Üniversite Kütüphanecilerinin Bilgi Danışmanlığı için Yeterlilik ve Yetkinlikleri

Enformasyona ve bilgiye dayalı ekonomi, dünyadaki üniversite kütüphanelerinde dönüşüme ve değişime neden olmuştur. Üniversite kütüphanecilerinin, sürekli olarak yeni teknolojik atılımlarla ve yeni iş yapma biçimleriyle karşı karşıya kaldıkları bir ortamda yeterliliği sağlamak için bilgi ve becerilerini güncellemeleri ve yeni bilgi ve beceriler edinmeleri gerekir. Bilgi çalışanı olarak üniversite kütüphanecilerinin, yeni ortamlara uyum sağlamak için yenilikçi çözümler aramaları gerekir (Foo ve Majid, 2002, s. 5). Yaşanan değişim ve dönüşümler sonucunda üniversite kütüphanecilerinin benimsemesi gereken yeni rol ve sorumluluklar incelendiğinde özellikle araştırma ve öğretim desteği rolünün ön plana çıktığı görülmektedir. Üniversite kütüphanecilerinin, kurumlarının araştırma ve öğretim faaliyetlerini desteklemek amacıyla katma değer yaratan hizmetler sunabilmeleri için geleneksel kütüphanecilik becerilerinin ötesinde yeni beceri ve bilgileri edinmesi esastır.

Research Libraries UK (RLUK) tarafından yayınlanan “Re-skilling for Research”

başlıklı raporda, kütüphanecilerin araştırma desteği hizmetlerini sağlayabilmek için sahip olması gereken bilgi ve beceri alanları aşağıda sunulduğu biçimde belirtilmektedir:

 Enformasyon okuryazarlığı,

 Bilgi yönetimi,

 Konu ve/veya alan bilgisi,

 İlişkilerin geliştirilmesi,

 Araştırma yöntemleri,

 Araştırma süreçleri,

 Araştırma verilerinin yönetimi,

 Üst veri ve araştırma verisi,

 Bilimsel iletişim,

 Fon sağlayıcıların yetkileri, değerlendirme ve diğer yasal gereklilikler,

111

 Web 2.0 ve araştırmacılarla ilgili diğer yeni teknolojiler (Auckland, 2012).

Dijitalleşmeye paralel olarak, dijital çağdaki üniversite kütüphanesinde araştırma verilerinin yönetimi, veri derleme ve koruma, üst veri, e-bilim (e-science)⁷, e-araştırma (e-research) ile ilgili konular gündemdedir (Raju, 2014, s. 165).

Evans (2018) araştırma süreçlerini desteklemeye yönelik bilgi hizmetleri için üniversite kütüphanecilerinin, bilgi ve beceri edinmeleri gereken alanları enformetri (informetrics), araştırma süreci ve bilimsel yayıncılık bilgisi, bilgi analizi, veri görselleştirme ve veri analizi, bilginin değerlendirilmesi, istatistik ve istatistiksel analiz, bilgi sentezi ve enformasyon entegrasyonu olarak belirtmektedir.

Jaguszewski ve Williams (2013, s. 11) enformasyon okuryazarlığı kavramının, genellikle 21. yüzyıl okuryazarlığı olarak tanımlanan veri, medya ve görsel okuryazarlıklar gibi özel beceri ve konuları içerecek şekilde sürekli olarak genişlediğini vurgulamaktadır. Bu nedenle kütüphanecilerin öğretme becerilerini de geliştirmeleri önemlidir.

Sistematik derleme nitelikli makaleler üzerinde çalışırken kütüphanecilerin gereksinim duyduğu bir takım beceriler ise araştırmacılarla etkileşime girebilme, kapsamlı bir tarama stratejisinin nasıl geliştirileceğine dair bilgi, veritabanlarının kapsamını değerlendirme bilgisi, veritabanı oluşturma için indeksleme tekniklerine ilişkin uzman bilgisi, uygun kaynakların belirlenmesi, elektronik ortamda bulunan yayınlanmış literatürün dışındaki kaynakları belirleme ve arama yeteneği, sonuçları yönetmek ve süreci belgelemek için bilgi yönetimi becerilerinin kullanılmasıdır (Raju, Adam, Johnson, Miller, ve Pietersen, 2015, ss. 95–98).

Raju ve arkadaşları tarafından hazırlanan “The Quest for a Deeper Meaning of

7 Konya, Gürel, ve Havuçoğlu (2012, s. 28) “e-bilim”i yeni bir araştırma metodolojisi ve ağlar aracılığıyla yönlendirilen ve veri yığınlarının bir araya getirilip, depolanmasını ve paylaşılmasını sağlayan bir uygulama olarak tanımlamaktadır. Ayrıca, Konya, Gürel, ve Havuçoğlu (2012, s. 27) e-bilimin geliştirilmesinde ve e-bilim uygulamalarının yaygınlaştırılmasında kütüphanecilere önemli görevlerin düştüğünü, bunun en büyük sebebinin de, kütüphanecilerin bilginin yönetimi, organizasyonu ve paylaşımında ve bilgiye erişimde sahip oldukları becerilerden kaynaklandığını vurgulamaktadır.

112 Research Support” başlıklı çalışmada, konu kütüphanecilerinin bibliyometri, araştırma verilerinin yönetimi, araştırma yaşam döngüsü boyunca araştırma sürecini desteklemeye yönelik bilgi hizmetleri sunabilmek için güncel olarak gereksinim duyduğu veya gelecekte gereksinim duyacağı bir dizi beceri ve bilgi alanı tanımlanmıştır. Raju ve arkadaşları tarafından tanımlanan araştırma desteği için üniversite kütüphanecilerinin sahip olması gereken beceri ve bilgiler aşağıda listelenmiştir.

 Veri derleme ve koruma becerileri (Data curation and preservation skills):

Araştırma verilerinin uzun süreli kullanımı ve tekrar kullanılabilmesi için düzenlenmesinin ve korunmasının sağlanması ile ilgili bilgi ve becerileri içermektedir.

 Teknik ve bilgi iletişim teknolojileri becerileri (Technical and information communication technologies skills (ICTs)): Kullanıcıları bilgi ile ilişkilendirmeye yardımcı olan çeşitli araçları (RSS beslemeleri ve diğer yeni Web 2.0 teknolojileri gibi) ve araştırmacıların araştırma verilerini yönetmelerine yardımcı olmak için uygun araçları seçme ve uyarlama konusunda bilgi edinmeyi gerektirir.

 Konu ve/veya alan bilgisi (Subject and/or disciplinary knowledge): Belirli bir konu veya disiplin ile ilgili söz dağarcığını, taksonomiyi anlamayı ve uygulamayı kapsamaktadır.

 Araştırma yöntemleri bilgisi (Knowledge of research methods): Araştırma raporlarını değerlendirebilme ve araştırmacılarla işbirliği geliştirebilme becerilerini içerir.

 Araştırma süreçleri hakkında bilgi sahibi olmak (Knowledge of research processes): Araştırmacıların gereksinimlerini daha iyi bir şekilde anlamak için araştırma süreçlerine hâkim olma yetkinliğidir.

 Bibliyometri bilgisi (Knowledge of bibliometrics): Atıf analizi, araştırma etki değerlendirmesi, h-endeksi hesaplama gibi konularda bilgi ve beceriler geliştirmek

113 araştırmacılara destek sağlamak için gereklidir.

 Yayıncılık bilgisi (Knowledge of publishing): Araştırma çıktılarını kurumsal arşivlere yükleme, yazar hakları, telif hakkı yasası, fikri mülkiyet, patentler ve açık erişim ile ilgili bilgi sahibi olmayı içerir.

 Öğretme becerileri (Teaching skills): Enformasyon okuryazarlığı eğitim programları ve bibliyometri eğitimi tasarlama, sunma ve araştırma ile ilgili gündemdeki diğer konu ve teknolojiler ile ilgili eğitim ve danışmanlık sağlamak için öğretme/öğretim becerilerini edinmek ve geliştirmek üniversite kütüphanecileri için önemlidir.

 Literatür tarama becerileri (Literature searching skills): Tarama stratejileri geliştirmek, uygun tarama araçlarını seçmek ve ilgili veri tabanları hakkında bilgi sahibi olmayı içerir.

 Pazarlama becerileri (Marketing skills): Araştırmacılar için sunulan kütüphane ve bilgi hizmetlerini hedef kitleye tanıtmak ve pazarlamak için geliştirilmesi gereken önemli beceri alanlarından biridir.

 Üst veri becerileri (Metadata skills): Üst veri şeması için kayıt oluşturma ve düzenleme becerilerini içermektedir.

 Enformasyon okuryazarlığı becerileri (Information literacy skills): Keşfedilen bilgilerin sentezi ve analizini yapmak etkin hizmet sağlayabilmek için önemlidir.

 İşbirliği becerileri (Collaborative skills): Kurum içinde ve dışında işbirliği geliştirmek için paydaşlarla ilişki kurma ve güçlendirme becerileri kütüphanecilerin araştırma desteğine yönelik bilgi hizmetlerini verimli ve etkili şekilde sağlamaları için gereklidir.

 Araştırma ortamı hakkında bilgi (Knowledge of research landscape):

Kütüphanecilerin mevcut ve değişen yerel araştırma eğilimlerini anlamaları beklenmektedir.

114

 Araştırma fon kaynakları ile ilgili bilgi (Knowledge of sources of research funding): Araştırmacılara potansiyel fon sağlayıcıları tanımlamalarında yardımcı olmak için fon kaynakları ile ilgili bilgi edinilmesi önemlidir ((Raju, Adam, Johnson, Miller, ve Pietersen, 2015, s. 68).

Creaser ve Spezi (2012) ise akademisyen ve araştırmacılar için üniversite kütüphanelerinin sağladığı değerin araştırıldığı “Working Together: Evolving Value for Academic Libraries” başlıklı çalışmada kütüphanecilerin araştırmayı ve öğretimi desteklemeye yönelik bilgi hizmetlerini sunabilmeleri için odaklanmaları gereken becerilere ilişkin aşağıda özetlenen önerileri sunmuşlardır.

 Öğretme becerilerinin geliştirilmesi: Bütünleşik öğretim ve işbirliğiyle öğretimin, öğrencilerin öğrenmelerine sağladığı katkılar akademisyenler için oldukça değerlidir.

Aynı zamanda kütüphanecilerin öğretmeye yönelik becerilerini geliştirmeleri, hem kütüphanecilerin sağladığı öğretim faaliyetlerinin hem de öğrenci ve akademisyenlerle etkileşimlerinin kalitesini arttırmaktadır (Creaser ve Spezi, 2012, s. 14).

 Kütüphanecilik becerilerinde güven oluşturmak: Kütüphanecilerin basılı kaynaklardan oluşan bir dünya için geliştirilen becerileri, bazı kişiler tarafından bilgiye anlık erişime olanak sağlayan elektronik ve ağ iletişiminin dijital dünyasında geçerliliğini yitirmiş olarak kabul edilebilmektedir. Kütüphanecilerin, yeteneklerinin 21. yüzyılda hâlen, özellikle de kütüphanecilik becerilerinin her zamankinden daha önemli olduğu enformasyon okuryazarlığı alanında, bilgi denizinde gezinmek, ilgili kaynakları bulmak ve değerlendirmek için önemli olduğunu göstermeleri gerekmektedir (Creaser ve Spezi, 2012, s. 14).

 İletişim becerileri: İletişim, kütüphanecilerin bireysel olarak kullanıcıların kütüphanenin değeri ile ilgili algılarında fark yaratabilecekleri bir alandır.

Kütüphaneciler, kullanıcılarla ilişki kurmada proaktif olmalıdır. Kütüphaneciler

115 akademisyen ve araştırmacılara ulaşmak için çeşitli iletişim kanallarını kullanabilmektedir. Creaser ve Spezi’e göre, kütüphaneyi akademisyenlerin radarına koymak, ayrıca güven inşa etmek ve hizmetlerle ilgili farkındalığı artırmak için kişisel ilişkiler önemlidir. Örneğin, akademisyen ve araştırmacılarla kişisel ilişkiler kurmak için, kütüphanenin yardımcı olabileceği konular ile ilgili görüşmek üzere akademisyenler ofislerinde ziyaret edilebilir veya görüşme ayarlanabilir, akademisyenlere ulaşmak için kütüphane dışında kampüste düzenlenen etkinliklere katılım sağlanabilir (Creaser ve Spezi, 2012, s. 14).

 Pazarlama stratejilerinin kullanımı: İletişim becerilerinin yanı sıra, birçok kütüphanenin pazarlama stratejilerini kullanma konusunda eksiklikleri vardır. Başarılı bir pazarlama stratejisi hedef kitlenizi tanımayı, hedef kitlenizin gereksinimlerini hizmetlerinizle eşleştirmeyi içerir (Creaser ve Spezi, 2012, s. 15).

 Yenilikleri takip etmek, geleneksel rol ve hizmetlerin ötesine geçmek::

Kütüphanecilerin bilim, özellikle e-bilim (e-science) ile ilgili yeni beceriler edinmeleri gereklidir. Aynı zamanda kütüphanecilerin araştırma sürecini iyi anlamaları, araştırma faaliyetleri ile ilgili araştırmacıları desteklemeyi amaçlayan yeni rolleri ve gelişmeleri benimsemek için bir araştırma anlayışı geliştirmeleri gereklidir. Özellikle açık erişim ve fon sağlayıcılar, veri yönetimi ve bibliyometri gibi gündemdeki konularla ilgili bilim sürecine katkıda bulunmaları önemlidir (Creaser ve Spezi, 2012, s. 15).

Raju (2014, s. 165) “Knowledge and Skills for the Digital Era Academic Library”

başlıklı çalışmasında üniversite kütüphanecilerinin çalışma ortamında önem taşıyan becerileri genel ve kişisel beceriler olarak iki grupta tanımlamaktadır. Genel beceriler, iletişim ve kişilerarası beceriler, eleştirel düşünme, problem çözme ve ekip çalışması gibi yaşam becerilerini ifade eder. Kişisel beceriler ise sürekli öğrenme kapasitesi, esneklik, değişimi teşvik etme ve bağımsız çalışma kapasitesi, coşku ve öz motivasyon, yansıtıcı düşünme ve

116 başkalarının gereksinimlerine yanıt verme yeteneğidir. Carlson ve Kneale (2011, ss. 168-169) de takım çalışması becerisinin önemini vurgulamaktadır. Ayrıca, girişimci zihniyete sahip olma, risk alma, iletişim ve kişilerarası ilişki kurma becerilerinin başarı için önemli etkenler olduğunu belirtmektedirler. Anılan araştırmacılar, bilgi girişimciliğini “yenilikçi bilgi pratiğini veya ürününü gerçekleştirmeyi amaçlayan fırsatları tanıma veya yaratma ve harekete geçme yeteneği” olarak tanımlamaktadırlar. Geleneksel kütüphanecilik rolleri dışındaki yeni rol ve sorumlulukların başarılı bir şekilde gerçekleştirilebilmesinin, kütüphaneci olarak işimizde girişimci olma yeteneğimize bağlı olduğunu savunmaktadırlar. Evans (2018) üniversite kütüphanecilerinin sahip olması gereken bilgi ve becerileri teknik beceriler ve sosyal beceriler olarak gruplandırmıştır. Sosyal beceriler; ahlâk, stratejik düşünme ve değerlendirme, savunuculuk, ortaklık geliştirme, kilit paydaşları etkilemek, karar vericilerle çalışmak, politika geliştirme, değişim yönetimi, yenilikçi hizmetler geliştirme ve tasarlama, iletişim yetenekleri ve ağ oluşturma becerileridir.

Başarılı bir danışmanlık için gerekli olan özellikler incelendiğinde, hem yönetim danışmanlığında hem de bilgi danışmanlığında benzer bilgi ve becerilerin gerekli olduğu söylenebilir. Kubr (2002) yönetim danışmanlığında, analitik ve problem çözme yeteneklerine sahip olmayı, insanlarla iletişim kurma ve onlarla çalışma, kişilerin değişim gereksinimini ve bunun nasıl uygulanacağını anlamalarına yardımcı olmayı danışmanın önemli özellikleri arasında belirtmektedir. Frank ve Howell (2003b, ss. 1296–1297) ise “Information Consulting in Academe” başlıklı çalışmalarında üniversite kütüphanecilerinin, etkili bilgi danışmanı olabilmesi için gereken özellikleri; güvenirlik, sürekli öğrenme becerisi, bilgi yönetimi, pozitiflik ve iyimserlik, coşku, yaratıcılık ve yenilikçilik, risk alma, bağımsız çalışabilme ve takım çalışması yeteneği, esneklik, proaktif olma, iletişim ve kişilerarası ilişki becerisi, ikna yeteneği, işbirliği ve ortaklık geliştirme becerileri, pazarlama ve tanıtım becerileri biçiminde belirtmişlerdir. Kütüphanecilerin, akademik güvenirlilik sağlamak için alan ve/veya konu

117 bilgisine sahip olmalarının önemli olduğunu vurgulamış ve bunun için ikinci bir mezuniyet derecesine sahip olmanın başarılı danışmanlık sürecini kolaylaştıracağını fakat bunun sürekli öğrenme felsefesini benimseyerek de gerçekleştirilebileceğini belirtmektedirler. Strizich (1988) ise bilgi danışmanlığının başarısı için girişimci ruha sahip olmanın ve bilgi çağının zorluklarını yaratıcı bir şekilde yerine getirme yeteneğinin önemini vurgulamaktadır.

Sonuç olarak, teknolojik gelişmeler, yükseköğretimdeki değişimler, araştırma süreç ve eğilimlerinin değişmesi üniversite kütüphanelerinde araştırma ve öğretim desteği rolünü ön plana çıkarmıştır. Üniversite kütüphanecilerinin, etkili ve verimli bir araştırma ve öğretim desteği sağlayabilmesi için bu değişim ve gelişmelere uyum sağlayabilecekleri bilgi ve becerileri edinmeleri, değişime yaratıcı ve yenilikçi bir tarzda yanıt verebilmeleri gereklidir.

Kütüphanelerin ve kütüphanecilerin yeni rol ve sorumlulukları ile ilgili bilgi alanları ve beceriler incelendiğinde, başarılı danışmanlık özellikleri ile paralellik sağladıkları sonucuna ulaşılabilir. Araştırma ve öğretim desteği sağlamak için üniversite kütüphanecilerinin de danışmanlar gibi iletişim becerilerine, pazarlama bilgisine, girişimci ruha, takım çalışması yeteneğine, esnekliğe, yaratıcılığa, risk alma yeteneğine, problem çözme ve analiz becerilerine, işbirliği geliştirme ve ortaklık kurma becerilerine, sürekli öğrenme felsefesine sahip olmaları beklenmektedir. Ayrıca üniversite kütüphanelerinde, bilgi danışmanlığı yaklaşımıyla araştırma ve öğretim süreç ve faaliyetlerine yönelik destek sağlayabilmek için kütüphanecilerin gündemdeki konu alanları (örneğin veri yönetimi, veri okuryazarlığı, e-bilim, bibliyometri), araştırma ve öğretim teknolojileriyle ilgili bilgi ve becerileri edinmeleri, konu ve/veya disiplin bilgisine sahip olmaları gereklidir.

118