Üretim ve Maliyetler

4628 ve 6446 sayılı Kanun kapsamında elektrik enerjisi iletim faaliyetleri TEİAŞ tarafından yürütülmektedir.

Şirkete, 4628 sayılı Kanun kapsamında iletim faaliyeti göstermek üzere 13.03.2003 tarih ve 101-26 sayılı Enerji Piyasası Düzenleme Kurulu Kararı ile 13.03.2003 tarihinden itibaren 49 yıl süreli Eİ/101-26/024 nolu iletim lisansı verilmiştir.

TEİAŞ, iletim lisansı çerçevesinde;

-Kamu mülkiyetindeki tüm iletim tesislerini devralmak, kurulması öngörülen yeni iletim tesisleri için iletim yatırım planı yapmak, yeni iletim tesislerini kurmak ve işletmek,

-Kurul onayına tabi olan iletim, bağlantı ve sistem kullanım tarifelerini hazırlamak, revize etmek, denetlemek ve yük dağıtımı ile frekans kontrolünü gerçekleştirmek,

-İletim sisteminde ikame ve kapasite artırımı yapmak, gerçek zamanlı sistem güvenilirliğini izlemek, sistem güvenilirliğini ve elektrik enerjisinin öngörülen kalite koşullarında sunulmasını sağlamak üzere gerekli yan hizmetleri belirlemek ve bu hizmetleri Elektrik Piyasası Yan Hizmetler Yönetmeliği hükümleri doğrultusunda sağlamak,

-Bakanlığın kararı doğrultusunda uluslararası enterkonneksiyon çalışmalarını yapmak, iletim sistemine bağlı ve/veya bağlanacak olan serbest tüketiciler dahil tüm sistem kullanıcılarına şebeke yönetmeliği ve iletim lisansı hükümleri doğrultusunda eşit taraflar arasında ayrım gözetmeksizin iletim ve bağlantı hizmeti sunmak,

-Dağıtım şirketleri tarafından hazırlanan talep tahminlerini esas alarak üretim kapasite projeksiyonunu hazırlamak ve Kurul onayına sunmak,

-İletim şebekesi dışında, ulusal iletim sistemi için geçerli standartlara uygun olan ve üretim faaliyeti gösteren tüzel kişinin lisansı kapsamındaki üretim tesisi ile müşterileri ve/veya iştirakleri ve/veya serbest tüketiciler arasında özel direkt hat tesisi için üretim faaliyeti gösteren tüzel kişi ile kontrol anlaşması yapmak,

-Uluslararası enterkonneksiyon hatlarının ulusal sınırlar dışında kalan kısmının tesisi ve işletilmesini yapmakla,

yetkilidir.

Diğer taraftan piyasada; verimli, istikrarlı ve ekonomik bir sistem oluşturmak ve bunu korumak, elektrik enerjisi üretimi, toptan satışı ve perakende satışında rekabet ortamına uygun alt yapıyı sağlamak ta TEİAŞ’ın görevleri arasında bulunmaktadır.

6446 sayılı Kanunun 3 üncü maddesinde iletim: “Elektrik enerjisinin gerilim seviyesi 36 kV üzerindeki hatlar üzerinden naklini”, iletim tesisi ise: “Üretim veya tüketim tesislerinin 36 kV

üstü gerilim seviyesinden bağlı olduğu üretim veya tüketim tesisi şalt sahasından sonraki nihayet direğinden itibaren iletim şalt sahalarının orta gerilim fiderleri de dâhil olmak üzere dağıtım tesislerinin bağlantı noktalarına kadar olan tesisleri,” şeklinde tanımlanmıştır.

Bu kapsamda Şirket 380 kV, 220 kV, 154 kV ve 66 kV enerji iletim hatları üzerinde iletim faaliyetinde bulunmaktadır.

Enerji iletim hat uzunluğu 2017 yılına göre %2,9 oranında artarak 68.204 km, transformatör merkezi sayısı %1,2 oranında artarak 736 adet, transformatör sayısı %4,3 oranında artarak 1.826 adet, kullanıcıya hitap eden toplam kurulu güç miktarı ise %5,6 oranında artarak 109.668 MVA olmuştur.

İletim tesislerinin işletme ve bakımı doğrudan genel müdürlüğe bağlı olan 22 bölge müdürlüğü tarafından yapılmaktadır.

Ana faaliyeti; Türkiye enterkonnekte elektrik sistemini işletmek, iletim sisteminin geliştirilmesi ve yenilenmesi yatırımlarını yapmak üzere 36 kV üstü gerilim seviyesinden iletim tesislerini ve şebekesini işletmek olan TEİAŞ, bu hizmetleri karşılığında Elektrik Piyasası Tarifeler Yönetmeliği ve Elektrik Piyasasında Gelir ve Tarife Düzenlemesi Kapsamında Düzenlemeye Tabi Unsurlar ve Raporlamaya İlişkin Esaslar Hakkında Tebliğ hükümleri çerçevesinde iletim sistemi kullanıcılarından iletilen elektrik enerjisi karşılığında MWh ve MW/yıl bazında belirlenmiş iletim tarifesi üzerinden sistem kullanım ve sistem işletim bedeli almaktadır.

24 Nisan 2019 tarihi itibarıyla EPİAŞ’a kayıtlı katılımcı sayıları üretim şirketleri 902, tedarik şirketleri 147, görevli tedarik şirketleri 63, dağıtım şirketleri 21 ve iletim şirketi 1 olmak üzere toplam 1.134 katılımcı kayıtlıdır.

2018 yılı sonu itibarıyla toplam 1.134 piyasa katılımcısı EPİAŞ’a kayıtlı olup, geçen yıla göre

%11,2 oranında artış gerçekleşmiştir.

2018 yılında iletim sistemine verilen elektrik enerjisi geçen yıla göre %3,8 oranında artarak 284.723 GWh olarak gerçekleşmiştir. İletim sistemi kaybı ise 5.226 GWh olarak gerçekleşmiştir.

Sağlıklı bir elektrik piyasasının en önemli unsuru ikili anlaşmalar piyasası olmasıdır.

Dengeleme ve uzlaştırma piyasasında SMF ortalama fiyatı 2017 yılına göre %147,2 oranında artarak 227 TL/MWh olarak gerçekleşmiştir. Aynı dönem içinde piyasa takas fiyatı (PTF) ise

%41,4 oranında artarak ortalaması 232 TL/MWh gerçekleşmiştir.

Dengeleme ve uzlaştırma sistemi:

Elektrik Piyasası Dengeleme ve Uzlaştırma Yönetmeliği 03.11.2004 tarih ve 25632

sayılı Resmi Gazetede yayımlanarak yürürlüğe girmiş, 08.11.2004 tarihinden itibaren sanal uygulama başlatılmış, fiili uygulamaya 20.07.2006 tarih ve 831 sayılı EPDK Kurul Kararı ile 01.08.2006 tarihinde geçilmiştir. Bu tarihten itibaren bir fatura dönemi için gündüz, puant ve gece zaman dilimleri bazında yapılan uzlaştırma uygulaması 01.10.2009 tarih ve 27363 sayılı Resmi Gazetede yayımlanan Elektrik Piyasası Dengeleme ve Uzlaştırma Yönetmeliğinde Değişiklik Yapılmasına Dair Yönetmelik ile 01.12.2009 tarihine kadar devam etmiş, bu tarihten itibaren bir fatura dönemi içerisindeki her bir saat için uzlaştırma uygulamasına geçilmiştir.

Yönetmelikte; gün öncesi planlama, dengeleme güç piyasası tesis edilmekte ve bu kapsamda hem gün öncesi hem de dengeleme güç piyasası için sistem alış, sistem satış, öngörülen dengesizlik miktar ve tutarları belirlenmekte, dengeleme sonucu verilen yük alma ve yük atma talimatları, mali sonuçlarının uzlaştırılmasına ilişkin kurallar ile dengesizliklerin uzlaştırılmasına ilişkin kurallar belirlenmektedir.

Gün öncesi piyasası ile bir gün sonrası teslim edilecek uzlaştırma dönemi bazında elektrik enerjisi alış-satış işlemleri için kurulan ve Piyasa İşletmecisi tarafından işletilen organize toptan elektrik piyasasını, dengeleme güç piyasası ise arz ve talebin gerçek zamanlı olarak dengelenmesi amacına hizmet etmek üzere, 15 dakika içerisinde gerçekleştirilebilen çıkış gücü değişimi ile elde edilen yedek kapasitenin alış-satışının gerçekleştiği ve Sistem İşletmecisi (MYTM) tarafından işletilen organize toptan elektrik piyasasını ifade etmektedir.

Elektrik sisteminin dengeleme işlemleri beklendiği şekilde büyük ölçüde gün öncesi piyasasında yapılmakta, gün içerisinde oluşabilecek dengesizlikler için dengeleme güç piyasası işletilmektedir.

Gün öncesi piyasası faaliyetleri, dengeleme güç piyasası faaliyetleri ve dengesizliklerin uzlaştırılmasına ilişkin faturalar ayrı ayrı düzenlenmektedir. Piyasa İşletmecisi, gün öncesi piyasası faaliyetlerine ilişkin düzenlenmiş faturaları gün öncesi piyasasına katılan piyasa katılımcılarına, dengeleme güç piyasası faaliyetlerine ilişkin düzenlenmiş faturaları dengeleme güç piyasasına katılan piyasa katılımcılarına, dengesizliklerin uzlaştırılmasına ilişkin düzenlenmiş olan faturaları dengeden sorumlu taraf niteliğindeki piyasa katılımcılarına gönderilmektedir.

Tarafların ikili anlaşmalar yoluyla karşılanamayan elektrik enerjisi taleplerinin gün öncesinden alım-satım yapılarak temin edilmesine imkan sağlayan piyasa “Gün Öncesi Planlama Piyasası” olup, bu piyasanın uzlaştırılmasında kullanılan fiyatlar ise “Sistem Gün Öncesi Fiyatı” olarak adlandırılmaktadır.

Dengesizliklerin uzlaştırılmasında Dengeleme Güç Piyasası kapsamında hesaplanan ve sistem marjinal fiyatı olarak adlandırılan her saatin saatlik marjinal fiyatı dikkate alınmaktadır.

Dengeleme ve uzlaştırma sistemi ile elektrik talebinin uzun ve kısa dönemli ikili anlaşmalar ile karşılanacağı ve elektrik piyasalarında işlem gören hacmin büyük oranda ikili anlaşmalar ile gerçekleşeceğini öngören ikili anlaşmalar piyasası modelidir.

Sağlıklı bir elektrik piyasasının en önemli unsuru ikili anlaşmalar piyasası oluşturmaktır. İkili anlaşmalar piyasası; gün öncesi piyasası ve dengeleme güç piyasasına göre daha istikrarlı fiyat yapısına sahip olmakta, üretim ve tüketim tarafı için değişken fiyatlara karşı bir koruma sağlamaktadır. Diğer yandan uzun dönemli ikili anlaşmalar yeni yatırımcıların elektrik piyasasına giriş riskini ve engelini azaltmaktadır.

28.03.2015 tarih ve 29309 sayılı resmi Gazetede yayımlanan Elektrik Piyasası Dengeleme ve Uzlaştırma Yönetmeliğinde Değişiklik Yapılmasına Dair Yönetmelikle piyasa katılımcılarının sözleşme taahhütleri ile üretim ve/veya tüketim planlarını gün içinde dengelemeleri amacıyla gün içi piyasası getirilmiş, 01.07.2015 tarihinde ise uygulamaya geçilmiştir.

2018 yılında; ikili anlaşmalar yoluyla 242.049 GWh elektrik enerjisi satışı gerçekleşmiştir. Bu miktarın %54,2’si oranında 131.151 GWh’ı kamu, %45,8’i oranında 110.897 GWh’tı ise özel sektör tarafından gerçekleştirilmiştir. 2018 yılında EDM, DGP, GÖP ve serbest tüketici çekiş oranı sırasıyla %3,4-%1,3-%52,7 ve %24,7 oranında gerçekleşmiştir.