60 Ġncelenen iĢletmelerde bir dekardan yapılan toplam üretim masrafı 7.900,35 TL/da olarak belirlenmiĢtir. ĠĢletmelerde sırık domates üretimi için toplam üretim masraflarının %28,05‟ini sabit masraflar ve %71,95‟ini değiĢen masraflar oluĢturmaktadır.
Çizelge 4.37. Üretim masrafları (TL/da)
MASRAFLAR Değer (TL/da) Oran (%)
ĠĢgücü masrafları 148,56 1,82
Makine çekigücü Masrafları 183,59 2,25
Materyal masrafları 5.004,81 61,45
DeğiĢen masraflar faizi 279,06 3,43
DeğiĢen masraflar toplamı 5.860,24 71,95
Aile ĠĢgücü Ücret KarĢılığı 536,51 6,59
Genel idare giderleri 169,67 2,08
Tarla kirası 210,00 1,91
Amortismanlar 767,61 13,10
Sabit sermaye faizi 202,27 3,93
Sabit masraflar toplamı 2.284,33 28,05
ÜRETĠM MASRAFLARI TOPLAMI 8.144,57 100,00
Dekara gayri safi üretim değeri 11.001,20 TL/da, üretim masrafları 8.144,57 TL/da ve net kâr ortalama 2.856,63 TL/da olarak hesaplanmıĢtır. Değerlendirmeye alınan iĢletmelerde verim 9.038,69 kg/da'dır. Sırık domatesin satıĢ fiyatı 1,24 TL/kg bulunmuĢtur. Ayrıca domates üretiminde 1 kg ürünün maliyeti 0,90 TL/kg olarak hesaplanmıĢtır.
61 Çizelge 4.38. Sırık Domates Üretim Masrafları ve Gelirleri
MASRAFLAR ve GELĠRLER Değer (TL/da)
Gayrisafi üretim değeri (TL/da) 11.001,20
DeğiĢen masraflar (TL/da) 5.860,24
Brüt kar (TL/da) 5.140,96
Toplam üretim masrafları (TL/da) 8.144,57
Net kar (TL/da) 2.856,63
Üretim miktarı (Kg/da) 9.038,69
1 Kg ürün maliyeti (TL/Kg) 0,90
1 Kg ürün fiyatı (TL/Kg) 1,24
1 Kg ürün net karı (TL/Kg) 0,34
Ġkinci tabakadaki iĢletmelerde sırık domates üretiminde dekara fiziki girdi kullanımı ve maliyetleri Çizelge 4.39‟da, Çizelge 4.40‟da ve Çizelge 4.41‟de gösterilmektedir.
62 Çizelge 4.39. Ġkinci Tabakadaki ĠĢletmelerde Sırık Domates Fiziki Girdi Kullanımı ve Maliyetler (TL/da)
Üretim iĢlemleri
Kullanılan iĢgücü ve çeki gücü Kullanılan
Ekipmanlar Kullanılan materyal
Toplam masraf tutarı Aile ĠĢgücü Yabancı ĠĢgücü Çeki gücü
I.TOPRAK HAZIRLIĞI Saat Tutar (TL) Saat Tutar (TL) Saat Tutar (TL) Cinsi Tutar (TL)
Birinci sürüm 0,33 3,33 0,15 1,50 0,48 19,86 Pulluk Yakıt+kira 21,36
Ġkinci sürüm 0,30 3,00 0,13 1,30 0,43 19,34 Kobra 20,64
Ekim 6,39 35,70 2,75 15,40 El ile Fide 1500,00 1515,40
II. BAKIM
a. Gübre ve Gübreleme 4,11 41,10 0,82 25,54 Römork Muhtelif 1286,84 1312,38
b. Ġlaç ve Ġlaçlama 9,81 98,10 9,81 86,81 7,08 115,51 Pülverizatör Muhtelif 1489,47 1691,79
c. Çapalama 6,97 69,70 2,99 29,90 El ile 29,90
d. Sulama ve ĠĢçilik 7,31 73,10 Damlama Aidat 200,00 200,00
III. HASAT
a. Hasat 42,91 240,29 18,39 102,81 El ile 102,81
b. Pazara taĢıma
IV. DÖNER SERMAYE FAĠZĠ 256,74
A-DEĞĠġKEN MASRAFLAR TOPLAMI 34,22 237,72 8,81 180,25 4476,31 5151,02
a. Genel Ġdare Gideri (A x %3) 154,53
b. Aile ĠĢgücü Ücret KarĢılığı 77,50 557,99 557,99
c. Tarla Kirası 200,00
d. Amortismanlar 1110,01
e. Sabit sermaye faizi 297,90
B-SABĠT MASRAFLAR TOPLAMI 2320,43
63 Ġncelenen iĢletmelerde bir dekardan yapılan toplam üretim masrafı 7471,45 TL/da olarak belirlenmiĢtir. ĠĢletmelerde sırık domates üretimi için toplam üretim masraflarının %31,06‟sını sabit masraflar ve %68,94‟ünü de değiĢen masraflardan oluĢmaktadır.
Çizelge 4.40. Üretim Masrafları (TL/da)
MASRAFLAR Değer (TL/da) Oran (%)
ĠĢgücü masrafları 237,72 3,18
Makine çeki gücü Masrafları 180,25 2,41
Materyal masrafları 4.476,31 59,91
DeğiĢen masraflar faizi 297,90 3,99
DeğiĢen masraflar toplamı 5.151,02 68,94
Genel idare giderleri 154,53 2,07
Aile ĠĢgücü Ücret KarĢılığı 557,99 7,47
Tarla kirası 200,00 2,68
Amortismanlar 1.110,01 14,86
Sabit sermaye faizi 297,90 3,99
Sabit masraflar toplamı 2.320,43 31,06
ÜRETĠM MASRAFLARI TOPLAMI 7.471,45 100,00
Dekara gayri safi üretim değeri 10.947,36 TL/da, üretim masrafları 7.471,45 TL/da ve net kâr ortalama 3.475,91 TL/da olarak hesaplanmıĢtır. Ġncelenen iĢletmelerde domates verimi 8.473,68 kg/da'dır. Sırık domates satıĢ fiyatı 1,30 TL/kg bulunmuĢtur. Ayrıca sırık domates üretiminde 1 kg ürünün maliyeti 0,88 TL/kg olarak hesaplanmıĢtır.
Çizelge 4.41. Sırık Domates Üretim Masrafları ve Gelirleri
MASRAFLAR ve GELĠRLER Değer (TL/da)
Gayrisafi üretim değeri (TL/da) 10.947,36
DeğiĢen masraflar (TL/da) 5.151,02
Brüt kar (TL/da) 5.796,34
Toplam üretim masrafları (TL/da) 7.471,45
Net kar (TL/da) 3.475,91
Üretim miktarı (Kg/da) 8.473,68
1 Kg ürün maliyeti (TL/Kg) 0,88
1 Kg ürün fiyatı (TL/Kg) 1,30
64 Bölgede üretilen sırık domates fiziki üretim girdileri, üretim masrafları ve kârlılık durumu çizelge 4.44'de, çizelge 4.45‟de ve çizelge 4.46‟da gösterilmektedir. Bölgede Ģartlar incelendiğinde toprak hazırlığı için sürüm, kazayağı çekme, kobra ve ekim iĢlemlerinin Mayıs-Haziran dönemleri arasında yapıldığı görülmektedir. Toprağın hazırlanması için dekara toplamda 0,95 saat erkek iĢgücü ve 0,95 saat çeki gücü kullanılmıĢtır. AraĢtırma sonuçlarına göre domates dikimi bölgede Nisan-Mayıs aylarında yapıldığı görülmektedir.
Domates seçici bir bitki olmamakla birlikte süzek, humus ve organik maddelerce zengin, su tutan, tınlı topraklardan daha iyi yetiĢmektedir. Kumlu-tınlı topraklarda erkencilik özelliği göstermektedir. Killi ağır topraklarda geliĢimi daha yavaĢ, ancak bitki sürekli olarak geliĢme gösterip yeni sürgünler verdiğinden, verim daha yüksek olur (Gazozcuzade 2010).
Makine kullanım oranlarının artması çiftçilerin fide ekim alanın hazırlanmasına verdikleri önemi de göstermektedir. Toprak hazırlamada toprağın değiĢik zamanlarda, değiĢik iĢleme aletleri ile değiĢik derinliklerde iĢlenmesi gerekliliği tespit edilmiĢtir. Amaç, daha iyi bir fide ekimi için tarlayı hazırlamak, yabancı otlarla etkin mücadele yapmak, toprağın fiziksel yapısını düzelterek su tutma ve muhafazasını artırmak, seklinde belirlenmiĢtir (Anonim, 2017).
Yörede, makineleĢmenin ekonomik olması için, iĢletmelerin makine kapasitesine uygun büyüklükte bulunması ve makinenin yıl içerisinde verimli bir Ģekilde kullanılması gerekmektedir. Bu amaçla, incelenen iĢletmelerde makineleĢme konusunda yeterli büyüklükte olmayan küçük iĢletmelerin, ortak alımla bu makinelerin temin edilerek kullanılması daha ekonomik olacaktır. Böylece küçük iĢletmeler makinelerini birleĢtirerek pahalı ve yıllık kullanma süresi sınırlı olan ekipmanları satın alabilecektirler. Bu Ģekilde, daha geniĢ bir arazi üzerinde çalıĢılabileceğinden üretim birimi baĢına düĢen ekipman masrafları azalacaktır (Direk ve ark., 2002).
Dikim el ile yapıldığı için çeki gücü kullanılmadığı tespit edilmiĢtir. Bölgedeki iĢletmeler bir kısmında traktör olmadığı için genellikle dikimden önce toprak hazırlığı ücret karĢılığında yaptırmakta oldukları tespit edilmiĢtir. Sırık domates ekiminde ortalama dekara 3000 adet fide kullanılmaktadır. Ayrıca dikim den önce taban gübresi de
65 verilmektedir. Taban gübresi olarak DAP kullanılmakta olduğu ve dekara 16,77 kg kullanıldığı tespit edilmiĢtir.
Sırık domates üretimin de iĢçiliğin en çok kullanıldığı üretim iĢlemi olan bakımda (gübreleme, ilaçlama, çapalama, ilaçlama, bağlama, budama ve sulama) toplam 99,8 saat iĢgücü ve 7,9 saat da çeki gücü kullanılmaktadır.
Ġncelenen iĢletmelerde bir diğer masrafı su aidat ücreti oluĢturmaktadır. Su aidatı ücreti dekara 200 TL tespit edilmiĢtir. ĠĢletmeler sulama hattı boruları arızasından ve su kaynağının yetersizliğinden Ģikâyetçilerdir. Ġncelenen iĢletmelerde en büyük gideri bakımda domates bağlama ve hasatta yabancı iĢgücü kullanımı oluĢturmaktadır. Sırık domates hasadı insan gücü ile yapılmaktadır. Yörede toplam hasat sayısına göre dekara ortalama olarak 223,16 TL hasat için iĢgücü ücreti ödenmektedir.
66 Çizelge 4.42. ĠĢletmeler Ortalaması Sırık Domates Fiziki Girdi Kullanımı ve Maliyetler (TL/da)
Üretim iĢlemleri
Kullanılan iĢgücü ve çeki gücü
Kullanılan
ekipmanlar Kullanılan materyal
Toplam masraf
tutarı Aile ĠĢgücü Yabancı ĠĢgücü Çeki gücü
I.TOPRAK HAZIRLIĞI Saat Tutar (TL) Saat Tutar (TL) Saat Tutar (TL) Cinsi Tutar (TL)
Birinci sürüm 0,36 3,33 0,15 1,50 0,52 21,53 Pulluk Yakıt+kira 23,03
Ġkinci sürüm 0,30 3,00 0,13 1,30 0,43 19,34 Kobra 20,64
Ekim 5,91 35,70 2,75 16,10 El ile Fide 1500,00 1516,10
II. BAKIM
a. Gübre ve Gübreleme 3,99 39,85 0,82 25,54 Römork Muhtelif 1387,67 1413,21
b. Ġlaç ve Ġlaçlama 9,81 98,10 7,08 115,51 Pülverizatör Muhtelif 1680,77 1796,28
c. Çapalama 6,97 69,70 2,99 29,90 El ile 29,90
d. Sulama ve ĠĢçilik 8,31 83,10 Damlama Aidat 197,04 197,04
III. HASAT
a. Hasat 42,08 235,65 18,04 101,02 El ile 101,02
b. Pazara taĢıma
IV. DÖNER SERMAYE FAĠZĠ 265,73
A-DEĞĠġKEN MASRAFLAR TOPLAMI 24,06 149,82 8,85 181,92 4765,47 5362,94
a. Genel Ġdare Gideri (A x %3) 160,89
b. Aile ĠĢgücü Ücret KarĢılığı 77,72 568,43 568,43
c. Tarla Kirası 205,00
d. Amortismanlar 1096,05
e. Sabit sermaye faizi 292,58
B-SABĠT MASRAFLAR TOPLAMI 2322,94
67 Çizelge 4.42. iĢletmeler ortalaması iĢletmelerde sırık domates fiziki girdi kullanımı ve maliyetler (TL/da) verilmiĢtir. Ġncelenen iĢletmelerde değiĢen masraflar ve sabit masraflar ayrı ayrı değerlendirilmiĢtir. Bu duruma göre dekara 5.362,94 TL değiĢen masraf ortaya çıkmaktadır. DeğiĢen masrafların üretim masrafları içindeki oranı %69,78 olarak gerçekleĢmektedir. Bunun yanında tarla kirası, genel idare giderleri, amortismanlar ve sabit sermaye faizi hesaplanmasıyla birlikte sabit masraflar oluĢturulmuĢtur. Buna göre 2.322,94 TL toplam sabit masraflar hesaplanmıĢtır ve üretim masrafları içindeki oranı %26,39 olmaktadır. Sabit masrafların ve değiĢen masraflar toplamıyla üretim masrafları belirlenmiĢtir. Dekara hesaplanan üretim masrafları 7.685,88 TL‟dir.
Çizelge 4.43. Üretim masrafları (TL/da)
MASRAFLAR Değer (TL/da) Oran (%)
ĠĢgücü masrafları 149,82 1,95
Makine çeki gücü Masrafları 181,92 2,37
Materyal masrafları 5.006,18 65,13
DeğiĢen masraflar faizi 265,73 3,46
DeğiĢen masraflar toplamı 5.362,94 69,78
Genel idare giderleri 160,89 2,09
Aile ĠĢgücü Ücret KarĢılığı 568,43 7,40
Tarla kirası 205,00 2,67
Amortismanlar 1.096,05 14,26
Sabit sermaye faizi 292,58 3,81
Sabit masraflar toplamı 2.322,94 30,22
ÜRETĠM MASRAFLARI TOPLAMI 7.685,88 100,00
AraĢtırma alanındaki iĢletmelerde GSÜD 10.974,28 TL/da olmaktadır. GSÜD‟den değiĢen masraflarının çıkartılmasıyla elde edilen brüt kâr iĢletmelerde dekara 7.206,10 TL olarak tespit edilmiĢtir. GSÜD‟den toplam üretim masraflarının çıkarılmasıyla net kâr belirlenmiĢ ve dekara 3.166,27 TL olarak tespit edilmiĢtir.
68 Ġncelenen iĢletmelerde domates verimi 8.756,19 kg/da'dır. Sırık Domatesin toplam satıĢ fiyatı ortalama 1,27 TL/kg bulunmuĢtur. Ayrıca sırık domatesin üretiminde 1 kg ürünün maliyeti 0,89 TL/kg olarak hesaplanmıĢ ve 1 kg üründe net kârı 0,38 TL/kg olarak hesaplanmıĢtır.
Çizelge 4.44. Sırık Domates Üretim Masrafları ve Gelirleri
MASRAFLAR ve GELĠRLER Değer (TL/da)
Gayrisafi üretim değeri (TL/da) 10.974,28
DeğiĢen masraflar (TL/da) 5.256,98
Brüt kar (TL/da) 5.717,30
Toplam üretim masrafları (TL/da) 7.808,01
Net kar (TL/da) 3.166,27
Üretim miktarı (Kg/da) 8.756,19
1 Kg ürün maliyeti (TL/Kg) 0,89
1 Kg ürün fiyatı (TL/Kg) 1,27
1 Kg ürün net karı (TL/Kg) 0,38
Ġncelenen tarım iĢletmelerinde üretim faaliyetinin sürdürülmesi iĢletmecilik ilkeleri yönünden tutarlı görülmektedir. Ġncelenen iĢletmelerde gayrisafi üretim değeri ile hem değiĢen hem de sabit masrafların tamamı karĢılanmakta ve iĢletmeler kâr elde ettikleri tespit edilmiĢtir.
69 4.7. Üreticilerin Sırık Domates YetiĢtiriciliği Ġle Ġlgili DüĢünceleri ve KarĢılaĢtıkları Sorunlar
4.7.1. KarĢılaĢılan Sorunlar
Sırık domates üretiminde çiftçiler birçok sorun ile karĢılaĢmaktadırlar. Grafik 4.10‟da Sırık domates üretimi yapan iĢletmelerin karĢılaĢtıkları sorunlar belirlenmiĢtir. Ġncelenen iĢletmelerde yaĢanan sorunlardan en baĢta yer alan nedenlerden birisi pazar girdi fiyatlarının (%36,5) yüksek olmasıdır. Birinci tabakadaki iĢletmelere bakıldığında karĢılaĢılan sorunlar; pazar alternatiflerinin olmaması (%43), piyasanın belirsizliği (%23) finansman sıkıntısı (%17) girdi fiyatlarının yüksek olması (%17)‟dir. Ġkinci tabakadaki iĢletmelerin sorunları arasında ise pazar alternatiflerinin olmaması (%33), piyasanın belirsizliği (%23), girdi fiyatlarının yüksekliği (%56), finansman sıkıntısı (%11) yer almaktadır.
Grafik 4.10. Üreticilerinin karĢılaĢtıkları sorunlar 0 10 20 30 40 50 60 finansman sıkıntısı Pazar alternatifimiz yok
piyasa belirsizliği girdi fiyatlarının yüksek olması
1. Tabaka 2. Tabaka
70 4.7.2. Fide Temin ve Tercihi
Ġncelenen iĢletme tabakalarında fide yetiĢtirme teknik donanım ve tecrübe gerektiren bir iĢlem olduğundan fide temininin tamamına fide üretimi yapan firmalardan temin ettikleri görülmüĢtür. Dikim yapılmadan 45-60 gün önceden fide üretimi yapan firmalara sipariĢ verilerek dikim zamanında teslim alınmaktadır.
Ġncelenen iĢletmelerin sırık domates fidesi seçerken dikkat ettiği kriterler grafik 5.11‟de verilmiĢtir. ĠĢletmelerin en dikkat ettiği kriter (%51,00) yöreye uygun olmasıdır. Birinci tabakadaki iĢletmeler fide seçerken verimine (%34), yöreye uygun olmasına (%46), tohum çeĢidine (%9), pahalı olması (%9) ve diğer (hastalıklara karĢı dayanıklılığına) (%9) durumlara bakmaktadırlar. Ġkinci tabakadaki iĢletmelerde fide seçiminde verim durumuna (%44) göre, yöreye uygun olmasına (%56), sertifikalı olmasına göre seçim yapılmaktadır.
Fide seçiminde iĢletmelerin genellikle herhangi bir kurumdan destek almadıkları tespit edilmiĢtir. ĠĢletmelerin tamamı fide üretim ve satıĢı yapan firmalardan destek aldıklarını belirtmiĢlerdir.
Fide seçiminde üreticiler teknik bilgi almaları üretim aĢamasında yetiĢen ürünlerin kalitesi, hastalığa dayanıklılığı, verimi konusunda önceden bilgi sahibi olmaktadırlar. Bu durum hasat döneminde olumlu bir durum olarak yansımaktadır.
Ġncelenen iĢletmelere „sertifikalı fide kullanıp kullanmadıkları sorulmuĢtur‟ sorulmuĢtur. ĠĢletmelerin tamamı sertifikalı fide kullandıklarını belirtmiĢlerdir.
71 Grafik 4.11. ĠĢletme tabakalarının fide seçme kriterlerinin dağılımı
Sırık domates dikiminin oransal dağılımı grafik 4.12‟de verilmiĢtir. ĠĢletmelerin %51‟i f1adamset, %37‟si sedir, %11‟i yiğodo marka domates çeĢidi dikimi yaptıkları belirlenmiĢtir. ĠĢletmelerin %51‟inin f1adamset, fide çeĢidini seçmesinin en büyük nedenleri hastalıklara karĢı diğer çeĢitlere göre daha dayanıklı olmasıdır.
Grafik 4.12. Ġncelenen iĢletmelerde kullanılan sırık domates çeĢidinin oransal dağılımı 0 10 20 30 40 50 60 verim durumuna yöreye uygun olmasına sertifikalı olmasına tohum çeşidine ucuz olmasına pahalı olmasına diğer 1. Tabaka 2. Tabaka f1adamset; 51 yiğodo; 11 sedir; 37
72 Yöredeki incelenen birinci tabakadaki iĢletmelerde toprak analizini %86‟sı yaptırmamakta ve %14‟ü yaptırmaktadır. Toprak analizini Yaptıranların tamamı yılda bir kez toprak analizi yaptırdığı ve sonuçlarına uydukları tespit edilmiĢtir. Ġkinci tabakadaki iĢletmelerin tamamı toprak analizi yaptırmamaktadır. Toprak analizi yaptıran iĢletmelerin yarısı analizlerini her yıl düzenli olarak yaptırmaktadırlar.
AraĢtırma alanı içerisindeki incelenen iĢletmelerin büyük çoğunluğu (%82) tarım alanlarının kısıtlı olması sebebiyle münavebe uygulamamaktadır. Münavebe uygulayan iĢletmeler ise farklı sebze türleri ile münavebe sistemi uygulamaktadır.
Münavebe uygulanmayan alanlarda sırık domates ekiminin etkilendiği, daha az verimle karĢılaĢıldığı, bitkilerin daha hassas yapı gösterdikleri ve hastalık ve zararlıların araĢtırma bölgesinde arttığı tespit edilmiĢtir. Bu nedenle tarımsal yayım çalıĢmalarına daha çok önem verilmeli ve üreticilerin geleneksel alıĢkanlıklarının değiĢimi sağlanmalıdır. Üreticilerin ihtiyaç duydukları teknik desteğin sürekliliği sağlanmalıdır.
Aynı alanda sürekli domates veya aynı familyadan olan biber ve patlıcan üretimi yapılması durumunda, bu ürünler aynı türden besin maddelerini tükettikleri için toprağın yetersiz kalmasına neden olurlar. Ayrıca, bu durum hastalık ve zararlıların artmasına da rol oynar. Bu sebeple toprak verimliliği ve hastalıklar açısından 3-5 yıllık bir münavebe programı uygulanması yararlı olacaktır. Arada hububat ve baklagil bitkileri ekimi yapılmalıdır. Bu ürünler ile değiĢim yapılması topraktaki organik maddenin ve azot miktarının artması sağlayacaktır (Gazozcuzade 2010).
ĠĢletmelerin sırık domates üretim zamanını incelenmiĢtir. Buna göre iĢletmelerin tamamı ilkbaharda mayıs ve haziran ayının onuna kadar dikim iĢlemi devam etmektedir.
4.7.3. Sulama Yöntemleri
Erdemli ilçesinde yapılan anket sonuçlarına göre çiftçilerin tarlalarını sulamak için kullandıkları su kaynağı bölgede bulunan Lamas çayı ve Sorgun deresidir. Birinci tabakadaki iĢletmelerin üreticileri sırık domatesi 60-65 kez Mayıs-Eylül ayları arasında ortalama 24,6 saat sulama yapmaktadırlar. Sulama suyunun ücreti 4,3 TL/sa olarak tespit edilmiĢtir. Ayrıca iĢletmelerin tamamı sulama suyu ücretini peĢin ödedikleri saptanmıĢtır. Birinci tabakadaki iĢletmelerin bu yöntemi seçmelerindeki nedenin oransal
73 dağılımı Grafik 4.16‟da verilmiĢtir. ĠĢletmelerin yatırım maliyeti az (%36,36), iĢgücünden tasarruf ettikleri (%27,77), daha iyi verim verdiği (%14,29) ve diğer nedenlerden dolayı (%9,09) yağmurlama sulama yöntemini seçtikleri tespit edilmiĢtir.
Sırık domates üretiminde sulama çok önemlidir. Çimlenmeden veya ĢaĢırtmadan sonra geliĢme dönemi boyunca fazla sulama yapmamak gerekir. Bu dönemde yapılacak plansız sulama bitkinin daha çok boya kaçmasına sebep olur ve bitkinin meyve vermesi gecikir. Bu dönemde çapalama ile mevcut suyun defa sulama yapılması uygundur. Ġlk meyve görüldükten sonra sulamaya daha da dikkat edilmelidir. Toprak neminin en iyi seviyede tutacak Ģekilde sulama yapılmalıdır. Sulama sabah ve akĢam saatlerinde havanın serin olduğu zamanlarda yapılmalı ve suyun bitkinin yapraklarına değmemesine özen gösterilmelidir (Gazozcuzade, 2010).
Ayrıca birinci tabakadaki iĢletmelerin %8,33‟ü damlama sulama yöntemini kullanırken bu sulama sistemini seçme nedenleri ise sulama suyunun yeterli olmaması yer almaktadır.
Ġkinci tabakadaki iĢletmelerin sırık domatesi 58-64 kez Mayıs-Ağustos ayları arasında ortalama 23,2 saat sulama yaptıkları ve sulama suyunun ücreti 4,3 TL/sa olarak tespit edilmiĢtir. Ayrıca iĢletmelerin tamamı sulama suyu ücretini peĢin verdikleri saptanmıĢtır. ĠĢletmelerin tamamı damlama sulama yöntemi kullanmaktadır. Bu sulama yöntemini seçmelerinin nedeni grafik 4.17‟de verilmiĢtir. Ġncelenen iĢletmelerin su yetersizliği olması (%80), iĢgücünden tasarruf ettikleri (%11), daha iyi verim verdiği (%11) ve sulama maliyetinin az olması (%11) dikkat ettikleri için damlama sulama sistemini tercih etmektedirler.
Ġncelenen iĢletmelerin sulamada karĢılaĢılan sorunları incelenmiĢtir. Birinci tabakadaki iĢletmelerin su kaynağının yetersiz olması %82, sulama ekipmanlarının eksikliği %12, sulama fiyatları %3 ve diğer sorunlarla %3 oranında karĢılaĢtıkları belirlenmiĢtir. Ġkinci tabakadaki iĢletmelerin %78‟si su kaynağının yetersiz olması, %22‟i sulama ekipmanlarının eksikliğini belirtmiĢlerdir.
74 Grafik 4.13. ĠĢletmelerin sulama yöntemini seçme nedenlerinin oransal dağılımı
ÇağdaĢ sera teknolojisinde en yaygın ve geniĢ olarak uygulanan sulama yöntemleri yağmurlama ve damla sulama yöntemleridir (Macit ve ark. 1980).
AraĢtırma bölgesinde yayım çalıĢmalarının ve önder çiftçilerin desteklemesi ile birlikte damlama sulama sisteminde artıĢlar olmuĢtur. Tarımsal üretimin iklime bağlı olarak gerçekleĢmesi yaĢanan kuraklıklardan çabuk etkilenmesine bağlı olarak üreticiler sulama suyunu daha bilinçli kullanılması gerektiğinin farkındadırlar. Tarım iĢletmelerinin sulama sistemlerinde yetersiz olması ve alet ekipmanların taĢınmasını sırasında hassas bitkilerde fiziksel olarak zarar görmesi ve bitkinin yaĢamının sonlanmasına bağlı olarak verimde azalıĢlara sebep olduğu gerekçesiyle damlama sulama sisteminin önemi anlaĢılmıĢtır. Ayrıca kanal yöntemiyle sulamaya harcanan zamanın, üreticinin baĢka alanlarda ihtiyaç duyulan iĢgücünün zamanında karĢılanamaması ve benzeri sebeplerle üreticiler sulamaya daha çok dikkat etmekte oldukları tespit edilmiĢtir.
0,00 5,00 10,00 15,00 20,00 25,00 30,00 35,00 40,00 45,00 Su yetersizliği Sulama maaliyati az Yatırım maliyeti az İşgücünden tasarruf Su kısıtlaması yok Daha iyi verim Diğer
75 4.7.4. KarĢılaĢılan Hastalık ve Zararlılar
AraĢtırma bölgesinde incelenen iĢletmelerin sırık domates üretimini gerçekleĢtirirken karĢılaĢtıkları zararlıların oransal dağılımı Grafik 4.14‟da verilmiĢtir. Ġncelenen iĢletmelerde karĢılaĢılan en çok zararlı (%58,5) ile yeĢil kurt olarak belirlenmiĢtir. Ġncelenen birinci tabakadaki iĢletmelerin tamamı hastalık ve zararlılarla karĢılaĢtığı belirlenmiĢtir. ĠĢletmelerin %57‟si yeĢil kurt, %28‟i tuta,%9‟u yaprak biti, %2‟si ise beyazsinek ve %10‟u diğer hastalıklarla karĢılaĢmaktadırlar. Ġkinci tabakadaki iĢletmelerin %60‟ı yeĢil kurt, %30‟u tuta, %9‟u ise yaprak biti zararlısı ile karĢılaĢmaktadırlar. Ayrıca iĢletmelerin %57,89‟u yaprak biti, %36,84‟ü yeĢil kurt ve %5,26‟sı diğer zararlılarla karĢılaĢtıkları belirlenmiĢtir.
Grafik 4.14. KarĢılaĢılan zararlıların oransal dağılımı
Ġncelenen iĢletmelerde karĢılaĢılan en çok hastalık (%51,5) ile bakteriyel kanser olarak belirlenmiĢtir. Birinci tabakada ki iĢletmelerin %37‟si bakteriyel kanser, %37‟si kök çürüklüğü ve %11‟i domates mildiyösü ve %6 diğer zararlılarla karĢılaĢtıkları belirlenmiĢtir. Ġkinci tabakada ki iĢletmelerin %66‟sı bakteriyel kanser, %12‟si kök çürüklüğü ve 22‟si diğer zararlılarla karĢılaĢtıkları belirlenmiĢtir.
0 10 20 30 40 50 60 70
yaprak biti Beyaz Sinek yeşil kurt tuta
1. Tabaka 2. Tabaka
76 Birinci ve ikinci tabakadaki iĢletmelerin tamamı hastalık ve zararlılarla ilgili teknik destek aldıklarını belirtmiĢlerdir. Bölgedeki iĢletmeler teknik desteği zirai ilaç ve gübre aldıkları bayilerden aldıklarını belirtmiĢlerdir.
AraĢtırma bölgesinde yapılan anket sonuçlarına göre iĢletmelerin tamamı zirai ilaç kullanımını hasatlık ve zararlılara karĢı kullandıklarını belirtmiĢlerdir.
Grafik 4.15. KarĢılaĢılan hastalıkların oransal dağılımı
Ġncelenen birinci tabakadaki iĢletmelerin %52‟si sırık domates toplama iĢlemini gerçekleĢtirdikten sonra üst gübreleme yapmaktadır. Gübreleme fide dikiminden önce ve sonra Mayıs-Ağustos ayları arasında el ile ve damlama sulama sisteminden yapılmaktadır. ĠĢletmelerin tamamı gübreyi Erdemli ilçe merkezinden ve civar mahallerde bulunan zirai ilaç ve gübre bayilerinden temin etmektedirler.
AraĢtırma alanında çiftçilere „kullandıkları zirai kimyasal ilaçların insan sağlığına zarar verip, vermediği‟ sorulmuĢtur. ĠĢletmelerin %43‟ü kimyasal ilaçların insan sağlığına zararlı olduğunu, %36‟sı zararlı olmadığını ve %21‟i konu hakkında bilgisi olmadığını belirtmiĢlerdir.
0 10 20 30 40 50 60 70 Domates Mildiyösü Bakteryel Kanser Erken Yanıklık Kök çürüklüğü Diğer 1 Tabaka 2. Tabaka
77 Hastalık ve zararlılarla mücadelede çevreye daha en az zararlı olan yöntemlerin ve pestisitlerin ihtiyaçlar doğrultusunda ve talimatlara göre yazılı dozlarda kullanılmasının sağlanması, sürdürülebilir tarım acısından da faydalı olacaktır (Direk ve ark., 2002).
ĠĢletmelerin yabancı iĢgücü kullanım düzeyleri incelenmiĢtir. Birinci tabakadaki iĢletmelerin tamamı yabancı iĢgücü kullandıkları ve aynı zamanda aile iĢgücünden yararlandıkları tespit edilmiĢtir. Ġncelenen iĢletmelerin yabancı iĢgücünün %82 sini bölgedeki diğer üreticilerden, %18‟ni akrabalarından temin etmektedirler. Ġkinci tabakadaki iĢletmelerinde tamamı yabancı iĢgücü kullandıkları ve aynı zamanda aile iĢgücünden yararlandıklarını belirtmiĢlerdir. Ġncelenen iĢletmelerin yabancı iĢgücünün %66‟sını bölgedeki diğer üreticilerden, % 18‟ni akrabalarından karĢılamaktadırlar.
Grafik 4.16. Üreticilerin ĠĢgücü teminin oransal dağılımı
4.7.5. Hasat Zamanı ve ġekli
AraĢtırma bölgesinde yapılan anket sonuçlarına göre incelenen iĢletmelerde gerçekleĢen hasat sayısının tabakalara göre oransal dağılımı grafik 4.17‟de gösterilmektedir. Sırık domates üretimi yapan iĢletmeler genellikle Temmuz-Eylül ayları arasında 25-40 sefer hasat yaptıkları görülmektedir. Birinci tabakadaki iĢletmelerin
0 20 40 60 80 100 1. Tabaka 2. Tabaka
78 %23‟ü 25-30 kez, %66‟sı 31-35 kez ve %11‟i 36-40 kez hasat yapmaktadır. Ġkinci tabakadaki iĢletmelerin %44‟ü 25-30 kez, %46‟sı 31-35 kez, %11‟i36-40 kez hasat yapmaktadırlar.
Sırık domates istenilen irilik, Ģekil, ağırlık ve renge ulaĢan ürünler hasat edilir. Ġncelenen iĢletmelerde sırık domates hasadı ortalama 2-3 gün ara ile hasat gerçekleĢtirmiĢlerdir. Bölgede sırık domates hasat günün birbirine yakın olmasının sebebi, domates alımı yapan ihracat firmalarının domatesi tam olgunlaĢmadan almalarıdır. Üreticilerden bu Ģekilde hasat istenilmektedir. Böylelikle tüketiciye ulaĢıncaya kadar arada geçen sürede domates olgunlaĢarak tam kırmızı rengini almaktadır.
Sırık domates hasadında aile iĢgücü ve yabancı iĢgücünden yararlanılmaktadır. ĠĢletme geniĢliği arttıkça kullanılan yabancı iĢgücü miktarı arttığı gözlenmiĢtir. Birinci tabakadaki iĢletmelerde dekara 52,1 sa aile iĢgücü ve 11 sa yabancı iĢgücü kullanılmıĢtır. Ġkinci tabakadaki iĢletmelerde dekara 39,4 sa aile iĢgücü ve 20,5 sa yabancı iĢgücü kullanılmıĢtır.
AraĢtırma bölgesinde sırık domates hasadının emeğe dayalı olarak gerçekleĢmesi, bölgede gerekli olan iĢgücünün bulunamaması, iĢgücü ücret karĢılığının