Ümitvar Melezlerin Seçimi

Buğday gibi kendine döllenen bitkilerin ıslahında başlıca amaç, ümitvar kombinasyonların dölleri arasından üstün olanların, mümkün olduğu kadar erken generasyonlarda ve doğru olarak saptanmasıdır (Crumpacker at all. 1962). Kendine döllenen bitkilerin diallel melezlerinin biyometriksel genetik değerlendirmeleri; ıslahçıya ugulayacağı melezleme programının tasarımında ve anaç seçiminde yardımcı olduğu gibi, beklenen anaç kombinasyonların değerleri konusunda da bilgi vermektedir. (Lupton 1961). Ruckenbaurer (1977), anaçlara ilişkin genetik bilgilerden yararlanarak kombinasyonların performansları konusunda tahminlerin yapılabileceğini bildirmiş ancak Aksel ve Johnson (1961) ileri generasyonlar için ümitli kombinasyonların seçiminde, anaç performanslarının tek başına yeterli olmadığını ve üstün kombinasyonarın seçiminde, melezlere ilişkin özel kombinasyon yeteneklerinden yararlanılması gerektiğini belirtmişlerdir (Korkut 1981).

Bu çalışmada, F2 generasyonunda saptanan melez ortalama gözlem değerlerine, özel

kombinasyon yeteneği etkilerine ve heterosis-heterobeltiosis değerlerine göre yapılan melez seçimleri karşılaştırılmıştır.

Heterosis ve heterobeltiosis değerlerinin pozitif ve negatif yönde olması, ortalama heterosis değerinin çok düşük ve ortalama heterobeltiosis değerinin de negatif olması incelenen özellikler için eklemeli olmayan gen etkilerinin önemsiz ve negatif yönde dominantlığın olabileceğini göstermektedir. Kalite üzerinde etkili olan tarımsal karakterler için heterosis ve heterobeltiosis değerleri pozitif yönde önemli çıkan generasyonların değerlendirilmesi uygun görülmektedir.

Araştırmada incelenen özellikler için melezlerin heterosis ve heterobeltiosis değerleri Çizelge 5.69 ve Çizelge 5.70’de özetlenmiştir. İncelenen özelliklere ait ortalama heterosis ve

121

heterobeltiosis değerleri sırasıyla; bitki boyu için 7,51% ve -0,42%, başak uzunluğu için 1,17% ve -3,42%, başakta tane sayısı için 8,90% ve 5.06%, başakta tane ağırlığı için 11.64% ve 5.08%, bin tane ağırlığı için 3,81% ve -2,71%, hasat indeksi için 0,50% ve -4,63%, parsel verimi için -4,31% ve -17,14%, gluten oranı için -0,9% ve -5,25%, gluten indeksi için 5,57% ve -5,75% sedimantasyon değeri için 1,91 % ve -6,48%, gluten/protein oranı için -1,09% ve - 4,39%, sedim/protein oranı için 2,84% ve -5,26% protein oranı için ise 0,11% ve -2,64% olarak hesaplanmıştır

Çizelge 5.69. Verim özellikleri için kombinasyonların heterosis ve heterobeltiosis değerlerinin önemlilikleri

* 0,05 seviyesinde önemli / ** 0,01 seviyesinde önemli

Bitki boyu bakımından özel kombinasyon yeteneği değerlerine göre, uzun boy için Aldane//F/S, Sana/Selimiye, F/S//Pehlivan, F85/Selimiye, F85/Pehlivan, Esperia//F/S,

Kombinasyon

BB BUZ BTSAY BTAG BTA HI PV BB BUZ BTSAY BTAG BTA HI PV

F-85/Esperia öd öd * öd öd ** ** Öd öd öd öd Öd * öd F-85/Sana öd öd ** * ** Öd öd Öd öd öd öd Öd * ** F-85/Aldane * öd öd öd * Öd öd Öd öd öd öd Öd Öd öd F-85//F/S öd ** öd öd öd Öd öd Öd öd öd öd * ** öd F-85/Selimiye ** öd * ** öd Öd ** Öd öd öd ** Öd Öd öd F-85/Pehlivan * öd öd öd ** * öd Öd öd öd öd * Öd ** Esperia/Sana öd öd * öd öd Öd * Öd öd öd öd * Öd ** Esperia/Aldane öd öd öd öd öd Öd öd Öd öd öd öd Öd Öd öd Esperia//F/S öd öd öd öd * Öd ** Öd öd öd öd * Öd öd Esperia/Selimiye öd öd * ** * Öd * Öd öd öd öd Öd Öd öd Esperia/Pehlivan öd öd * * öd ** öd Öd ** öd öd Öd Öd ** Sana/Aldane öd öd öd öd öd * öd * öd öd öd Öd ** öd Sana//F/S öd öd öd öd öd * ** Öd öd öd * Öd Öd ** Sana/Selimiye * öd ** * öd Öd öd Öd öd öd öd ** Öd öd Sana/Pehlivan öd öd öd öd öd Öd ** Öd öd öd öd ** Öd ** Aldane//F/S ** öd öd öd öd Öd öd Öd öd öd öd ** Öd * Aldane/Selimiye öd öd öd öd öd Öd ** Öd öd öd öd Öd ** ** Aldane/Pehlivan * öd öd öd öd Öd öd Öd öd öd öd Öd ** ** F/S//Selimiye öd öd * öd öd Öd ** * ** öd öd ** Öd ** F/S//Pehlivan ** öd öd öd ** Öd öd Öd öd öd öd Öd Öd ** Selimiye/Pehlivan * öd ** ** öd * öd Öd öd * ** Öd * ** VERİM UNSURLARI Ht (% ) Hb (% )

122

Esperia/Aldane, Esperia/Selimiye ve Sana/Pehlivan kombinasyonları ve kısa boy için ise F85/Esperia, F85/Aldane ve Sana//F/S ve F/S//Selimiye kombinasyonları ümitvar olarak görülmüştür.

Başak uzunluğu bakımından F85//F/S kombinasyonun ümitvar hat olduğu görülmektedir.

Başakta tane sayısı bakımından heterosis ve heterobeltiosis değerleriyle birlikte tüm sonuçların genel bir değerlendirmesi yapıldığında; Esperia/Sana, Selimiye Pehlivan ve F85/Sana kombinasyonlarının ümitvar hatlar olduğu görülmektedir.

Başakta tane ağırlığı bakımından, özel kombinasyon yeteneği değerlerine göre, F85/Selimiye, Selimiye/Pehlivan, Esperia/Selimiye, Sana/Selimiye ve Esperia/Pehlivan kombinasyonlarının ümitvar hatlar olduğu görülmektedir.

Bin tane ağırlığı için F85/Sana, F85/Pehlivan, Esperia//F/S ve Esperia/Selimiye kombinasyonlarının ümitvar hatlar olduğu görülmektedir.

Hasat indeksi açısından Esperia/Pehlivan, F85/Esperia, Sana//F/S,Aldane//F/S ve F85/Pehlivan kombinasyonlarının ümitvar hatlar olduğu görülmektedir.

Parsel verimi özelliği için F85/Selimiye, Esperia//F/S ve Sana/Aldane kombinasyonlarının ümitvar hatlar olduğu görülmektedir.

Gluten oranı özelliği için F/S//Selimiye, Sana//F/S ve Esperia/Sana kombinasyonlarının ümitvar hatlar olduğu görülmektedir.

Gluten indeksini açısından F/S//Pehlivan, Esperia//F/S, Sana/Aldane, Aldane/Pehlivan, Aldane//F/S, Esperia/Selimiye, Esperia/Sana, Sana/Selimiye ve Aldane/Selimiye kombinasyonlarının ümitvar hatlar olduğu görülmektedir.

Sedimantasyon değeri için Sana/Selimiye, Esperia/Sana, F/S//Pehlivan ve Aldane/Selimiye kombinasyonlarının ümitvar hatlar olduğu görülmektedir.

123

Gluten/Protein oranı için F85/Aldane, Sana//F/S, Sana/Selimiye ve F/S//Selimiye kombinasyonlarının ümitvar hatlar olduğu görülmektedir.

Çizelge 5.70. Kalite özellikleri için kombinasyonların heterosis ve heterobeltiosis değerlerinin önemlilikleri

* 0,05 seviyesinde önemli / ** 0,01 seviyesinde önemli

Sedim/protein oranı için Esperia/Sana, Sana/Selimiye, Aldane/Selimiye, F/S//Pehlivan kombinasyonlarının ümitvar hatlar olduğu görülmektedir.

Protein oranı açısından F85//F/S, Sana/Selimiye, Sana/Pehlivan ve F/S//Selimiye ve Esperia/Sana kombinasyonlarının ümitvar hatlar olduğu görülmektedir.

Kombinasyon

GLU GLU.IN SEDİM G/P S/P PRO GLU GLU.IN SEDİM G/P S/P PRO

F-85/Esperia Öd Öd öd öd öd Öd öd Öd * Öd öd * F-85/Sana Öd Öd öd öd öd Öd öd ** ** Öd ** öd F-85/Aldane Öd ** öd öd öd Öd öd ** ** Öd öd ** F-85//F/S öd Öd öd * öd * öd ** ** ** ** öd F-85/Selimiye öd Öd öd öd öd Öd öd Öd öd Öd öd öd F-85/Pehlivan öd ** ** öd öd ** ** ** ** Öd ** ** Esperia/Sana * ** ** öd ** ** öd ** ** Öd * * Esperia/Aldane öd Öd öd öd öd Öd ** Öd ** Öd ** ** Esperia//F/S ** ** öd ** öd * ** Öd öd ** öd ** Esperia/Selimiye öd ** öd öd öd * ** ** ** * * ** Esperia/Pehlivan ** Öd öd öd öd ** ** ** öd ** öd ** Sana/Aldane öd ** öd öd öd Öd öd Öd ** * ** ** Sana//F/S ** Öd öd öd öd ** * * öd Öd öd ** Sana/Selimiye * ** ** öd ** * öd * * Öd öd Öd Sana/Pehlivan öd Öd öd * öd * öd Öd öd * öd Öd Aldane//F/S öd ** öd öd öd Öd öd Öd ** Öd ** ** Aldane/Selimiye öd ** * öd ** Öd öd Öd öd Öd öd ** Aldane/Pehlivan öd ** öd öd öd * öd Öd ** * ** ** F/S//Selimiye ** ** öd öd öd ** * ** öd Öd ** ** F/S//Pehlivan ** ** * ** ** Öd ** ** * ** * * Selimiye/Pehlivan * Öd * öd öd * * ** ** Öd ** ** KALİTE UNSURLARI Ht (%) Hb (%)

124

Genel olarak heterosisin ortaya çıkışı iki anaç arasındaki genetik farklılığa dayanmaktadır. Heterosis ve heterobeltiosis değerleri kıyaslandığında, üstün anaçi de geçen melezin seçilmesi daha da önemlidir. Ancak her koşul ve çevrede bu geçerli olmayacağından ÖKY dikkate alınarak yüksek değerde heterosis ve heterobeltiosis değerine sahip melez kombinasyonlarının seçilmesi en doğru olanıdır.

Bu kapsamda özel kombinasyon yetenekleri ve heterosis-heterobeltiosis değerleri birlikte değerlendirildiğinde;

1. Verim ve verim unsurları açısından F85/Esperia, F85/Selimiye, Esperia/Selimiye, Sana//F/S, Sana/Selimiye, Selimiye/Pehlivan, F85/Sana, F85/Pehlivan, Esperia/Sana, Esperia/Pehlivan, Sana/Pehlivan, Aldane//F/S, Aldane/Selimiye, Aldane/Pehlivan, F/S//Selimiye melez kombinasyonlarının ümitvar olduğu görülmüştür.

2. Kalite özellikleri bakımından F-85/Pehlivan, Esperia/Sana, Esperia//F/S, Sana/Selimiye, Aldane/Selimiye, Aldane/Pehlivan, F/S//Selimiye, F/S//Pehlivan, Selimiye/Pehlivan, F-85/Sana, F-85/Aldane, F-85//F/S, Esperia/Aldane, Esperia/Selimiye, Esperia/Pehlivan ve Sana//F/S melez kombinasyonlarının ümitvar oldukları görülmüştür.

Bu bilgilere dayanarak hem verim hem de kalite özellikleri bakımından en üstün performansa sahip melez kombinasyonlarının F-85/Pehlivan, Esperia/Sana, Sana/Selimiye, Aldane/Selimiye, Aldane/Pehlivan, F//S/Selimiye, Selimiye/Pehlivan, F-85/Sana, Esperia/Selimiye, Esperia/Pehlivan ve Sana//F/S oldukları görülmüştür.

125