Đş lem Maliyetleri Teorisi ile Kaynak Temelli Bakış Arasındaki Đlişk

Kaynak Temelli Bakış (KTB), bir firmanın kendisine rekabet avantajı sağlayan benzersiz kaynaklara sahip olması gerektiğini savunmaktadır. Bu benzersizlik özgüllük ya da dış pazarlardaki azlık, başka bir deyişle az bulunurluk olabilir. Đşlem Maliyetleri Teorisi (ĐMT) ve Kaynak Temelli Bakış perspektifine göre benzersiz aktiviteler firma içinde geliştirilmelidir (Rodriguez ve Robaina, 2006). Genel olarak ĐMT ile KTB arasındaki ilişkiye bakacak olursak (Bakınız Tablo 3.3);

43

Tablo 3.3: ĐMT ve KTB’ın Karşılaştırılması (Rodriguez ve Robaina, 2006)

Đşlem Maliyeti Teorisi Kaynak temelli bakış

Analiz birimi • Đşlemler • Kaynaklar ve yetenekler

Davranışsal tahminler • Fırsatçılık ve limitli rasyonalite • Limitli rasyonalite Dış kaynak kullanımı analizi • Özel kaynaklar ve işlemlerle ilgili küçük sayılar

• Đşlemlerin sadece bireysel analizi

• Đşlemlerin sıklığı

• Özel kaynaklar

• Kaynakların bir bütün olarak analizi • Beceri ve yetenekler • Tedarikçilerin deneyimleri • Tamamlayısı yetenekler Dış kaynak kullanımı kriterleri • Đşlem ve üretim maliyetlerini düşürmek

• Değer yaratmanın gözlenmesi

Organizasyon üzerinde beklenen etki

• Verimlilik

• Daha iyi ekonomik strateji • Taktiksel ve operasyonel kararlar • Rekabet avantajı • Stratejik kararlar • Organizasyonel sınırlar boyunca yeteneklerin geliştirilmesi

Riskler • Tedarikçiye bağlılık

• Gizli maliyetler

• Sözleşme sonrası tehditler

• Kritik beceri ve yeteneklerin kaybedilmesi

• Servis sağlayıcıların önemli yeteneklerden yoksun olması

ĐMT altındaki “varlık” değer verilebilen herhangi bir taraftır. Bu bir mevki, fiziksel varlık, insan varlığı veya tahsis edilmiş varlık olabilir (Williamson, 1985). Buna karşılık KTB altındaki “kaynak” daha geniş bir tanım olup, firmanın bir şeyi kavramasını ve verimlilik ve yararlılığını geliştirecek stratejiler uygulamasını sağlayan varlıkları, yetenekleri, bilgi ve organizasyonel süreçleri içerir. Wernerfelt, firmaların kaynaklarının somut ve somut olmayan varlıklar olarak tanımlanabileceğini savunmuştur. Foss ise, kaynakların stratejik varlıklar olarak göeüldüğünü savunmuştur. (Watjatrakul, 2005). Varlık/kaynaklar stratejik ve/veya özgül olabilir. ĐMT altındaki özgül varlıklar yeniden düzenlenemez veya başka kullanıcılara değerinde gözle görülür bir azalma olmadan transfer edilemez ve durdurma problemlerine neden olur (Roodhooft ve Warlop, 1999). KTB altındaki stratejik kaynaklar, pazardaki fırsatlardan yararlanmayı sağlayarak veya rakiplerden gelen tehditleri nötrleştirerek sürdürülebilir rekabet avantajı sağlar (Wernerfelt, 1984). Sonuç olarak özgül varlıklar ile stratejik kaynaklar birbirinden farklıdır. Bu tanımlara dayanarak Şekil 3.3’te gösterilen dört kaynak tipi ortaya çıkmıştır;

44

1) Özgüllüğü yüksek-stratejik olmayan kaynaklar (ÖYSO) 2) Özgüllüğü düşük-stratejik olmayan kaynaklar (ÖDSO) 3) Özgüllüğü yüksek-stratejik kaynaklar (ÖYS)

4) Özgüllüğü düşük-stratejik kaynaklar (ÖDS) (Watjatrakul, 2005). STRATEJĐK KAYNAKLAR

STRATEJĐK OLMAYAN STRATEJĐK

Ö Z G Ü L L Ü Ğ Ü Y Ü K S E K Özgüllüğü yüksek-stratejik olmayan kaynaklar (ÖYSO)

Özgüllüğü yüksek-stratejik kaynaklar (ÖYS) Ö Z G Ü L V A R L IK L A R Ö Z G Ü L L Ü Ğ Ü D Ü Ş Ü K Özgüllüğü düşük-stratejik olmayan kaynaklar (ÖDSO)

Özgüllüğü düşük-stratejik kaynaklar (ÖDS)

Şekil 3.3: Özgül varlıklar ile stratejik kaynaklar arasındaki ilişki (Watjatrakul, 2005) Bu teoriler arasındaki ilişkiye dayanarak, bu iki teori altında organizasyonların tedarik kararları ile ilgili farklı beklentilere neden olan dört durumun tanımlanması için Tablo 3.4’te gösterilen çatı geliştirilmiştir.

Durum 1; ÖDSO ve yüksek belirsizlik

ĐMT’ye göre yüksek davranış belirsizliği altında firmalar ortaklarının performansını izlerken ve değerlendirirken güçlük çekerler. Bu da, özgüllük düşük olduğundan durdurma maliyetleri küçük olsa da, ortakların fırsatçı davranmasına neden olabilir. Organizasyonlar, ortakların fırsatçı davranışlarından korunmak için iç yönetim yapısını seçebilirler. Buna ek olarak, yüksek çevresel belirsizlik altında sınırlı rasyonalite firmaların geleceği tahmin etmesini limitler. Bir işlem, sonradan ortaya çıkan olasılıklarla baş edebilmek için uyarlanmalıdır. Partnerler belirtilmemiş olasılıklardan avantaj elde etmeye kalkıştığında maliyetler ortaya çıkar. Đşlemlerler alakalı yüksek adaptasyon maliyetlerini minimize etmek için organizasyonlar iç yönetim yapısını kullanabilirler. Sonuç olarak; stratejik olmayan kaynaklar düşük özgüllüğe sahipse, yüksek davranışsal veya çevresel belirsizlikler altında;

45

H1: organizasyonlar işlemleri firma içinde gerçekleştirir (ĐMT)

H2: organizasyonlar işlemleri dış kaynaklardan temin ederler (KTB) (Watjatrakul, 2005)

Durum 2; ÖDS ve düşük belirsizlik

ĐMT, varlık özgüllüğü ve belirsizlik düşük olduğunda, organizasyonların tedarik kararlarını etkileyen iki durumun olduğunu öngörür. Đlki, düşük varlık özgüllüğü ve düşük davranışsal belirsizliğin etkilerini içerir. Đkinci durum ise, düşük varlık özgüllüğü ve düşük çevresel belirsizlik içermektedir. ĐMT’ye göre, düşük varlık özgüllüğü ve düşük belirsizlik altında, düşük özgüllüğe sahip stratejik kaynaklar düşük işlem maliyetine sahiptir. Organizasyonlar pazarda ölçek ekonomisinden ve çeşitlilikten faydalanabilirler. Bu nedenle, organizasyonlar dış yönetim yapılarına yönelirler. Diğer taraftan, KTB altında düşük özgüllüğe sahip stratejik kaynaklar rekabet avantajı sağlar. Bu nedenle, iç yönetim yapıları tercih edilir. Sonuç olarak, düşük özgüllüğe sahip stratejik kaynaklar, düşük davranışsal veya çevresel belirsizlik altında;

H3: organizasyonlar işlemleri dış kaynaklardan temin eder (ĐMT)

H4: organizasyonlar işlemleri iç kaynaklardan temin eder (KTB) (Watjatrakul, 2005) Durum 3; ÖYSO ve düşük belirsizlik

ĐMT’ye göre yüksek varlık özgüllüğü ve düşük belirsizlik altında iki durum söz konusudur. Đlkinde yüksek varlık özgüllüğü ve düşük davranışsal belirsizlik söz konusudur. Organizasyonlar ortaklarının performansını değerlendirebilir ve ölçebilir ancak varlıklar özgül olduğundan durdurma problemlerinden kurtulamaz. Durdurma problemlerinden kaçınmak için iç kaynak kullanımı tercih edilebilir. Đkinci durumda ise, yüksek varlık özgüllüğü ve düşük çevresel belirsizlik vardır. Düşük çevresel belirsizlik altında organizasyonlar gelecekteki olasılıkları tahmin edebilirler. Bir kontrat hazırlandığında bu olasılıkları belirtebilirler, bu da adaptasyonla ilgili işlem maliyetlerine neden olur. Varlıklar özgül olduğundan yine durdurma problemleri söz konusudur. Stratejik olmayan kaynaklar yüksek özgüllüğe sahip olduğunda, düşük çevresel veya davranışsal belirsizlik varsa;

46

H6: organizasyonlar işlemleri dış kaynaklardan temin eder (KTB) (Watjatrakul, 2005)

Durum 4; ÖYSO ve yüksek belirsizlik

Varlık özgüllüğü ve belirsizlik yüksek olduğunda, ĐMT, organizasyonların tedarik kararlarını etkileyen iki durum öngörür. Bunlardan ilki, yüksek varlık özgüllüğü ve davranışsal belirsizliğin olduğu durumdur. Davranışsal belirsizlik yüksek olduğunda organizasyonlar ortaklarının performansını ölçemeyebilirler. Bu durumda ortaklar fırsatçı davranabilirler. Bunun yanında, yüksek varlık özgüllüğü, yüksek durdurma maliyetlerine neden olur. Đkinci durumda ise, yüksek varlık özgüllüğü ve yüksek çevresel belirsizlik söz konusudur. Yüksek çevresel belirsizlik altınsa organizasyonların geleceği görmesi mümkün olamaz. Bu durumda;

H7: organizasyonlar işlemleri iç kaynaklardan temin ederler (ĐMT)

H8: organizasyonlar işlemleri dış kaynaklardan temin ederler (KTB) (Watjatrakul, 2005)

Tablo 3.4: ĐMT ve KTB’a göre iç ve dış kaynak kullanımı (Watjatrakul, 2005) Davranışsal ya da çevresel belirsizlikler

Düşük Yüksek

ĐMT Dış kaynak kullanımı Đç kaynak kullanımı ÖDSO

KTB Dış kaynak kullanımı Dış kaynak kullanımı ĐMT Dış kaynak kullanımı Đç kaynak kullanımı ÖDS

KTB Đç kaynak kullanımı Đç kaynak kullanımı ĐMT Đç kaynak kullanımı Đç kaynak kullanımı ÖYSO

KTB Dış kaynak kullanımı Dış kaynak kullanımı ĐMT Đç kaynak kullanımı Đç kaynak kullanımı ÖYS

47

4. GERĐYE BÜTÜNLEŞME STRATEJĐSĐ UYGULANACAK ALANLARIN