Üretim ve Maliyetler - GEDİZ ELEKTRİK DAĞITIM ANONİM ŞİRKETİ 2012 YILI RAPORU

2011 yılından devir Bin TL

2 0 1 2 y ı l ı n d a G i r e n Ç ı k a n AlımAmbara Yatırımdan DiğerGirenİşletmede Yatırıma DiğerÇıkan 2013'e iade S t o k l a rsuretiyleedilengelen toplamkullanılanverilen toplamdevir Bin TL Bin TL Bin TL Bin TL Bin TL Bin TL Bin TL Bin TL Bin TL Bin TL A-İlk madde ve malz.stok. 1- Nakil vasıtası malzemesi -Nakil vasıtası yakıtları - -Diğer- Toplam (1) - 2- Diğer malz.ve ikm. mad. -Madeni malzeme 12.861 8.5532.5163113.35814.738 9.8261.0353.30714.168 13.430 -Kablo ve teller4.3897.0741.1784341.83610.522 7.6391.3521.80310.794 4.118 -Alet edavat takım tec.15377 44136 1939 -İnşaat malzemesi 1 -Sosyal malzeme 4263939214214251 -Muhtelif malzeme 2.2632.642382941.9055.0232924553.6344.3812.907 Toplam (2) 19.955 18.345 4.0838397.09930.366 17.984 2.8488.74429.576 20.745 Toplam (A) 19.955 18.345 4.0838397.09930.366 17.984 2.8488.74429.576 20.745 B-Diğer stoklar -Yarı mamuller-mamuller -Yoldaki mallar ted. gid. - -Ambardaki emtia 5 4814814834833 -Elden çık. stok ve hurd.4 39391 272815 -Öd. veya imal. ver. malz.4 4 4 Toplam (B) 1348139- - 520484- 3151518 Toplam (A+B) 19.967 18.826 4.1228397.09930.888 18.468 2.8488.77530.090 20.763 Sipariş avansları 46.566 271.388271.388281.662281.66236.293 Genel toplam66.533 290.2144.1228397.099302.274300.1302.8488.775311.75257.056 Şirketin ilk madde ve malzeme stokları trafo, direk, madeni malzeme, kablo, tel,

alet edevat teçhizat ve inşaat malzemesinden müteşekkil ikmal malzemeleri ile sosyal işler, kırtasiye, bilgisayar donanım ve sarf malzemelerinden oluşmaktadır.

Sipariş avansları olarak görünen tutar 36.293 bin TL’nin tamamına yakını, PMUM’dan alınacak enerji bedeli ile ilgili olarak İstanbul Takas ve Saklama Bankasına yapılmış olan ödemeden oluşmuştur.

Elden çıkarılacak stok ve hurdalar, yoldaki mallar tedarik giderleri, ödünç ve imalata verilen malzemeler ile tesellüm ambarından oluşan diğer stok kalemleri toplamı ise 18 bin TL’dir.

Şirket, ambar yönetimi ve stok kontrol uygulama sistemini web tabanlı, merkezi yapıda birbirleriyle entegre olarak çalışacak şekilde geliştirilmiş ve temel olarak muhasebe uygulama sistemi, sabit kıymetler uygulama sistemi, insan kaynakları uygulama sistemi ile satın alma ve ihale uygulama sistemlerini de bünyesinde barındıran Bilgi Yönetim Sistemleri (BYS) üzerinden yürütmektedir.

C- Üretim ve maliyetler:

1- Üretim:

Doğrudan bir üretim faaliyeti bulunmayan Şirket, EPDK mevzuatları çerçevesinde satın aldığı elektrik enerjisinin dağıtımını yaparak faaliyet sahasındaki abonelere yeterli, kaliteli ve sürekli enerjiyi nihai tüketiciye satmaktadır. Dolayısıyla bu bölümde, elektrik enerjisi dağıtım ve satış faaliyetleri sırasında görülen bazı olumsuzluklar değerlendirilmiştir.

Gediz Elektrik Dağıtım Anonim Şirketi, İzmir ve Manisa illerinde elektrik enerjisinin dağıtımından ve perakende satışından sorumludur.

Şirket, İzmir ve Manisa illerini kapsayan görev bölgesi içerisinde bulunan 27.747 OG ve 2.509.566 AG olmak üzere toplam 2.537.313 aboneye 2 İl Müdürlüğü kanalı ile hizmet vermektedir. Gediz Elektrik Dağıtım Anonim Şirketinin 14.341 adedi üçüncü şahıslara ait olmak üzere toplam 26.851 adet trafo ile 4.034 MW’sı üçüncü şahıslara ait olmak üzere 9.752 MW Kurulu güç kapasitesine sahiptir. Ayrıca 15.802 km OG, 21.513 km AG dağıtım hattına(üçüncü şahıslar dâhil) sahip olan Şirket abonelerine kesintisiz ve temiz enerji götürme işlerini bu hatlar üzerinden yapmaktadır.

Elektrik enerjisi dağıtımındaki toplam kayıp miktarı, genelde satın alınan enerji ile tüketicilere satılan ve tahakkuka bağlanan enerji arasındaki matematiksel fark olarak ifade edilmiş ve kayıp-kaçak oranı da bu farkın satın alınan enerji miktarına oranlanması şeklinde hesaplanmıştır. Toplam kayıplar, teknik ve teknik olmayan kayıplardan oluşmaktadır. Teknik kayıpları; genelde dönüşüm başlığı altında, OG/OG

Sayıştay

ve OG/AG trafolarda kapasite ve bu kapasitenin kullanım oranına bağlı olarak gerçekleşen demir ve bakır kayıpları, hat kayıpları başlığı altında, OG ve AG hatlarında iletken direnci ve bağlantı ekipmanı kaçakları yüzünden oluşan kayıplar ve sayaç kayıpları başlığı altında, sayaçların iç dirençlerinden oluşan kayıplar oluşturmakta, buna karşılık teknik olmayan kayıpları ise; okunamayan veya muhtelif nedenlerle satış miktarına dâhil edilmeyen tüketimler ile kaçak ve usulsüz kullanımlar oluşturmaktadır.

TEDAŞ genelinde, özelleştirme ve geçiş dönemi tarifelerinin hazırlanması çalışmaları kapsamında, orta gerilim ve alçak gerilim şebeke teknik kayıpları, şebeke yapısı, şebeke uzunlukları ve coğrafi şartlar dikkate alınarak, il ve şirket bazında tespit edilmiştir. Enerji Piyasası Düzenleme Kurulunun 16.12.2010 tarih ve 2932 sayılı Kurul Kararında 2011-2015 uygulama dönemine ilişkin dağıtım faaliyet kayıp-kaçak hedefi oranları tespit edilmiş olup, bu oran Gediz EDAŞ için 2012 yılında %8,08, 2013 yılında %7,70, 2014 yılında %7,34 ve 2015 yılında ise %7,00 olarak belirlenmiştir.

2012 yılında Şirketin perakendeye esas satın aldığı 14.263,8 GWh’lik enerjinin

%92,25’i olan 13.157,8 GWh’lik kısmı abonelere fatura edilmiş, kalan %7,75’lik (1.106,1 GWh) kısmı ise kayıp-kaçaklara gitmiştir.

Dağıtım açısından bakılırsa; satın alınan 14.263,8 GWh’lik enerjinin 2.038,7 GWh’lik kısmı iletim tarafından temin edilmiş, 1.655 GWh’lik enerji ise serbest tüketiciler tarafından kullanılmıştır( 14.263,8 - 2.038,7 + 1.655 = 13.881,2 GWh ).

Dağıtıma esas satın alınan 13.881,2 GWh’lik enerjinin ise %92,03’ü olan 12.775,1 GWh’lik kısmı serbest tüketiciler dahil abonelere fatura edilmiş, kalan %7,97’lik (1.106,1 GWh) kısmı ise kayıp-kaçaklara gitmiştir.

Şirket bünyesinde dağıtıma esas %7,97 olarak gerçekleşen kayıp-kaçak enerji oranı, tespit edilen limit değer olan %8,08 oranının altında olduğu görülmektedir.

Şirketin kapsama alanındaki dağıtım şebekesinde mevcut hat uzunlukları, elektrik kablo ve iletken tipleri, bağlantı şekilleri, bağlı yükler, trafo yerleri ve trafo kapasiteleri gibi şebeke ile ilgili özellikleri kayıp-kaçak oranlarının yükselmesinde veya düşmesinde önemli rol oynamaktadır.

Lisans sahibi dağıtım Şirketlerinin genel ifadesiyle amacı; enerjiyi yeterli, kaliteli, sürekli, düşük maliyetli ve çevreye uyumlu bir şekilde karlılık ve verimlilik ilkesi çerçevesinde abonelerin kullanımına sunmak olduğu için, kaçak kullanımların önlenmesi yanı sıra yapılacak yatırımlarla teknik kayıpların da azaltılması ana gereklilik olarak görülmektedir.

Ayrıca arızaların azaltılması ve abonelere sürekli enerji arzının sağlanması bakımından yerine getirilmesi gereken önemli hususlardan biri de koruyucu bakım onarım çalışmalarının zamanında gerçekleştirilmesidir. Elektrik Dağıtım Tesisleri

Sayıştay

2012 yılında Şirketin perakendeye esas satın aldığı 14.263,8 GWh’lik enerjinin

%92,25’i olan 13.157,8 GWh’lik kısmı abonelere fatura edilmiş, kalan %7,75’lik (1.106,1 GWh) kısmı ise kayıp-kaçaklara gitmiştir.

Şirket bünyesinde dağıtıma esas %7,97 olarak gerçekleşen kayıp-kaçak enerji oranı, tespit edilen limit değer olan %8,08 oranının altında olduğu görülmektedir.

Teknik Bakım Talimatı gereği sistemdeki trafo, pano, direk, ayırıcı, parafudr, topraklama tesisatı ile kablo ve başlıkların 6 ayda bir kontrol ve bakımdan geçirilmeleri gerekirken, çeşitli nedenlerle bu bakımlar yapılamamaktadır. Bunun sonucu olarak, her yıl bu bakımlarla önlenebilecek arızalar meydana gelmekte, hem işgücü hem de trafoların maliyeti ile satılamayan enerji yönünden de maddi kayıplara neden olunmakta ve hizmet verilen kuruluşların tepkileri ile karşılaşılmaktadır.

Gediz EDAŞ ve İl Müdürlüklerindeki 2011 ve 2012 yıllarına ait arıza ve kesintileri aşağıdaki tabloda verilmiştir.

İller

2011 yılı OG Arızaları 2011 yılı

Programlı Kesinti Programsız Kesinti Toplam Kesinti AG Arızaları

Adet Saat Adet Saat Adet Saat Adet Saat

İzmir 3.637 23.185 12.720 59.135 16.357 82.320 16.602 18.305

Manisa 32 196 3.012 2.015 3.044 2.211 4.728 3.421

Toplam 3.669 23.381 15.732 61.150 19.401 84.531 21.330 21.726

İller

2012 yılı OG Arızaları 2012 yılı

Programlı Kesinti Programsız Kesinti Toplam Kesinti AG Arızaları

Adet Saat Adet Saat Adet Saat Adet Saat

İzmir 2.839 14.135 14.136 37.068 16.975 51.203 19.626 30.744

Manisa 30 189 2.980 2.009 3.010 2.198 4.619 3.404

Toplam 2.869 14.324 17.116 39.077 19.985 53.401 24.245 34.148

Şirket faaliyet alanındaki arıza istatistikleri incelendiğinde, 2012 yılında OG ve AG arıza sayılarının 2011 yılına göre artmış olduğu görülmektedir. Şirket toplamında ise 2012 yılında OG bazında 19.985 AG bazında ise 24.245 adet arıza olduğu görülmüştür. Ayrıca yıl içerisindeki OG arızalarından dolayı 53.401 saat, AG arızalarından dolayı ise 34.148 saat olmak üzere toplamda 76.478 saat abonelere enerji verilememiştir.

İmar, doğal gaz, haberleşme ve su şebekesi gibi kazı gerektiren altyapı çalışmaları için ilgili kuruluş bütçelerinde eş zamanlı olarak ödenek ayrılamaması neticesinde altyapı çalışmalarında tam bir koordinasyon sağlanamaması ve daha önceden yapılan çalışmaların detaylı planlarının mevcut olmaması, bu arızaların ana nedenini teşkil etmektedir. Netice olarak, farklı kuruluşlar tarafından farklı zamanlarda yapılan kazı çalışmaları esnasında kablo şebekelerinde hasarlar oluşmakta, bu hasarların giderilmesinde kullanılan malzeme ve işçilik kalitesinin yeterli olmaması durumunda şebekede yeni arıza noktaları oluşmaktadır. Bunun sonucunda ise tüketicilere enerji sağlanmasında sorunlar yaşanmakta ve beklenmeyen işgücü ve malzeme maliyetlerinde artışlar meydana gelmektedir. Bu nedenle, yeraltı kablo şebekesi yatırımlarından

Sayıştay

beklenen faydanın sağlanmasını teminen; yatırım önceliklerinin belirlenmesinde bölgedeki imar, doğal gaz, haberleşme ve su şebekesi gibi tüm altyapı çalışmalarının bir bütün olarak ele alınması hususunda ilgili kuruluş ve belediyelerle koordinasyon sağlanmasında yarar bulunmaktadır.

Yüksek nüfus artışı ve yerleşim yerlerinin hızla büyümesinin bir sonucu olarak plansız şehirleşme ve altyapı sorunları ortaya çıkmaktadır. Yaygın bir uygulama olarak kâğıt paftalara işlenen şebeke planları daha sonra güncellenmediği için, şebekenin etkin şekilde takibi yapılamamakta ve şebeke teknik olarak en verimli şekilde kullanılamamaktadır. Bu durum en nihayetinde elektrik dağıtım şirketlerine kaynak israfı, tüketicilere ise kalitesiz enerji arzı olarak geri dönmektedir. Örneğin bazı bölgelerde trafolar aşırı yük yüzünden arızalanırken, bazı bölgelerde yüklenme oranları

%20’ler seviyesinde kalmaktadır. En temel ifade ile coğrafi verileri saklayan, sorgulayan ve kullanan bir bilgi sistemi olan Coğrafi Bilgi Sistemleri, bilgi teknolojileri vasıtası ile bu kayıpların oluşumunu durdurmak için uzun süreli planlamalar yapma imkânını kullanıcılarına tanımaktadır.

Bu aşamada önemli bir adım olan, dağıtım şirketlerinin abone bilgilerinin coğrafi adresinin yanı sıra elektriksel adreslemesinin yapılması amacı ile elektrik dağıtım tesislerinin OG ve AG bazında TEİAŞ TM’lerden başlanarak abonelere kadar numaralandırması işleri ile mevcut elektrik şebekesinin dijital ortamda planlara işlenmesi işlerinin yapılması ile ilgili şartnameler hazırlanarak TEDAŞ Yönetim Kurulunun 30.04.2007 tarih ve 10–147 sayılı kararı ile bağlı birimlerde uygulanmak üzere kabul edilmiştir. Gediz EDAŞ tarafından CBS ortamında mevcut abone ve şebekenin etüd-projesinin yapılması ve numaralandırma ihalelerinin iller tarafından 2007 ve 2008 yılları arasında yapıldığı, yüklenici firmalar ile sözleşme imzalandığı fakat İzmir ilinde yüklenici firmanın işi yarım bırakması nedeniyle işin fesh edildiği, Manisa ilinde ise iş kapsamında %20 iş ilavesi verildiği, işin geçici kabulünün henüz yapılmamış olduğu anlaşılmaktadır.

Şebeke bilgileri dijital ortama aktarıldıktan sonra bu bilgilerin sürekli güncellenerek 186 arıza takip ve Abone–Net altyapısı ile birlikte çalışır hale getirilmesi, abonelerin etkin takibi yanında uygun dağıtım sistemlerinin planlanması ile teknik kaybın ve kaçak kullanımların daha sistematik bir şekilde incelenebilmesi açısından önem taşımaktadır.

Sonuç olarak, bu dijital veri altyapısının Denetimli Kontrol ve Veri Toplama Sistemi/Dağıtım Yönetim Sistemi (SCADA/DMS) ile ilişkilendirilerek Şirket faaliyet alanında da uygulamaya geçirilebilmesi durumunda ise, şebekenin gerçek zamanlı olarak izlenmesi ve kontrolü mümkün olabilecektir.

Sayıştay

Aşağıdaki çizelgede Gediz EDAŞ ve İl Müdürlüklerindeki trafo kapasite kullanım oranları (özel trafolar dahil) ve trafo arızaları (özel trafolar hariç) il müdürlükleri bazında geçen yılla karşılaştırmalı olarak verilmektedir.

İller

Trafo

Sayısı Kurulu

Gücü (MW) Yanan Trafo Sayısı Toplam Kurulu

İzmir 7.996 9.225 4.503 2.933 102 79 (22,55) 7.436 3.685 49,6

Manisa 4.514 5.116 1.215 1.101 172 194 12,79 2.316 621,8 26,9

Toplam 12.510 14.341 5.718 4.034 274 273 0,4 9.752 4.306,8 44,2

2012 yılında Gediz EDAŞ faaliyet alanlarındaki trafo arızalanma oranlarında önceki yıla göre ortalama %0,4 oranında azalma olduğu görülmüştür. Trafo arızalanmalarında periyodik bakımların yapılamamasının yanında özellikle şarjlı ve yüksek bölgelerde parafudr montajlarındaki eksiklik ve yanlışlıklar, termik şalter arızaları, aşırı yüklenme, çeşitli nedenlerle oluşan kısa devreler ve iklim koşullarının da önemli rol oynadığı anlaşılmaktadır. Esasen bir trafonun zati koruma, aşırı akım koruması, parafudr vb. gibi birkaç çeşit koruma sistemi bulunmaktadır. Bu koruyucu sistemlerin doğru seçilmesi ve çalışır halde tutulması halinde trafoların hasar görmeden devreden çıkarak arızalanması engellenecektir. Ayrıca, her trafo postasının yükleri kontrol edilerek bunların ne çok aşırı yükte, ne de çok düşük güçte çalışmasına meydan verilmemeli (bu yükler trafo kurulu gücünün %70-80’i civarında olmalıdır) ve trafo yükleri fazlar arasında dengeli dağıtılmalıdır.

Ayrıca, şirket faaliyet alanında kullanılan (özel trafolar dahil) 26.851 adet trafonun 2012 yılındaki puant yüke göre kapasite kullanım oranları incelendiğinde; bu oranın İzmir’de %49,6, Manisa’da %26,9 ve Şirket genelinde ise %44,2 olduğu görülmektedir. Bu durum, iller ve Şirket bazında trafo kapasitelerinin bölgesel talep ile uyumlu şekilde seçilmediğini ifade etmektedir.

Arızalanan trafo güçleri ile trafo puant yüklerinin birlikte değerlendirmesinin yapılarak kurulu güç ve yatırım ihtiyaçların bu veriler çerçevesinde belirlenmesi trafolardan kaynaklanan teknik kayıpların ve arızaların azaltılabilmesi için temel gerekliliklerdendir. Bunun yanında, trafo bölgesi bazında endeks okunmasına geçilmesi ve belirli bir trafo postasından beslenen abone tüketimlerinin o trafodan çıkan ve ölçümü yapılan enerji ile mukayesesi yapılmak suretiyle kaçak takibinde bu bilgilerden yararlanılması ve Abone-Net yazılımında abone bilgilerinin trafo bazında kayıt altına alınması hususlarında gerekli idari, hukuki ve teknik tedbirlerin alınması sağlanmalıdır.

Bu nedenle;

Sayıştay

Trafoların kapasitelerine uygun yükte çalıştırılmamaları halinde trafo kayıpları artacağından, trafoların ekonomik yükte çalıştırılması ve kaçak tüketimin azaltılmasını teminen;

- Arızaların özellikle gücü düşük trafolarda yoğunlaştığı da göz önüne alınarak, meydana gelen trafo arızalarının titizlikle takip edilerek, analiz edilmesi ve gerekli önlemlerin alınmasında,

- Trafo güçlerinin bölge tüketim miktarları dikkate alınarak daha gerçekçi belirlenmesi, güç dağılımının sağlanması ve trafo postasından çıkan enerji ile o postadan satılan enerjinin sürekli bir biçimde karşılaştırılması neticesinde ortaya çıkan eksikliklerin giderilmesi için endeks okumalarının trafo bazında sağlanmasında,

Yarar bulunmaktadır.

Yeraltı kablo şebekesinin havai hatlara göre işletim kolaylığı, güvenilirliği ve şehirlere çağdaş bir görünüm kazandırma özelliğinin bulunması yanında kayıp ve kaçakların önlenmesinde önemli bir etken olup maliyeti havai hat maliyetinden 2,5-3 kat daha fazladır.

Dolayısıyla, bu uygulamanın getireceği maliyet göz önünde tutularak, yeraltı kablolu şebeke yapılacak bölgelerin projelendirilmesinde, havai hattın teknik ömrünü tamamlayıp tamamlamadığı, nüfus, enerji tüketimi, trafik yoğunluğu, güvenlik, kayıp ve kaçak enerji miktarları, imar, su ve kanalizasyon, ulaşım gibi kentsel alt yapı ve çevresel görüntü gibi hususların dikkate alınarak belirlenmesi esastır.

Dolayısıyla, bu uygulamanın getireceği maliyet göz önünde tutularak, yeraltı kablolu şebeke yapılacak bölgelerin projelendirilmesi, havai hattın teknik ömrünü tamamlayıp tamamlamadığı, nüfus, enerji tüketimi, trafik yoğunluğu, güvenlik, kayıp ve kaçak enerji miktarları, imar, su ve kanalizasyon, ulaşım gibi kentsel alt yapı ve çevresel görüntü gibi hususların dikkate alınarak belirlenmesi önem arz etmektedir.

2- Maliyetler:

Şirketin doğrudan üretim faaliyeti bulunmadığı için satışların maliyetini, satın alınan enerji bedeli ve dağıtım giderleri oluşturmaktadır. Elektrik enerjisinin satın alma maliyetini oluşturan enerji alış bedeli ve sistem kullanım bedeli aynı zamanda enerjinin üretim maliyetini oluşturmaktadır.

Toplam maliyetlerin oluşumunda ise enerji satış hacmi, hizmet verilen bölgenin

Sayıştay

- Trafo güçlerinin bölge tüketim miktarları dikkate alınarak daha gerçekçi

Belgede GEDİZ ELEKTRİK DAĞITIM ANONİM ŞİRKETİ 2012 YILI RAPORU (sayfa 57-65)