Tarihte ilk kez sapı olan bir demir parça ile ütüleme işleminin yapılması 17.yy’da gerçekleştiği söylenmesine rağmen 11.yy'da Kaşgarlı Mahmut tarafından yazılmış Dîvânü Lugâti’t-Türk (Türk Diyalektleri Sözlüğü) adlı kitapta Türklerin ısıtılmış demirle "Ütük" adını verdikleri bir araçla kıyafetlerini düzleştirmek için ütüleme işlemi yaptıklarından bahsedilmektedir (ütük: “Ütü” anlamına gelmektedir. “Giysilerin buruşukluklarını gidermek için kullanılan kızgın demir araç” (EREN, TDES: 428). Kelime Türkçe üt- “yakmak, ütmek” kökünden gelmiştir < üt- + -üg. Bu kelime Türkçeden Farsça, Kürtçe, Tacikçe gibi dillere geçmiştir (KBS II, 1001- 1002) (Yıldırım ve Çiftçi, 2012: 1241).
Ocaklarda ısıtılarak kullanılan ütüler zamanla kor ve kömür ile ısıtılan içi oyuk ütülerle yer değiştirmiştir. 19.yy’da ise ocak ya da sobaların ısıtıcı olarak kullanılması standart hale gelmiştir.
Henry W. Seely (Amerika Birleşik Devletleri) ilk defa ütünün taban kısmını ısıtmak için elektrik kulanmış ve 1882 de elektrikli ütüyü icat etmiştir. Seely’nin yaptığı ütü iki karbon tabaka arasında kalan elektrik arkı sayesinde ısıtılmaktaydı. 1883 yılında ütüyü kablosuz üreterek daha güvenli hale getirmiştir. Ütüler zaman içerisinde gelişmiştir. 1926 yılında Eldez isimli kuru temizleme firması buharlı ütüyü üretmiştir. Fakat insanoğlu o yıllarda bunu kullanmaya hazır olmadığı için ticari başarı elde edememiştir (www.buegelgeraete.de/highlights/highlights.php). O günlerden günümüze ütüler her daim gelişme göstermektedir. Bunun en büyük sebeplerinden bir tanesi, insanların terzilerden vazgeçip hazır giyime yönelmeleri olmuştur.
Hazır giyim işletmelerinde seri üretim yapılmakta, bunun sonucunda da gelişen teknolojilerle birlikte ütülerde gelişme göstermektedir. Fakat her ne kadar önemli olsa da ütüye ve ütücüye gerektiği kadar önem verilmemektedir. Günümüzde işletmelerde farklı farklı ütü modelleri kullanılmaktadır. Bunları; el ve sanayi ütüleri olarak iki grupta incelemek mümkündür.
El Ütüleri: El ütülerini kordonlu ya da kordonsuz kullanmak mümkündür. Basit aletlerdir. Genellikle evlerde kullanılan ütülerin başında gelmektedir. Hazır giyim sanayinde genellikle perakende satış mağazalarında ve model bölümlerinde kullanılır. Ayrıca bazı atölyelerde sanayi tipi el ütüleri kullanılır.
Sanayi Ütüleri: Hazır giyim sanayinde seri üretimin yapıldığı aşamalarda ara ütüleme veya son ütüleme işlemlerinde kullanılır. Ütü makineleri, pres ütüler, ütü otomatları ve robot ütüler olarak sınıflandırılır.
o Ütü Makineleri: Günümüzde hazır giyim sanayinde az kullanılan sistemlerdir. Emek yoğun bir çalışma gerektirmektedir. Buda yapılan işlemlerin birbirine uymamasına dolayısı ile kalitenin bozuk olmasına neden olmaktadır. Ütüleme parametreleri her kumaş türü için ayarlanmadığından her kumaş için kullanımı elverişli değildir.
o Pres Ütüler: Ütüleme parametreleri mekanik olarak makine tarafından kontrol edildiğinden çalışanın işe olan etkisi bir önceki sisteme göre daha azdır. Fakat mekanik aksamlardaki aşınmalar yapılan ayarların zamanla bozulmasına neden olmaktadır. Buda yapılan işin kalitesini etkilemektedir. Bu sistemler daha çok son ütülemede kullanılmaktadır.
o Ütü Otomatları: Ütüleme işleminde çalışanın görevi sadece ürünü ütü istasyonuna yerleştirmektir. Ütüleme parametreleri bilgisayarlı bir sistem yardımı ile ayarlanabilmektedir. Ütüleme iş
akışı bu sistem tarafından kontrol edilmektedir. Ütüleme parametreleri her kumaş türü için kolaylıkla ayarlanabilmektedir. Bu sistemler günümüzde hızla yaygınlaşmaktadır. Bu tür sistemlerde bir eleman iki ütü otomatını kontrol edebilir. Tek dezavantajları fiyatlarının ve yedek parçalarının pahalı olmasıdır.
o Robot Ütü ve Sistemleri: Günümüzde genellikle erkek ceketi, pantolonu ve gömleğinin ütülenmesinde kullanılan bu sistemlerde gerek ütülemeden önce, gerekse ütülemeden sonra ütülenmiş ürünlerin taşınması sistem tarafından gerçekleştirilmektedir. Yani ütü otomatlarına yükleme, boşaltma ve taşıma istasyonları eklenmiştir (Özdemir, 2007: 68-71).
Günümüzde işletmenin büyüklüğü ve yaptığı ürünlere göre ütü çeşitleri mevcuttur. Bu ütüler genellikle buhar kazanlı ütülerdir. Buhar kazanlı ütülerde ütünün gücünü belirten basınç (bar) bilgisine, ütünün bir püskürtmede uyguladığı sabit buhar gücüne (gr/dk ile ölçülür), ütünün ekstra püskürtmede uyguladığı şok buhar miktarına (gr/dk ile ölçülür) dikkat edilmelidir. Eğer bu kriterler iyiyse kullanılan ütüde kaliteli ütü demektir. Ütü kalitesi arttıkça yapılan ütülemenin kalitesi de artmaktadır. Yalnız ütüleme kalitesini sadece kullanılan ütünün kalitesine bağlamak doğru değildir.
Bütün kumaşlar doğal ya da sentetik iplik karışımıyla işlenerek dokunur. Kumaşlar elde veya makinede yıkandığında su, deterjan, ısı etkisiyle buruşarak az da olsa doğal görünümlerini kaybeder. Kumaş yıkandığında dokuları gevşer, kuruduktan sonra dokular sertleşir. Böylece buruşuk bir görünüme bürünür. Dokuları eski hâllerine getirmek veya kumaşa biçim vermek için ütü tabanı aracılığıyla ısı, buhar ve basınç kullanır. Ütü işlemi eşyalara güzel düzgün bir görünüm kazandırırken dokuların arasındaki bazı mikroorganizmaların da yok olmasını sağlar. Ütülenip şekil verilen eşya hacimce küçüldüğü için dolapta daha az yer kaplar. Ütülenmiş giysi giymek veya eşyayı kullanmak estetik açıdan hoş olduğu kadar kişinin de mutlu olmasını, kendine olan güveninin de artmasını sağlar. Ayrıca değişik model ve kalıpla dikilmiş pili, fırfır gibi parçası olan eşyaların yıkandıktan sonra eski hâline gelmesi için de ütü kullanılır (MEB, 2011: 3).
Ütüleme ürüne form vermenin yanında, ürünü müşteriye beğendirmek içinde yapılması gereken işlemlerin başında gelmektedir. Bitmiş ürün ne kadar iyi, ne kadar kaliteli olursa olsun eğer ütülemesi düzgün değilse satışında sıkıntı yaşanmaktadır. Ütüleme bütün yapılan işlemlerin görünen yüzüdür. Hazır giyim sektöründe ütüleme bölümünde çalışanlara ütücü denmektedir.
2.3. Ütücü Meslek Tanımı
Ütücü (Seviye 3) iş sağlığı ve güvenliği ve çevre ile ilgili önlemleri alarak, kalite sistemleri çerçevesinde; iş organizasyonu ve ütü makinesinin bakımını yapan, ütü makinesini hazırlayan, dokuma, yuvarlak örme, düz örme kumaş ve deri/kürkte, parça ve/veya ürünlerin ütüleme işlemini yapan, ürüne istenilen şekli veren, ütülenmiş ürünü kontrol eden ve mesleki gelişim faaliyetlerine katılan nitelikli kişidir. Ütücü mesleğinin uluslararası sınıflandırma sistemlerindeki yeri ise: ISCO 08: 8157 (Çamaşırhane ve kuru temizleme makineleri operatörleri) olarak görülmektedir (MYK, 2012: 7).
a) Ütücü Mesleği İle İlgili Sağlık, Güvenlik ve Çevre Düzenlemeleri 4857 sayılı İş Kanunu
5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu Çalışanların İş Sağlığı ve Güvenliği Eğitimlerinin Usul ve Esasları Hakkında Yönetmelik
Güvenlik ve Sağlık İşaretleri Yönetmeliği
İş Ekipmanlarının Kullanımında Sağlık ve Güvenlik Şartları Yönetmeliği
Kişisel Koruyucu Donanım Yönetmeliği
Kişisel Koruyucu Donanımların İşyerlerinde Kullanılması Hakkında Yönetmelik
Ayrıca iş sağlığı ve güvenliği ve çevre ile ilgili yürürlükte olan kanun, tüzük, yönetmelik ve diğer mevzuata uyulması ve konu ile ilgili risk değerlendirmesi yapılması esastır (MYK, 2012: 7).
b) Meslek ile İlgili Diğer Mevzuat
3308 sayılı Mesleki Eğitim Kanunu
5362 sayılı Esnaf ve Sanatkârlar Meslek Kuruluşları Kanunu İş Kanununa İlişkin Çalışma Süreleri Yönetmeliği
İş Kanununa İlişkin Fazla Çalışma ve Fazla Sürelerle Çalışma Yönetmeliği
Yıllık Ücretli İzin Yönetmeliği
Ayrıca meslek ile ilgili yürürlükte olan kanun, tüzük, yönetmelik ve diğer mevzuata uyulması esastır (MYK, 2012: 7).
c) Ütüleme Çalışma Ortamı ve Koşulları
Ütücü (Seviye 3) sıcak, nemli, yeterli büyüklükte, aydınlık, havalandırmalı ve işin icrası için eksiksiz teknik malzeme ile donatılmış bir ortamda uzun süre ayakta çalışır.
Ütücü (Seviye 3), makineci ve ürün üzerine aksesuar vb. diken/işleyen el işçileri ile işbirliği içinde görevlerini yürütür. Mesleğin icrası esnasında iş sağlığı ve güvenliği önlemlerini gerektiren kaza ve yaralanma riskleri bulunmaktadır (MYK, 2012: 7).