Üstün Zekâlı ve Yetenekli Bireyler İçin Öğretim Modelleri

Üstün zekâlı ve yetenekli bireyler için öğretim modellerini şu şekilde gruplandırabiliriz:

4.2.1. Bloom’un Eğitim Amaçlı Taksonomisi

Bloom‘un taksonomisi farklı düşünme süreçlerinin hiyerarşik olarak sıralandığı bir sınıflandırmadır. Bloom’un eğitim amaçlı taksonomisi 6 öğretim stratejisi düzeyinde incelenir. Birçok öğrenme üç düşük düzey olan bilgi, kavrama ve uygulamadan oluşur. Üstün ve özel yetenekli çocukların eğitiminde üç yüksek düzey olan analiz, sentez ve değerlendirmenin yer almasına önem verilir (Meyen and Skrtic, 1988). Üstün yetenekli öğrencilerde yüksek seviyeli düşünme yeteneğini geliştirmek için kullanılmaktadır (Işık-Ercan, 2004).

4.2.2. Renzulli’nin Üçlü Zenginleştirme Modeli

Üçlü Zenginleştirme Modeli, Renzulli (1978) tarafından ortaya atılmıştır. Bu modelde öğretmen görüşleri, başarı testleri, yaratıcılık testleri gibi farklı değerlendirme kriterleri kullanılıp üstün zekâlı ve yetenekli öğrencilerden bir yetenek havuzu (talent pool) oluşturulur. İlk olarak yetenek havuzuna seçilmiş öğrencilerin ilgileri ve öğrenme stilleri hakkında değerledirmeler yapılır. İkinci olarak eğitim programının varolan hedeflerini aşmış öğrenciler için eğitim programı daraltılıp yoğunlaştırılır (compacting). İlgi, yetenek ve motivasyonları yüksek seviyede olan öğrenciler için zenginleştirme çalışmaları yapılır. Bu model dâhilindeki zenginleştirme etkinlikleri üç tipten oluşmaktadır. Bunlar; I. Tip Zenginleştirme (Genel Keşfedici Deneyimler), II. Tip Zenginleştirme (Grup Halinde Öğretim Etkinlikleri), III. Tip Zenginleştirme (Gerçek Problemlerin Bireysel ve Küçük Gruplarla İncelenmesi) şeklindedir (Van-Tassel Baska, Brown, 2007). Kimi kaynaklara göre model üç düzeyden oluşmaktadır. Öğrencilerin belirli konulara ilgilerinin çekilmesi amaçlanan, genel programlarda bulunmayan etkinlikler düzey 1.’de yapılır Öğrencilerin, araştırma, düşünme becerilerinin geliştirmesi amaçlanan etkinlikler düzey 2.’de yapılır. Planlama, kaynak kullanımı, zaman yönetimi vb. becerilerin geliştirilmesi amaçlanan öğrencinin bireysel çalışma yaptığı evre ise düzey 3.’tür.

4.2.3. Maker’ın Müfredat Farklılaştırma Modeli

Maker Modeli üstün ve özel yetenekli öğrenciler için değiştirilmiş program için 4 boyutsal (İçerik, Süreç, Ürün, Çevre) yaklaşım içerir. İçerik; sunulan fikir,

kavram ve gerçekliklerin karışık, özet ve farklı örgütlenmelerini vurgular. Süreç sunulan bilginin üst düzey düşünmeye götürmesini vurgular. Ürün ise üstün ve özel yetenekli çocuklardan beklenenleri amaçlar (Heward and Orlansky, 1980) (Aktaran: Beşkardeş, 2007). Araştırma becerileri, eleştirel düşünme becerileri, yaratıcı düşünme becerileri gibi beceriler üzerinde çalışılır. Ürün olarak ise öğrencinin gerçek hayat problemlerini (real life problem) çözme becerisini elde etmesi istenir. Üstün yetenekli öğrencinin ürettiği ürünlerin o alandaki yetişkin bir yetenekli kişinin ürettiğine yakın olması beklenir. Öğrenme ortamı boyutunda ise öğrenci merkezli, bağımsızlık, yargılayıcı olmayan, yaratıcılığı teşvik eden nitelikte olması istenir (Sak, 2016).

4.2.4. Paralel Müfredat Modeli

Üstün yeteneklilere yönelik program hazırlanmasında önemli isim olan Tomlinson ve arkadaşları (2002), Paralel Müfredat Modeli adıyla bir müfredat farklılaştırma yaklaşımı önermiştir. Paralel Müfredat Modeli, genel müfredat, bağlantılar müfredatı, farkındalık ve uygulamalar müfredatı gibi bileşenlerden oluşmaktadır. Genel müfredat; ulusal eğitim programlarındaki kazanımları içerir. Bağlantılar müfredatında; bir alanda uzmanlaşmaya götürecek genel müfredatta olmayan bilgi ve beceriler verilir. Alan ya da disiplinin ilişkili olabileceği disiplinlerle bağlantılar kurması sağlanır. Uygulamalar müfredatı; alanda uzmanlaştırıcı kazanımlar içerir. Paralel müfredat modeli, hem tek başına hem de yenilerinin oluşturulması ya da eskilerinin gözden geçirilmesi için mevcut müfredat üniteleri, dersleri veya görevleriyle birleştirilerek kullanılabilen birbiriyle ilişkilendirilmiş dört yapılandırma setidir. Dört paralelin her biri, içeriği düzenleme, öğretme ve öğrenmeye ilişkin, paralelin özel amacına göre hassas bir şekilde tasarlanmış eşsiz birer yaklaşım sunmaktadır (Tomlison vd., 2002).

4.2.5. Williams’ın Bilişsel –Duyuşsal Modeli

Williams’ın modeli Guilford’un 4 yaratıcı kavramsal etmenlerini ve merak, risk alma, karmaşıklık ve hayal gücünü içeren 4 duygusal etmeni içine alır. Williams üstün ve özel yetenekli çocuklar için geliştirilen müfredatta tüm bu faktörlerin dikkate alınması gerektiğini belirtmektedir (Meyen and Skrtic, 1988).

4.2.6. Entegre Müfredat Modeli

Entegre Müfredat Modeli VanTassel-Baska and Wood (2009) tarafından ortaya konulan bir müfredat tasarım modelidir. Burada, ileri içerik boyutu (yani üst sınıflardan konu içeriğinin alınması), ürün boyutu (araştırma becerileri gibi becerilerin verilmesi), epistemolojik kavram boyutu (tema altında konuların organize verilmesi) gibi boyutları içerir. Bu model de üstün yetenekli öğrencilerin zor ve karmaşıklıkla karşılaştırılması, bilgilerinin ilişkilendirilmesi, becerilerle bunların desteklenmesi üzerine kurulmuştur.

4.2.7. Özerk/Otonom Öğrenen Modeli

Özerk Öğrenme Modeli, Betts (1986) tarafından ortaya atılmıştır. Üstün zekâlı ve yetenekli öğrencilerin bilişsel, duyuşsal ve sosyal ihtiyaçlarını karşılamak üzere geliştirilen model beş basamaktan oluşmaktadır. Öğrencilerin bağımsız ve kendi kendilerine öğrenen bireyler olmaları amaçlanmaktadır. Öğrencilerin kendi bireysel yeteneklerinin farkına varmaları, üstün zekânın anlaşılması uyum aşamasında sağlanır. Öğrencinin özerk öğrenmesini sağlayacak beceriler, bireysel gelişim aşamasında sağlanır. Öğrencilerin genel müfredat dışında araştırmalar ve keşifler yapmaları zenginleştirme aşamasında sağlanır. Öğrenciler yaptıkları araştırmaları gruplar önünde seminer aşamasında sunarlar. Öğrenciler istekleri doğrultusunda derin araştırmaları derinlemesine çalışma aşamasında yaparlar (Aktaran: Akkaş ve Tortop 2015). İhtiyaçları karşılanan üstün zekâlı ve yetenekli öğrenciler kendi öğrenmelerini geliştiren, uygulama ve değerlendirme sorumluluğunu üstlenerek, otonom öğrenen bireyler haline gelebilirler (Van Tassel- Baska and Brown, 2007).

5. Üstün Zekâlı ve Yetenekli Çocuklarda Gözlenen Duyuşsal Özellikler