeni bir başvuru yoludur406. Bunu destekleyen bir husus, idari davalarda geçerli olan 60 günlük dava açma süresinin itirazda görülmemesidir407. Zira itiraz, ilgilinin savunma imkanından yeterince yararlanmasını engelleyecek şekilde 7201 sayılı Tebligat Kanunu hükümlerine göre ilgilisine tebliğinden itibaren en geç 7 gün içinde yapılması gerekir (Đş.K. m.108/2, c.3). Görüldüğü gibi burada itiraz çok kısa bir süreye sıkıştırılmıştır408.

Đtiraz, para cezasına konu olan eylemin hiç veya o sayıda ya da kasten gerçekleşmediği yönünde olabilir. Herhalde itirazın yazılı bir dilekçeyle yapılması gerekir409. Đtirazların yöneltileceği makam ise; 1475 sayılı Đş Kanununda idari para cezalarına itiraz mercii sulh ceza mahkemesi olarak gösterilmişken, Anayasa Mahkemesinin Đmar Kanununda yıkım

405 _{AKYĐĞĐT Ercan, Đş Yasası’ndaki Đdari Para Cezalarında Görevli Yargı Yeri Değişti, MESS Sicil, Mart} 2008, s.177

406 _{AKYĐĞĐT, Yargı Yeri, s.177; GÜLAN, Yargısal Yol, s.62.}

407 _{Oysa AYM.’nin SSK. m.140’a ilişkin iptal kararından sonra 4958 sayılı Kanunla SSK. m.140 da yapılan} yeni düzenlemeye idari para cezalarına itirazın para cezasını veren Kurum ünitesine yapılacağı ve itirazı Kurumca reddedilenlerin bu kez 60 gün içinde idare mahkemesine giderek bu karar aleyhine dava açabileceği öngörülmüştür (SSK. m.140/4). Bunun gerçek anlamda bir idari dava olduğu söylenebilir.

ARASLI Utkan, Đdari Para Cezalarının Yargısal Denetimi, Kamu-Đş Dergisi, Resul Arslanköylü’ye

Armağan, 2004/3, s.395 vd.

408 _{GÜLAN, Yargısal Yol, s.62; SERATLI, Đş Sağlığı, s.211.}

nedeniyle verilen para cezalarına itirazın sulh ceza mahkemesinde görülmesine ilişkin hükmünü iptal eden 15.05.1997–96/72–97/51 sayılı kararı da göz önünde bulundurularak410, ve yine SSK. m.140 ile ilgili Anayasa Mahkemesinin kararı’ndan da411 etkilenerek, 4857 sayılı Đş Kanununda itiraz mercii olarak idare mahkemesi belirlenmişti412. Bu değişiklik nedeniyle derdest olan davalar idare mahkemelerine devredilmişti. Ne var ki Deniz Đş Kanununun 53. maddesinde bir değişiklik yapılmadığı için anılan kanun kapsamında verilecek para cezalarına itiraz sulh ceza mahkemesinde görülmeye devam ediliyordu (Deniz

Đş.K. m.53).