Ürün ve Ürün Grupları

Sürekli ürün destekleri bazı ürünlerin üretim fazlası vermesine bazı ürünlerde ise bölgesel ve iklimsel farklılıklardan dolayı geri panda kalıp iç pazarda üretim eksikliği duyulmasına neden olmuştur.üretimle ilgili ürün fazlası veren çiftçilere üretim vergisi uygulaması getirilmiş ve fazla üretimin garanti kapsamında alımları dışında artık üreticiye de artı sorumluluk yüklenmesi ve üretimin kontrol altına alınması sağlanmıştır. Türkiye’ de tüm üretimin kayıt altına alınması ve bununla birlikte üretim planlamasının yapılması, gerek duyulan ürünlerde sorumluluk vergisi benzeri uygulaması, ve üretim fazlası veren ürünlerde de kısıtlayıcı önlemler alınması ile birlikte, hem iç pazara hem de dış piyasalara yönelik bir uygulama başlatılması OTP’ ye uyumun parçalarından birisi olacak şekilde görülmektedir. 6. Dokuzuncu Kalkınma Planı ve Tarım

Dokuzuncu Kalkınma Planı’ nda su kaynaklar ve tüketimi ile ilgili ciddi saptamalar yapılmakla birlikte, bu kaynakların efektif kullanılmadığı ve üretim ayağının en önemli parçası olan sulamanın gerekli şekilde kullanılmadığı için üretim eksikleri oluştuğu izlenmektedir. Ürün ve ürün grupları ile ilgili üretim planlaması ve sınırlaması yapılırken bu önemli ayağın dikkate alınması durumunda üretim artışı ile birlikte ürün grupları arasındaki bölgesel farklılıkların yaratacağı ırklar ve ürün çeşitliliği de artacaktır.

Büyümenin sektörel yapısına bakıldığında, en büyük katkının sanayi sektöründen geldiği görülmektedir. 2001-2005 döneminde tarım sektörü büyümesi yıllık ortalama yüzde 1.1 olurken sanayi ve hizmetler sektörleri sırasıyla yüzde 5,1 ve 4,3 oranında büyümüştür. Bu gelişmeler sonucunda, tarım sektörünün toplam

katma değer içindeki payı azalmaya devam etmiş ve 2000 yılındaki yüzde 14,1 seviyesinden 2005 yılında yüzde 10,3 düzeyine gerilemiştir. Hizmetler sektörünün payı yüzde 62,6’dan yüzde 64,4’e, sanayi sektörünün payı ise yüzde 23,3’ten yüzde 25,4 seviyesine ulaşmıştır143.

2001 yılından itibaren tarımsal destekleme kapsamında girdi ve destekleme alımları yoluyla verilen fiyat desteklerinden vazgeçilerek üreticiler doğrudan gelir 19 desteği aracılığıyla desteklenmeye başlanmıştır. Çiftçi kayıt sistemi oluşturularak, çiftçilerin, doğrudan gelir desteği başta olmak üzere, tarımsal desteklerden faydalanabilmeleri bu sisteme kayıtlı olmalarına bağlanmıştır. Tarım satış kooperatifleri ve birlikleri yeniden yapılandırılarak özerk hale getirilmiştir144. VIII. Plan dönemi başında GSYİH içerisinde yüzde 14,1 olan tarımın payı, 2005 yılında yüzde 10,3’e gerilerken, tarımsal istihdamın toplam istihdam içerisindeki payı 2000 yılındaki yüzde 36 seviyesinden 2005 yılında yüzde 29,5 seviyesine inmiştir145. 2002 yılından bu yana fiyat desteği yerine uygulanmakta olan Doğrudan Gelir Desteği ödemeleri ile üretici gelirlerinde belirli bir istikrar sağlanması amaçlanmıştır. 2004 yılında YPK Kararı ile “Tarım Stratejisi 2006-2010” belgesi kabul edilmiştir. Bu doğrultuda 2006 yılında çıkarılan 5488 sayılı Tarım Kanunu ile, üreticiler için, üretim planlaması yapabilmelerini sağlayacak öngörülebilir ve istikrarlı bir ortam oluşturulması amaçlanmaktadır. Üretici ve üretim düzeyini risklere karşı korumak amacıyla 5363 sayılı Tarım Sigortaları Kanunu 2005 yılında çıkarılmıştır. Piyasaların oluşması ve risk yönetimine katkı sağlamayı amaçlayan Tarım Ürünlerinde Lisanslı Depoculuk Kanunu da 2005 yılında yürürlüğe girmiştir146.

Dokuzuncu kalkınma Planında, istihdam artışının büyümeden daha düşük olmasının nedeni olarak tarım sektöründeki istihdam azalışı olarak nitelendirilmektedir. Plan döneminde, tarım sektörünün istihdam içerisindeki payı yüzde 36’dan yüzde 29,5’e gerilemiş ve bu sektördeki istihdam 1 milyon 276 bin kişi azalmıştır. Tarım dışı sektörlerdeki istihdamda özellikle 2003 yılı sonrasında ciddi artış meydana gelmiş ve Plan döneminde 1 milyon 742 bin kişilik istihdam artışı

143 _{Dokuzuncu Kalkınma Planı-2007-2013, DPT} 144 _a.g.e.,DPT

145 _a.g.e.,DPT 146 _a.g.e.,DPT

gerçekleşmiştir. Tarım dışı sektörlerde 2005 yılında 1 milyon 162 bin kişilik istihdam sağlanmış olması bu artışın dönem sonunda oldukça hızlandığını göstermektedir147_.

İstihdama İlişkin Göstergeler İstihdamın sektörel dağılımı 2000 2002 2005 Tarım 36 34,9 29,5 Sanayi 17,7 18,5 19,4 Hizmetler 46,8 46,6 51,1 İŞSİZLİK İşsizlik Oranı 6,5 10,3 10,3 Tarım-Dışı İşsizlik Oranı 9,4 15,0 10,6

Genç İşsizlik Oranı 13,1 19,2 19,3

Lise Üstü Eğitimli Genç İşsizlik Oranı

28,2 38,0 30,9 işgücüne Katılma Oranı 49,9 49,6 48,3 Kadın 26,6 27,9 24,8 erkek 73,7 71,6 72,2 İstihdam oranı 46,7 44,4 43,7 Kaynak TÜİK AB’ye üyelik süreci ve tarımsal yapıda hızlanan dönüşümün kırsal kesimde ortaya çıkardığı uyum sorunlarını çözmek ve kırsal kalkınma proje ve faaliyetlerine çerçeve oluşturmak üzere 2006 yılında Ulusal Kırsal Kalkınma Stratejisi hazırlanıp yürürlüğe konmuştur148. Dokuzuncu kalkınma Planına göre Kırsal kalkınma ile ilgili, arazi toplulaştırma çalışmalarının hızlandırılması, üretici örgütlenmelerinin hızlandırılması gerekmektedir.

147 _{http://ekutup.dpt.gov.tr/plan/ix/9kalkinmaplani.pdf} 148 _a.g.s.,DPT

Kalkınma Planında ekonominin genel dengesi ile ilgili veriler aşağıdaki tablodaki gibi özetlenmekte ve tarımın payının azalış gösterdiği izlenmektedir.

Ekonominin Genel Dengesi

2006 2013 2007-2013 Cari Fiyatlarla Milyar YTL GSYİH İçindeki Pay (Yüzde) GSYİH İçindeki Pay (Yüzde) Reel Artış Oranı (Yüzde) Tarım 54,8 9,9 7,8 3,6 Sanayi 142,9 25,9 27,2 7,8 Hizmetler 354,1 64,2 65,0 7,3 GSYİH 551,8 100,0 100,0 7,0 Toplam Tüketim 449,0 81,4 76,1 6,8 Kamu 68,8 12,5 9,8 1,6 Özel 380,2 68,9 66,3 7,2 Sabit Sermaye Yatırımları 117,2 21,2 24,2 9,1 Kamu 31,0 5,6 6,0 8,1 Özel 86,2 15,6 18,2 9,4 Toplam Nihai Yurtiçi Talep 566,2 102,6 100,3 7,5 Toplam Yurtiçi Talep 593,4 107,5 103,4 7,2 Mal ve Hizmet İhracatı 161,5 29,3 32,4 11,2 Mal ve Hizmet İthalatı 203,2 36,8 35,8 11,2

SONUÇ

Tarım sektörü, diğer sektörlerden farklı olarak, sürekli kontrol altında tutulması gereken ve planlı üretim yapılması gereken bir sektördür, dış etkenlerden çok kolay etkilenebilen ve verimliliğini oldukça değiştiren bir çok değişken faktör bir arada bulunmaktadır. Topluluk ilk kurulduğu tarihlerde, Ortak bir tarım politikası ile birlikte ihtiyaca yönelik bir planlama yapılmış ve gelişen dünya ile birlikte bu ortak tarım politikasının da gündeme göre reformlara ve sürekli yenilenmeye ihtiyacı olmuştur. Hem Topluluğun ihtiyaçları, dış ve topluluk içi pazar dengesi, GATT Uruguay Raundu sonrasında oldukça değişen bir tarım politikası izlenmektedir.

Tarım sektörünün ulusal katkıya sağladığı pay, sektörde çalışan aktif nüfus ve hem sanayi için hammadde temin eden hem de temel ihtiyaç maddelerini üreten sektör olması açısından oldukça ciddi bir önem arz etmektedir. 1927 yılındaki tarım sayımı ile, Türkiye’ de tarıma verilen destek dikkat çekmektedir. Her beş yıllık kalkınma planı ile tarımda uygulanmakta olan yöntemler ve destekler ile ilgili yenilikler yapılmaktadır. Ortak tarım politikasına uyum ile ilgili girişimler sektör için olumlu adımlar atılmasına verimlilik ve kalitenin artmasına neden olmaktadır.

Topluluk içerisinde, özellikle 1980’ yılından sonra süt ve süt ürünlerinde ciddi bir artış olduğu ve ürün fazlasının oluşmaya başladığı görülmektedir. bununla birlikte doğrudan ürüne yönelik desteklemeler OTP’ ye mutlak bir reform içerisinde yeniden yapılanmaya gidilmesi yönüne itmiştir. FEOGA ciddi bir bütçe ile hareket etmekle birlikte, daha önceleri ürüne direk destek ile ilgili kısımlardan daha çok, kırsal kalkınmaya destek olunması amacına hizmete yönelmiştir. Türk tarımı doğrudan gelir desteği sistemini uygulamaya başlamış, OTP’ de uygulanan sistemin benzerini ürüne yönelik doğrudan destek ödemeleri ile gerçekleştirmeye başlamıştır. Burada önemli olan OTP’ de gerçekleştiği gibi ürün fazlası ve stok maliyetlerinin önceden planlama dahiline alınıp önlemler serisinin hazırlanılmasıdır. Doğrudan gelir desteğinin tam olarak efektif şekilde uygulanabilmesi için, eksiksiz şekilde bir tarım sayımı ile envanteri yapılması ve kayıt altındaki çiftçilerin kesinlikle ilgili ürünle çalıştığı tespit ve kontrol altına alınmalıdır. Doğrudan gelir destekleme sistemi

bir çok açıdan çok yararlı görünse de, uygulamada doğacak aksaklıklar ciddi mali sorumluluklar üstlenilmesine neden olacaktır. Kayıt dışı kalan üretim ve çiftçilere yapılacak doğrudan gelir desteği uygulaması, olmayan ürünlerin piyasada destek görmesine ve bu konudaki sektörel gelişmenin olumsuz etkilenmesine yol açacaktır.

Katma Protokol ile öngörülen Türk Tarım sektörü beklenen gelişmeyi sağlayamamıştır, tam üyelik başvurusu ve komisyonun tarım ile ilgili olumsuz görüşlerde bunu destekleyici özelliktedir. Türkiye için Avrupa Stratejisi uygulanılmasını öngören Komisyon, OTP’ ye uyumlaştırma çalışmalarında, Türk Tarım sektörünün ciddi atılımlar yapması gerektiğine değinmiştir. Bununla ilgili olarak topluluk müktesebatının kendi hukuk sistemine dahil edilmesini önermiştir.

6 Mart 1995 yılında 1/95 sayılı Ortaklık Konseyi Kararı sonrasında, işlenmiş tarım ürünleri gümrük Birliği dahiline alınmış, OTP’ ye uyum gösterecek tarım sektöründeki gelişmelerin topluluğa bildirilmesi kararı alınmış ve tarım ürünleri kapsam dışı bırakılmıştır. Bu gelişmenin ardından 1998 yılında tercihli ticaret rejimi ve malın menşei ile ilgili kuralları içeren 1/98 sayılı Ortaklık konseyi Kararı 25 Şubat 1998 tarihinde yürürlüğe girmiştir. Türkiye’ de üretilen malların serbest dolaşıma tabi olmaması ve Topluluk içerisindeki üretilen ürünlerin aldığı destek ve pazar haklarına sahip olmaması dezavantajlar, üçüncü ülkeler ile tarım ürünleri ticareti yapmak açısından da bir yaptırım olmaması adına avantaj olarak görünmektedir. Tarım ürünlerine uygulanan desteğin devamlılığı ve aynı haklara sahip olarak destek görmesi ya da kaldırılması tüm bu politikaların uygulamalarının devamı ile uyumlaştırma çalışmaları hız kanacaktır. Birlik her üye devletin üyeliğinden önce bütçe yönetimi ile ilgili olarak, üye olacak devletin, tarımsal harcamalarını kısma yoluna gitmektedir. Türkiye’ nin tam üyeliği öncesi olacak bu tür bir uygulama, Türk Tarımını destekleri azaltılmış b ir şekilde kendi politikasını oluşturması gereksinimi ve bunun hızlandırılması ihtiyacı olduğunu ortaya koymaktadır.

Topluluğun malın menşei ve sağlık güvenceleri ile ilgili tam sertifikasyon yapılmadığı ve bunun kısıtlı işletmelerde uygulandığı ile ilgili soru işaretlerine sahiptir. EFSA gibi kuruluşların gıda sağlığı ve güvencesi sistemlerinin planlama

dahilinde daha sıkı ve tam doğru çalışır halde sektöre uygulanması gerekmektedir. Gümrüklerde bu mallarla ilgili sorunlar yaşanmaması için, özellikle gümrüklerin bu konularda ihtisaslaşması ve uygulamalara hazırlanması gerekmektedir.

Türk tarım sektöründe arazi işleme sorunları, bilgisiz toprak işleme, uygun olmayan üretim şekli plansız ilaçlama ve gübreleme ile arazi yapısına uygun olmayan ürün seçimi ve bunların üretimi ile ilgili oldukça kayıplar yaşanmaktadır. Doğrudan gelir desteğinin en büyük avantajlarından birisi de ürünün o bölgenin coğrafya ve iklim özellikleri ile doğru işlenmesine bağlı olarak doğru orantılı şekilde artış göstereceği ve bunun teşvik edici b ir unsur olduğudur. bununla birlikte teknolojiden uzak ve araziyi efektif kullanamayan bir üretici sektörün küçük ve orta işletmeler boyutunda kalmasına ve gelişmenin eksik şekilde ve yavaş ilerlemesine neden olmaktadır. Topluluk içerisindeki çiftçi organizasyonları, üretici kooperatifleri gibi yapılar oldukça güçlü şekilde hem üretime hem de ürünlerin pazarlanmasına yönelik destek olmakta, aynı girişimler Türkiye için sınırlı sayılarda kalmaktadır. İşletmelerin daha da büyük arazileri işleyenlere doğru ve ortak bir ürün verimliliği düşüncesi ile hareketi pazardaki payı arttıracak ve gelecek dönemde yeni yatırımlara doğru şekilde adım atılmasını sağlayacaktır. Tüm bunlarla birlikte üretimin kayıt dahiline alınması ve gelir desteklerinin adil ve doğru yerlere yapılmasını sağlayacak unsurlar olacaktır. Tarımın desteklediği ve hammadde temin ettiği sanayiler ile işbirliği yapılara, hammadde ihtiyaçlarına uygun ve teknolojisi yüksek uygulamalarda daha efektif üretimin hakim olduğu planlamalar yapılmalıdır. Tarım ürünlerinin kapsam dışında kalması müzakerelerde karşılıklı görüşmelerin ve isteğe bağlı kapsam dışı bırakılmasına bir neden değildir.desteklemelerde ciddi farklar ve Türk Tarımı’ nın OTP’ den yararlanamıyor olması tarım ürünlerinin kapsam dahiline girmesini uzaklaştırmaktadır. Müdahale edilen ürünler ve bölgesel farklılıklar göz önüne alındığında, uyumlaştırma çalışmalarında bile farklı ürünlerin desteklendiği ve bu ürünlere ait alt sektörlerinde bunlardan oldukça etkilendiği görülecektir. Türk Tarımı OTP’ ye tam uyum sağlamış olsa bile; kendi ihtiyacına bölgesel ve iklimsel özelliklerine bağlı farklı ürünlere değişik uygulamalar yapmak isteyecektir. bununla birlikte OTP bu değişik uygulamaların hepsinde tam bağımsız hareket özgürlüğü tanımayacak ve sınırlı uygulamalar ile istediği ürüne OTP dahilinde müdahale

edebilecektir. Bu durumda OTP konusunda tam uy um için, Türk Tarımında ürün bazında tek tek kendi şartlarını ortaya koymalıdır. İlk aşamada Türk Tarımının OTP ile aynı ürüne aynı tavrı takınacağı ürünler seçilerek uygulamalar başlatılmalıdır. Bu sadece Topluluk ile Türkiye tarım ürünleri ticareti ile ilişkili değil, üçüncü ülkelere karşı yapılan ticaret dengesi adına da oldukça önem arz etmektedir.

Uyumla ilgili diğer bir konu da, istatistik ve kayıt altına alınan üretim ile ilgilidir. Tarım sayımları dışında ciddi bir envanter oluşturulması bölgesel uygulamaların tek tek kayıt altına alınması ile kırsal kalkınmaya öncelik verilmesi gerekmektedir. Üreticiye ve ürüne doğrudan gelir desteği sisteminin uygulanabilirliği açısından ve üretilen ürün maliyet stok ve üretim maliyetleri açısında da oldukça ciddi önem arz etmektedir. Sistematik şekilde bir tarım kayıt envanteri oluşturulmalıdır. Salt tarım ürünlerindeki gümrük vergilerinin ortadan kalkması ve tarım ürünlerine serbest dolaşım hakkı getirilmesi ile ilgili bir uyumlaştırma beklenen geliştirici sonuçların yakalanmasını sağlamayacaktır. bununla birlikte aynı ürünlerin hammadde olduğu alt gruplardaki veya diğer sektörlerdeki ürünlerin ve bunların yan ürünlerininde değerlendirilmesi, işlenmesi, sanayide karşılık görmesi toplulukça desteklenmesi bir bütün olarak algılanmalıdır.

Türk Tarımı OTP’ ye tam üyelik çerçevesinde uyum göstermek durumundadır. Dünyadaki uygulamalarda ve OTP’ de yapılan uygulamalardaki zaman içinde gelişen eksikliklere dikkat edilerek bir reform paketi hazırlanmalı ve OTP’ nin karşılaştığı ve acil yeni reform paketi ihtiyaçlarına yol açmayacak girişimlerde bulunulmalıdır. GATT kurallarına tam uyum OTP’ nin de geleceğini çizen bir anlaşma olarak çok d aha önemli görünmektedir.

Avrupa Birliği’ nin genişlemesi ve buna neden olan diğer kriterler tarım dışı etkenler olarak değerlendirilirse, tarımda yapılacak hızlı reformlar uygun gelişmeye olanak sağlamayacaktır. Verim ve uygulamanın daha temel ve sistematik şekilde ilerlemesi gereken ve bunun kısa zamanda oluşturulabilecek bir yapı olmadığı düşünülerek tam üyelik olsa dahi, tarım alanın kendi sektörel gelişimini yapısal reformlarını zaman içine yayarak daha sağlam bir Türkiye Tarımı ile üyelik sürecine

dahil olunması yolunda oldukça ciddi adımlar atılmalıdır. Üyelik sektör üyeliğe hazır gösterildiğinde değil, üyelik devam ederken sektörün kendini hazır görmesi ile tam üyelik olacaktır.

KAYNAKLAR

ARAT, T., “Türkiye’ de mevzuat Uyum Çalışmalar”, Avrupa Birliği El Kitabı, T.C.M.B., Ankara, 1195

ARIKBAY Canan, “Avrupa Topluluguna Tam Üyeligin Türkiye’nin Tarimsal Ürünler Üretimi, Fiyatlari ve DisTicaretinde Yaratacagi Olasi Degismeler”, Milli Prodüktivite Merkezi Yayinlari:479, Ankara, 1992

ATAKAN M., SÖZDINLER V., TOKGÖZ K., “Sorularla Dış Ticarette Menşe Kuralları”, İKV:149,Istanbul, Subat 1998

AYDIN Rıza, “Tarım Ürünlerini Destekleme Politikalarıyla İlgili Özel Sektör Görüsü Sorunlar ve Öneriler”, Tarımsal Ürünlerde Destekleme Politikaları”, İzmir Ticaret Borsasi Yayinlari, Yayın no. 46, İzmir, 1992

A.Sadi ULUSOY., “AB’ne Adaylık Sürecinde AB ve Türk Tarım Politikaları Öncelikler-Farklılıklar-Çelişkiler”, www.zmo.org.tr/etkinlikler/abgst03/12.pdf

BABACAN,Aziz “Genel Tarım Politikaları çerçevesine doğrudan Gelir ödemeleri sistemi”, erişim 18.09.2007 http://ekutup.dpt.gov.tr/tarim/babacana/gelirode.pdf

Berende-Verhoeven, Laura “Avrupa Birligi’nin Ortak Tarım Politikası ve Türkiye’nin Uyumu”, (ktisadi Kalkınma Vakfı Yayınları, Agustos 2001

BAKAN Yasar, “Tarim Politikasi ve Birlikler”, Ekonom Dergisi, Dosya: Uçsuz Bucaksiz Sorunlar Sektörü: Tarim, Ekonomi Muhabirleri Dernegi Yayin Organi, Ocak-Mart 1998, Sayi 8

CANBOLAT İbrahim S., “Uluslarüstü Sistem Avrupa Birliği: bir Dönüşümün Analizi”, Bursa, 1998

CAP “Why reform is necessary” Conference of the Europen Union, the Candidate Countries & the EU Parliement, Athens 19 May 2003

C. Ertugrul, “DPT Açisindan Türk Tariminin Topluluga Uyum Çalismalari”, AT ile Bütünlesme Hareketlerinde Türk Tarim Sempozyumu, Izmir Ticaret Borsasi Yayin no.44, Izmir, 1991

DİE 1991 Genel Tarım Sayımı, Ankara 1994, Eurostat, Agricultural Statistical Yearbook 1995

Directorate, General For Agriculture, Eu Comission (2003)Eu Fundamentally reforms ıts Farm policy to accomplish sustainable farming in Europe Luxembourg, 26 june 2003

DTM, Avrupa Birligi ve Türkiye, 3. Baski, Ankara, Ocak 1996

DPT, VII. Bes Yillik Kalkinma Plani, Ankara, 1996

DPT, “Avrupa Komisyonu’nun Türkiye Için Avrupa Stratejisi Uygulamaya Yönelik Baslangiç Önerileri”, AB’den Haberler, Sayi 3/98, Mart 1998

ERAKTAN Gülcan, “Ortak Tarım Politikası ve Tarımsal Alanda Türkiye-AB

İlişkileri”, Tarım Haftası 1996 Sempozyumu, Yeni Dünya Düzeni ve Türkiye Tarımı, T.C. Ziraat Bankası Kültür Yayınları No.30, 1997

European Commission, The Agricultural Situation in the Europeon Union, 1997 Report, Luxembourg, 1998

European Commission Directorate General for the Budget, “General Budget of the European Union for the Financial Year 2003: The Figures”, January 2003, s. 8 11 Europe Commission, “ Towards a common Agricultural and rural Policy for Europe”, Report of an Expert Group, April 1997

Gülcan Eraktan, Doç. Dr. Necat Ören “ AB Tarım Politikası Reform Süreci ve Türkiye’ ye Etkileri”, Ziraat Mühendisliği VI. Teknik Kongresi, 1. Cilt, Sy: 23-33, 3- 7 Ocak 2005

G. Eraktan, “OTP ve Tarimsal Alanda Türkiye-AB Iliskileri”, “Gümrük Birligi Sonrasi Türkiye Tarimi”,Tarim Haftasi 1996 Sempozyumu: Yeni Dünya Düzeni ve Türkiye Tarimi tebligi, TCZB Kültür Yayinlari no.30,1997,s.108

GÜNUĞUR, Haluk., “Avrupa Topluluğu Hukuku”, Ankara, 1993

AKDER, Halis “Gümrük Birligi Sonrasi Türkiye Tarimi”,Tarim Haftasi 1996 Sempozyumu: Yeni Dünya Düzeni ve Türkiye Tarimi tebligi, TCZB Kültür Yayinlari no.30,1997, s.113

İKV, Türkiye ile AB Arasinda Karşılıklı Tarım Tavizlerini Düzenleyen 25 Nisan 1997 Tarihli “Protokol”, İKV Dergisi Temmuz-Agustos 1997, Sayı 137

İzmir Ticaret Borsasi, “Son On Yilda Tarımın Durumu ve İç Ticaret Hadleri”.,Izmir, Şubat 1998

Izmir Ticaret Borsasi, Son On Yilda Tarimin Durumu ve Iç Ticaret Hadleri, Izmir, Subat 1998

KARABAĞLI, Alpkent; “Türk Tariminin Avrupa Birligi Tarim Politikasina Uyumu ve Gümrük Birligi Ile Iliskisi”, Milli Prodüktivite Merkezi Yayinlari:573, Ankara 1996, s.82-83

KARLUK Rıdvan, “Avrupa Birliği ve Türkiye”., 3. Baski, Eskisehir, 1995

M.Gündüz, “AB Ortak Tarim Politikasi Çerçevesinde Tarim Ürünleri Fiyat Mekanizmalari ve Türkiye’de Uygulanabilirligine Iliskin Bir Analiz”, Hazine Müstesarligi, Uzmanlik Tezi, Ankara, Nisan 1997, s.11

ÖZEN, Çınar., “Türkiye-Avrupa Topluluğu gümrük birliği ve Tam Üyelik süreci Üzerine Etkileri”., İzmir, 2002

SOĞUK, Handan “Avrupa Birligi ve Türkiye’de Tarım Politikası”, (ktisadi Kalkınma Vakfı Dergisi, Ocak-Nisan 2001,

YÜKSELER, Zafer, “Tarımsal Destekleme politikaları ve Doğrudan Gelir Desteğii sisteminin Değerlendirilmesi”DPT,1999, s.18

23 Ocak 2003 tarihli Komisyon önerileri ve Gündem 2000 amaçları doğrultusunda, 26 Haziran 2003 tarihli AB Tarım Bakanları Konseyi kararı uyarınca ve 1782/2003 Sayılı Konsey Tüzüğü

Tarım ve Köyişleri Bakanlığı, İcraatımız, Tarım Sektöründe 12 Altın Ay (30 Haziran 1997- 30 Haziran 1998), http://www.tarim.gov.tr/_private/Icraat/mera_kanunu.htm ttp://www.europa.eu.int/comm/agriculture/mtr/comdoc_en.pdf

http://www.dp.org.tr/ARGE/belgeler/Avrupa_birligi_ortak_tarim_politikasi_reformu .doc http://www.dtm.gov.tr/dtmadmin/upload/ANL/CokTarafliAnlasma http:// www.ikv.org.tr/pdfs/0b08abbf.pdf http://www.europa.eu/comm/dg06/agrista/index_frhtm http://www.avrupa.info.tr/Bir_Bakista_AB/AB_Ne_Yapar,Ab_Ne_Yapar.html?pagei ndex=16 http://www.tuik.gov.tr http://www.dtm.gov.tr/dtmweb/index.cfm?action=detay&yayinID=252&icerikID=35 5&dil=TR http://www.tarim.gov.tr/arayuz/10/icerik.asp?efl=index.htm&curdir=\sanal_kutupha ne2\tarim_tarihi&fl=ikinci_bolum_9.htm http://www.dpt.gov.tr/abigm/tabi/oakp/Ankara%20Anlasmasi%20ve%20Katma%20 Protokol.pdf http://www.tarim.gov.tr/arayuz/1/icerik.asp?fl=uretim/istatistikler/istatistikler.htm http://www.turkiyeavrupavakfi.org/haber_detay20.asp?hid=310 http://www.fao.org http://www.dsi.gov.tr http://www.avrupapatent.com

EFSA Scientific Report (2007) 111, 1-81, Conclusion on the peer review of prosulfocarb http://www.efsa.europa.eu 1 of 81