ĠġGÜCÜ POLĠTĠKALARI
Güncel politika belgeleri olan 64 üncü Hükümet Programı, Ulusal Ġstihdam Stratejisi, Onuncu Kalkınma Planı ve Kalkınma Planı‟nın etkin Ģekilde takibinin sağlanması amacıyla oluĢturulan orta vadeli programlarda ağırlıklı olarak nitelikli yabancı iĢgücünün ülkemize çekimi ve yabancıların kayıt dıĢı istihdamı ile mücadele konusuna yer verilmiĢtir. Politika belgeleri arasındaki uyum ve tamamlayıcılık nedeniyle çalıĢmanın bu bölümünde öz itibarıyla hükümetin yabancı iĢgücü konusuna yaklaĢımı tek baĢlık altında ele alınmıĢtır.
Onuncu Kalkınma Planı‟nda küresel düzeyde artan nitelikli iĢgücü talebine vurgu yapılmıĢ ve artan iĢgücü hareketliliğinin ülkemiz için bir takım fırsatları içinde barındırdığı yaklaĢımından hareketle, ihtiyaç duyulan alanlarda –özellikle sağlık ve eğitim- baĢta bölge ülkelerinden olmak üzere beyin göçünün teĢvik edilmesinin, ülkenin nitelikli insan gücü kaynağını artırarak büyüme potansiyeline olumlu katkı sağlayacağı tespitinde bulunulmuĢtur.242
Planda, eğitim seviyesinin ve iĢgücünün niteliğinin yükselmesinin ülkelerin ve bireylerin ekonomik geliĢmiĢliğine etki edeceği, bu gerçekten hareketle tüm ülkelerde nitelikli iĢgücüne olan talebin artacağı
108 öngörülmektedir243
ve nitelikli insan gücü politikasının önemine Ģu cümleler ile vurgu yapılmaktadır:
21.yüzyıl nitelikli insan gücünü yetiştirmenin yanında küresel ölçekte bu insanları kendisine çekebilen, bu gücü doğru ve yerinde değerlendiren, küresel bilgiyi kullanarak yeni bilgiler üretebilen, bilgiyi ekonomik ve sosyal faydaya dönüştürebilen, bu süreci bilgi ve iletişim teknolojileri ile bütünleştirebilen ve insan odaklı kalkınma anlayışını benimseyen ülkelerin yüzyılı olacaktır. 244
Bu farkındalıktan hareketle üst politika belgelerinin hepsinde nitelikli yabancı iĢgücü için çeĢitli politikalar geliĢtirilmiĢ ve hedefler belirlenmiĢtir. Örneğin Onuncu Kalkınma Planı‟nda belirlenen amaçların etkin takibi amacıyla öncelikli çalıĢma alanları için DönüĢüm Programları oluĢturulmuĢtur ve yabancı iĢgücü politikası konusunda idarenin yaklaĢımı Öncelikli DönüĢüm Programlarında daha detaylı Ģekilde ortaya konulmuĢtur. Bu çerçevede Öncelikli Teknoloji Alanlarında TicarileĢtirme Programı‟nın ikinci bileĢeni “BeĢeri Ve Fiziksel Altyapının Güçlendirilmesi” olarak belirlenmiĢ ve bu çerçevede ticarileĢtirmenin gerektirdiği nitelikli insan kaynağının geliĢtirilmesi, yurtdıĢından yerli ve yabancı nitelikli kiĢilerin ülkemize çekilmesi ve bu amaçla gerekli düzenlemelerin yapılması hususlarına yer verilmiĢtir. Sağlık Endüstrilerinde Yapısal DönüĢüm Programı‟nın ikinci bileĢeni olan “Ar-Ge ve Yenilik Alanının GeliĢtirilmesi” çerçevesinde yerli ve yabancı nitelikli araĢtırmacı sayısının artırılması hedeflenmektedir. Nitelikli Ġnsan Gücü Ġçin Çekim Merkezi Programı ise nitelikli iĢgücü adına daha köklü değiĢiklikler öngörmektedir. Program kapsamında “ülkemizin sahip olduğu nitelikli insan gücünün yanı sıra yabancı nitelikli insan gücünden de istifade ederek kalkınma süreçlerinin daha rekabetçi bir yapıya kavuĢturabileceği, bu programla küresel düzeyde bilgiye dayalı rekabet gücünün artırılması amacıyla baĢta yurtdıĢındaki vatandaĢlarımız olmak üzere yerli ve yabancı nitelikli insan gücü için üniversite, sanayi, kamu ve araĢtırma merkezleri arasındaki iĢbirliğini geliĢtirip uygun ortam ve koĢullar sağlanarak ülkemizin cazibe merkezi haline getirilmesi” amaçlanmaktadır. Programın hedef kitlesi baĢta yurtdıĢında yaĢayan Türkiye Cumhuriyeti vatandaĢları olmak üzere ülkemizi ihtiyaç duyulan alanlarda ileriye taĢıyabilecek yüksek nitelikli uluslararası insan gücüdür.
243 Onuncu Kalkınma Planı, s.11-12
109
Kalkınma Planı ile uyumlu olarak 2016-2018 yılı Orta Vadeli Programda istihdam politikaları çerçevesinde iĢgücü piyasasının niteliğini artırmak ve sanayide teknolojik dönüĢüm ve ilerlemeyi sağlamak amacıyla baĢta araĢtırma alanında olmak üzere yurt dıĢından nitelikli iĢgücü için Türkiye‟nin cazibesinin artırılması hedeflenmektedir. Benzer Ģekilde 2015-2017 Orta Vadeli Programda da sanayide yapısal dönüĢümü gerçekleĢtirmek ve iĢgücü piyasasının niteliğini artırmak amacıyla baĢta araĢtırma alanında olmak üzere yurt dıĢından nitelikli iĢgücü göçünün hızlandırılmasının sağlanması hedeflenmiĢti.
64 üncü Hükümet Programı‟nda ise yabancı iĢgücü konusuna ise “Ġnsani Kalkınma ve Nitelikli Toplum”, “Ġstikrarlı ve Güçlü Ekonomi” ve “Bilim, Teknoloji ve Yenilikçi Üretim” baĢlıkları altında yer verilmiĢtir. Bu kapsamda “Ġnsani Kalkınma ve Nitelikli Toplum” baĢlığı altında üniversitelerin uluslararası rekabet gücünü artırmak amacıyla daha fazla yabancı öğrenci kabul edilmesi ve öğretim elemanı istihdam edebilmesinin sağlanacağı,245
öncelikle üniversitelerde veya araĢtırma ve geliĢtirme merkezlerinde olmak üzere, yurtdıĢındaki yetiĢmiĢ insan gücünün ülkemize dönüĢünü hızlandıracak yeni politikalar geliĢtirileceği;246
Ġstikrarlı ve Güçlü Ekonomi baĢlığı altında iĢgücü piyasasının ihtiyaçlarıyla uyumlu bir biçimde, beĢeri sermayenin geliĢtirilmesine yönelik eğitim politikaların yanı sıra, uygun çalıĢma ortamı sağlanarak nitelikli insan gücünün ülkemize çekilmesinin sağlanacağı247
; Bilim, Teknoloji ve Yenilikçi Üretim baĢlığı altında ise “Nitelikli Ġnsan Gücü Ġçin Çekim Merkezi Öncelik DönüĢüm Programı” ile baĢta yurtdıĢındaki vatandaĢlarımız olmak üzere yerli ve yabancı nitelikli insan gücü için ülkemizi cazibe merkezi haline getirileceği, beyin göçü engellenirken tersine beyin göçünün hızlandırılacağı, iĢ piyasasında nitelikli iĢgücüne ihtiyaç duyulan alanların tespit edileceği248, nitelikli insan gücü için çalıĢma izni sürecini hızlandırılacağı ve bu amaçla özel bir Turkuaz Kart Sistemi geliĢtirileceği, nitelikli yabancı uyruklu çalıĢanların ve ailelerinin ikamet iznine ve çalıĢmalarına iliĢkin süreçlerin kolaylaĢtırılacağı ve iyileĢtirileceği; yurtdıĢındaki üniversite öğrencileri ile bilim, sanat ve kültür alanlarında öne çıkan yüksek nitelikli insan gücü için değiĢim, hareketlilik veya staj programlarının geliĢtirileceği, yurtdıĢında lisansüstü eğitim yapmıĢ
245 64 üncü Hükümet Programı, s.44 246 64 üncü Hükümet Programı, s.45 247 64 üncü Hükümet Programı, s.72 248 64 üncü Hükümet Programı, s.110
110
olan vatandaĢlarımızın Türkiye‟ye dönmelerini sağlamaya yönelik Ar-Ge desteklerinin yaygınlaĢtırılacağı ve üniversitelerde ilave teĢviklerle yabancı öğrenci sayısını artırılacağı249
taahhüt edilmiĢtir.
Kayıt dıĢı yabancı iĢgücü konusu ise ağırlıklı olarak Ulusal Ġstihdam Stratejisi‟nde ele alınmıĢtır. Bu kapsamda “Makroekonomik Çerçeve” bölümünde ülkemizde kayıt dıĢılık ile mücadelede yabancı kaçak iĢçiliğin gittikçe önem kazanan bir sorun alanı haline geldiği ifade edilmiĢ ve Türkiye yabancı kaçak iĢçiler için transit ülke konumundayken son yıllarda hedef ülke konumuna geldiği tespitinde bulunulmuĢtur. Yabancı kaçak iĢçiliğin istihdam etkilerine değinilmiĢ ve yabancı kaçak iĢçiliğin bir yandan iĢsizliği artırırken, diğer yandan kayıt dıĢı çalıĢmayı beslediği ifade edilmiĢtir. Yabancılar kayıt dıĢı çalıĢmasının önüne geçilmesi amacıyla, kayıt dıĢı iĢçi istihdam eden iĢverenlere hapis cezalarını da kapsayan ağır cezaların verilmesi, tekrarı halinde kamu hakları ve ihalelerden men cezası uygulanması, iĢverenin yasadıĢı çalıĢtırdığı iĢçiye hak ettiği tüm kanuni hak ve ücretlerini ödeme zorunluluğu getirilmesi, alt iĢverenin çalıĢtırdığı kaçak iĢçiden asıl iĢverenin de sorumlu tutulması, denetimlerin artırılması ve kamu kurumları arasında sıkı bir iĢbirliği ve koordinasyon sağlanması önerileri getirilmiĢtir.250
Yabancıların kayıt dıĢı istihdamına çalıĢma izin prosedürlerinin zorluğunun da etkisinden hareketle 64 üncü Hükümet Programı‟nda yabancıların çalıĢma izinleri ile ilgili süreçlerin basitleĢtirileceği ifade edilmiĢtir. Konuya Onuncu Kalkınma Planı‟nda da farklı bir boyutuyla yer verilmiĢtir. ġöyle ki, Planın hedeflerinin ve politikaların yer aldığı ikinci bölümünde “nitelikli insan, güçlü toplum” baĢlığı nüfus dinamikleri alt baĢlığı altında belirlenen politikalardan biri “ ülkenin ekonomik ve sosyal yapısını destekleyecek Ģekilde seçici bir yaklaĢımla nitelikli yabancı iĢgücü artırılacak ve yabancı kaçak iĢçi sayısı azaltılacaktır.” Ģeklinde belirlenmiĢtir. Aynı bölüm kapsamında yer verilen bir diğer politika ise “ ülkemize yurtdıĢından gelen göçmenler, uluslararası korumaya muhtaç olanlar, kaçak iĢçiler ve transit geçiĢ yapanlara iliĢkin etkin bir izleme ve takip sistemi oluĢturulacak ve uluslararası koruma statüsü tanınan kiĢilerin ülkeye uyumu desteklenecektir.” Etkin bir izleme ve takip sistemi sayesinde kayıt dıĢılığın önüne önemli ölçüde geçileceği düĢünülmektedir.
249 64 üncü Hükümet Programı, s.111
111
TÜRKĠYE’DE YABANCILARIN ĠSTĠHDAMINA YÖNELĠK YASAL