Üzümün Ġklim Ġstekleri

Üzüm çeĢitliliği fazla olan meyvelerden biridir. Dünya’da Ģimdiye kadar on binin üzerinde üzüm çeĢidi belirlenmiĢtir. Türkiye’de ise 221’i yabancı, 881’i yerli

olmak üzere toplam 1102 üzüm çeĢidi belirlenmiĢtir.

Üzüm bağları iklim isteği olarak sıcak-ılıman bir ürün olmasına karĢın, daha sıcak ve daha soğuk iklim koĢullarına adaptasyon yeteneği yüksek çok yıllık bahçe bitkisidir. Soğuklanma isteği bakımından seçici bir bitki olmamakla birlikte sınır değer olarak 400 saatin altında geçen süre dinlenme ihtiyacını karĢılamada yeterlidir. Üzüm yetiĢtiriciliği için yıllık ortalama sıcaklığın 9 °C, en soğuk ayların (Ocak-ġubat) ortalama sıcaklıkları -2 °C’nin üzerinde ve üzüm tanelerinin belirli sıcaklık ihtiyaçlarını karĢılayabilmeleri için gerekli olan 10 °C ve üzerindeki sıcaklıkların toplanmasıyla elde edilen etkili sıcaklık toplamının 900 gün-derecenin üzerinde ve vejetasyon süresinin de 160 günden fazla olması gerekir (Çelik 1998). Bir bölgede ekonomik anlamda üzüm yetiĢtirilebilmesi için yıllık ortalama yağıĢ miktarının 300-900 mm olması gerekir.

Bağcılık açısından en olumsuz rüzgarlar; ilkbaharda kuzey ve kuzeydoğudan esen, sıcaklığı düĢüren ve genç sürgünlerde kırılmalara neden olan rüzgarlarla sofralık üzüm yetiĢtiriciliği yapılan bölgelerde tanelerin yarılmasına, ürün ve kalite kaybına neden olan hasada yakın esen Ģiddetli rüzgarlardır. Diğer bir iklim faktörünü güneĢlenme oluĢturmaktadır. Bol ıĢık, asma geliĢmesi, fotosentez ve tanedeki renk oluĢumu için gerekli olduğundan güneĢ ıĢınlarının daha dik geldiği güney ve güneybatıya meyilli yönlerde kurulan bağlar güneĢten daha fazla yararlanmaktadır. Çabuk ısınan ve sıcak olan böyle mevkilerde üzüm kalitesi daha yüksektir. AraĢtırma alanında üzüm soğuklama süresini tamamlamıĢ yani kıĢ dinlenme ihtiyacını vaktinden önce gidermiĢtir. Bu durum üzümün araĢtırma alanında daha kısa sürede geliĢip filizlenmeye baĢladığını üzümün yetiĢmesi için araĢtırma alanında optimum koĢulların yaĢandığını ortaya koymaktadır. Böylece geliĢme döneminde üzümün verimliliği ve üretiminde soğuklama süresinden kaynaklanan herhangi bir risk bulunmamaktadır.

KıĢ donları ve çiçeklenme döneminde sık sık tekrar eden ilkbahar geç donları bağcılığı sınırlandıran en önemli faktördür. Yıllık toplam 500 mm yağıĢ alan yerlerde sulamaya gerek duyulmadan modern bağcılık yapılabilmektedir. Yalnız toplam yağıĢ miktarı kadar bunun yıl içindeki dağılımı da önemlidir. KıĢın ve ilkbahar baĢlarında geliĢme devresindeki yağıĢlar asma için çok yararlıdır. Ġlkbahar sonu ile yaz baĢındaki yağıĢların olumlu etkileri vardır. Ayrıca hasada yakın tarihlerdeki yağıĢın veya sulamanın olgunluğu geciktirici etkisi olmakta, hatta taneleri çatlatabilmektedir. Bunun dıĢında çiçeklenme devresindeki yağıĢ meyve tutumuna engel olur, olgunlaĢma döneminde ise meyve çürüklüğüne neden olabilir. Bağcılığı etkileyen diğer iklim

faktörleri de esiĢ, Ģiddet ve yönleri ile rüzgardır. Çiçeklenme döneminde esen kuru (Güneydoğu Anadolu) ya da nemli (Karadeniz ve Marmara) rüzgarlar bazı yıllarda tozlanmanın aksamasına ve dolayısıyla yetersiz tane tutumuna neden olmaktadır. Yine olgunluk döneminde esen nemli rüzgarlar, yağıĢ etkisine benzer Ģekilde gri küften kaynaklanan çürümelere ve çatlamalara neden olurken, kuru rüzgarlar kabuk kalınlaĢmasına yol açmaktadır. Ülkemizin hemen her bölgesinde Özellikle ilkbahar sonu ve yaz aylarında meydana gelen dolu yağıĢı bağlarda önemli zararlara yol açmaktadır. Rüzgar hızı bakımından 1-4 m/sn hızla esen rüzgarlar özellikle çiçeklenme döneminde tozlanmaya olumlu etkilerde bulunmaktadır (GöktaĢ, 2004).

Malatya Havzası’nda üzümün yetiĢme dönemleri aĢağıdaki Ģekilde gerçekleĢmektedir. Üzüm bağlarının filizlenme tarihi ortalaması 1 Mayıs-30 Mayıs, çiçek döneminin bitip meyve oluĢma dönemi 9 Haziran-24 Haziran ve olgunlaĢması ise ortalama 28 Ağustos-17 Eylül tarihleri arasında gerçekleĢmektedir. Malatya Havzası’nda hem kurutmalık hem de sofralık üzüm çeĢitleri yetiĢtirilmektedir (Foto 5, 6).

Foto:6 Malatya Havzası'nda yetiştirilen sofralık üzüm

AraĢtırma alanında yetiĢtirilen üzümün incelenen dönem içerisinde (2001-2008) özel iklim istekleriyle araĢtırma alanında hüküm süren iklim koĢulları karĢılaĢtırılmıĢ, ortaya çıkan sonucun üretim değeri ve verimlilik durumuna etkisi yıllar itibariyle saptanmıĢtır. Buna göre üzümün incelenen dönem içerisinde soğuklama süresini (0-7 °C) ortalama 1827 saatte tamamlamıĢtır. Bu sonuca göre kıĢ dinlenme ihtiyacını gidermiĢtir ve geliĢme döneminde kısa sürede filizlenmeye baĢladığını ve üzüm yetiĢtiriciliği için optimum Ģartların araĢtırma alanında varlığını gösterir. Filizlenme döneminde görülen en düĢük ortalama sıcaklık 2,6 °C olup, uygun koĢullar taĢımaktadır. Bu dönemde görülen en düĢük günlük sıcaklık değeri 8.7 °C, en yüksek sıcaklık değeri 37.2 °C'dir. En soğuk ay olan Ocak ve ġubat ayı ortalamaları sırayla 0.6°C ve 1.7°C ile uygun koĢullar sergilemektedir. Yıllık ortalama sıcaklık (2001-2008 Erhaç Ġstasyonu) 14.5 °C ile uygun koĢullar sergilemektedir. Bu dönemde görülen en düĢük ortalama sıcaklık 14.1 °C, en yüksek ortalama sıcaklık ta 15.1 °C'dir. Çiçeklenme döneminde görülen ortalama sıcaklık 25.1°C, en düĢük ortalama sıcaklık 18.6°C, en yüksek sıcaklık 34.5 °C'dir. Etkili sıcaklık toplamı (gün-derece) 2352 °C olup, uygun koĢullar taĢımaktadır.

dönemde ölçülen en düĢük yağıĢ miktarı 276.4 mm, en yüksek yağıĢ miktarı da 395 mm’dir. Bu değer ekonomik üzüm yetiĢtiriciliği için gerekli olan yağıĢ tutarının (300- 900mm) alt sınırına yakındır. KıĢ ve ilkbahar baĢlangıcında düĢen yağmurlar asma için çok yararlı olmakla birlikte ilkbahar sonu ve yaz baĢlangıcında yağan yağmurlar özellikle mantar hastalıklarının yayılmasına neden olur. Malatya'ya yağıĢların % 42’si ilkbaharda, % 28.88 kıĢ mevsiminde, % 5.97 yaz ve % 23.1'i sonbaharda düĢmektedir. Ayrıca 2001-2002 ve 2003 yıllarında üzümün olgunlaĢma döneminde yağıĢ görülmüĢtür. Hasat döneminde görülen yağıĢlar üzümün kalite ve verimini olumsuz etkiler.

Üzüm yetiĢtiriciliğinde yağıĢın aylara göre dağılımı da önemlidir. Üzümün ilk sürgün ve filizlenme evreleri olan nisan (20.3 mm) ve mayıs (16 mm) aylarında yüksek olması, çiçek açma evresi olan Haziran ayında düĢük olması (6.2 mm) üzüm yetiĢtiriciliği bakımından olumludur.

AraĢtırma alanında bağ alanları 106 km² lik bir alan kaplamaktadır. Üzüm bağları, Malatya Havzası’nın güneyinde YeĢilyurt ilçesi köylerinde, yaygınlık kazanmıĢtır. Tarihin eski devirlerinden beri bu sahada üretilen üzümler, önceleri ülkemizin baĢka merkezlerine kamyonlarla gönderilirken, bugün sadece yerinde tüketilmekte ve genellikle Malatya’da pazarlanmaktadır. (Elibüyük,1994). YeĢilyurt ve köylerinin yanı sıra araĢtırma alanında bahçelik alanların birçoğunda küçük parçalar halinde bağlıklar bulunmaktadır (Bayındır. 2006)

Ġnceleme alanında son yıllarda filoksera böceğinin yaptığı tahribat sonucunda bağ alanlarında daralma meydana gelmiĢtir (Merkez, Yazıhan ve YeĢilyurt ilçeleri). Bu nedenle Amerikan asma anacı, yani acı çubuk dikilerek üzerine yerli çeĢitlerin aĢılanması suretiyle yeni bağcılık çalıĢmaları devam etmektedir. Filoksera zararı asgariye indirilmeye çalıĢılmaktadır. Modern ve teknik bir bağcılık için inceleme alanında yüksek bağcılık modelinin uygulanması gereklidir. Çünkü mevcut bağlarda geleneksel bir sistem olan serpeneli bağ, yani yerde bağ modeli uygulanmaktadır. Bu model yoğun iĢgücü ve masraf gerektiren buna karĢılık verim ve kalite kaybına neden olan bir modeldir. Bu nedenle bu modelden vazgeçilip yerine toprak iĢleme, budama, hasat ve ilaçlı mücadele konusunda daha elveriĢli ürün verimi ve kalite açısından avantajlı olan yüksek telli sistem bağcılık yapılması gereklidir.

Havza yetiĢtirilmekte olan sofralık, kurutmalık ve Ģaraplık üzümlerin yerli türleri havzanın iklimine uyumludur. Fakat bu türlerin verim gücü düĢük kalmaktadır.

Bu nedenle farklı bölgelerden getirilen türler Malatya Meyvecilik AraĢtırma Enstitüsü tarafından denenerek halka dağıtılmaktadır. Bu çalıĢmalarda bazı üzüm türlerinin inceleme alanına uygun olmadığı ve kıĢ mevsimindeki düĢük sıcaklıklardan olumsuz etkilendikleri görülmüĢtür (Foto 7).

Foto 7: Malatya Meyvecilik Araştırma Enstitüsü tarafından yürütülmekte olan üzüm yetiştiriciliği projesi. Bu uygulamada ortada yer alan sıradaki asmaların kış soğuklarından kurudu ve yöreye uygun olmadığı görülmüştür.