ÜCRET TANIMI ve UNSURLARI Gelir vergisi kanunun 61. maddesinde 8

“Üc-ret, işverene tabi belirli bir işyerine bağlı ola-rak çalışanlara hizmet karşılığı verilen para ve ayınlar ile sağlanan ve para ile temsil edilebilen menfaatlerdir.” şeklinde tanımlanmıştır. Bununla birlikte aynı kanun maddesinde “Ücretin ödenek, tazminat, kasa tazminatı (Mali sorumluluk taz-minatı), tahsisat, zam, avans, aidat, huzur hakkı, prim, ikramiye, gider karşılığı veya başka adlar altında ödenmiş olması veya bir ortaklık mü-nasebeti niteliğinde olmamak şartı ile kazancın belli bir yüzdesi şeklinde tayin edilmiş bulunma-sı onun mahiyetini değiştirmez.” denilerek ücret gelirlerine açıklık getirilmiştir.

Ücretin tanımı ücret gelirlerinin kapsamı bakımından yeterli olmayıp ücret sayılan başka ödemlere de yer verilmiştir. Bununla ilgili olarak yine aynı kanunda “Bu kanunun uygulanmasın-da, aşağıda yazılı ödemeler de ücret sayılır.

7 GVK, 61. madde

8 GVK, 61. madde

Gelir vergisi kanunu ücretlerin vergilendiril-mesinde matrahın gerçek usul ve diğer ücretler olma üzere iki usule göre belirlenmesini öngör-mektedir. Temel olarak ücretlerde matrah sap-taması gerçek usule göre yapılır. Gelir vergisi kanunun 63’üncü maddesinde ücretlerin gerçek usulde vergilendirilirken gayrisafi ödemelerden indirimler yapılarak safi ücretin nasıl belirlenece-ği hüküm altına alınmıştır.¹³

Gelir vergisi kanunun 63. maddesine¹⁴ göre gerçek usulde vergi tespitinde indirilecek gider-ler: “Ücretin gerçek safi değeri işveren tarafından verilen para ve ayınlarla sağlanan menfaatler toplamından aşağıdaki indirimler yapıldıktan sonra kalan miktardır.

1. 657 sayılı Devlet Memurları Kanununun 190 ncı maddesi uyarınca yapılan kesinti-lerle, Ordu Yardımlaşma Kurumu ve ben-zeri kamu kurumları için yapılan kanuni kesintiler,

2. Kanunla kurulan emekli sandıkları ile 506 sayılı Sosyal Sigortalar Kanununun geçici 20 nci maddesinde belirtilen sandıklara ödenen aidat ve primler;

3. Sigortanın Türkiye’de kâin ve merkezi Tür-kiye’de bulunan bir emeklilik veya sigorta şirketi nezdinde akdedilmiş olması şartıy-la; ücretlinin şahsına, eşine ve küçük ço-cuklarına ait hayat sigortası poliçeleri için hizmet erbabı tarafından ödenen primlerin

%50’si ile ölüm, kaza, sağlık, hastalık, en-gellilik, işsizlik, analık, doğum ve tahsil gibi şahıs sigorta poliçeleri için hizmet erbabı tarafından ödenen primler (İndirim konusu ücret geliri sayılacağı açık bir şekilde belirtilmiş

olup bununla ilgili ortaya çıkabilecek ihtilaflar or-tadan kaldırılmıştır. Sporculara ödenen ücretler genel itibariyle transfer ücreti, aylık ücret, teşvik primi, idman ve maç kazanma primi vb.lerden oluşmaktadır. Sporculara bu ödemleri yapanlar Gelir Vergisi Kanunu’nun 62’nci maddesi gere-ğince işveren sayılmaktadır.⁹

Kanunda ücretin tanımı yapılırken bahsedilen iş verenin tarifi yine aynı kanunun 62. Maddesin-de¹⁰ “ İş verenler, hizmet erbabını işe alan, emir ve talimatları dahilinde çalıştıran gerçek ve tüzel kişilerdir.” olarak; iş yeri ise Vergi Usul Kanunu 156. Maddede “Ticari, sınai, zirai ve mesleki faa-liyette iş yeri; mağaza, yazıhane, idarehane, mu-ayenehane, imalathane, şube, depo, otel, kahve-hane, eğlence ve spor yerleri, tarla, bağ, bahçe, çiftlik, hayvancılık tesisleri, dalyan ve voli mahal-leri, madenler, taş ocakları, inşaat şantiyemahal-leri, vapur büfeleri gibi ticari, sınai zirai veya mesleki bir faaliyetin icrasına tahsis edilen veya bu faali-yetlerde kullanılan yerdir.” olarak tanımlanmıştır.

Konumuzla ilgi olarak ücret kavramını futbol özelinde tanımlarsak; TFF tarafından yayınlanan

“Profesyonel Futbolcuların Statüsü ve Transfer-lerinin Talimatı”nda ücret, profesyonel futbolcu-nun sözleşmedeki yükümlülükleri karşılığı ola-rak sağladıkları para ve para ile ölçülebilir diğer değerler olarak tanımlanmıştır. Bu talimatın 21.

maddesinde de ücret ile ilgili olarak düzenleme yapılmış ve “ücret, sözleşmede belirlenmesi zo-runlu olan ve futbolcuya aylık asgari ücret tuta-rının altında olmamak kaydıyla ödenen tutar¹¹” olarak tanımlanmıştır.¹²

9 Mehmet Yücel, Sporculara Yapılan Ödemelerin Niteliği ve Vergilendirilmesi, MDERGI/8786A.013, (Kasım 2015 Sayı 143)

10 GVK, 62. madde

11 PFSTT, 21. madde

12 Onur Özdoğan, Türkiye’de Sporun Vergilendirilmesi, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Mali Hukuk Anabilim Dalı, (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), s.47

13 Mualla Öncel, Ahmet Kumrulu, Nami Çağan, Vergi Hukuku, Turhan Kitabevi, Ankara. 2014, s. 294

14 GVK, 63. madde

103 üncü maddedeki gelir vergisi tarifesinin bi-rinci gelir dilimine uygulanan oranın çarpılmasıy-la bulunan tutarın, hesapçarpılmasıy-lanan vergiden mahsup edilmesi suretiyle uygulanır. Mahsup edilecek kısmın fazla olması halinde iade yapılmaz” ola-rak belirlenmiştir.

Ücretin gerçek usulde vergilendirilmesi ise kaynakta kesinti (stopaj) ve yıllık beyanname ile yapılmaktadır. Gerçek usulde elde edilen ücret-lerin vergilendirilmesinde temel olarak kulla-nılan stopaj usulü, ücretin ödenmesi esnasında vergi sorumlusu olan işveren tarafından verginin kaynaktan kesilerek vergi dairesine aktarılması-dır. Ancak işveren vergi kesintisi yaparken vergi matrahı olarak safi ücreti dikkate alması gerek-mektedir.¹⁸

Ücret gelirlerinin vergilendirilmesinde esas tevkifat usulü olmasına rağmen, bazı hallerde ücretler yıllık beyanname verilmek suretiyle ver-gilendirilecektir. G.V.K.’nun 95’e¹⁹ göre;

“Aşağıda yazılı hizmet erbabının ücretleri hakkında vergi tevkif usulü cari olmaz.

1. Ücretlerini yabancı bir memleketteki iş verenden doğrudan doğruya alan hizmet erbabı;

2. 16 ncı maddede yazılı istisnadan faydalan-mıyan yabancı elçilik ve konsolosluk me-mur ve hizmetlileri:

3. Maliye Bakanlığınca yıllık beyanname ile bildirilmesinde zaruret görülen ödemeler.

Bunlar gelirlerini, bu kısmın 2 nci bölümün-deki hükümlere göre, yıllık beyanname ile bildi-rirler” yıllık beyanname verilmek suretiyle vergi-lendirilir.

Bununla birlikte Gelir Vergisi Kanunun 86/1-b maddesi gereğince birden fazla işverenden ücret yapılacak primler toplamı, ödendiği ayda

elde edilen ücretin %15’ini ve yıllık olarak asgari ücretin yıllık tutarını aşamaz. Cum-hurbaşkanı bu bentte yer alan oranları ya-rısına kadar indirmeye, iki katına kadar ar-tırmaya ve belirtilen haddi, asgari ücretin yıllık tutarının iki katını geçmemek üzere yeniden belirlemeye yetkilidir.).

4. Çalışanlar tarafından ilgili kanunlarına göre, sendikalara ödenen aidatlar (Şu ka-dar ki, aidatın ödendiğinin tevsik edilmesi şarttır.)”

Gelir vergisi kanunun bu maddesiyle birlik-te gerçek usulde ücretin vergilendirilmesinde engellilik indirimi hesaba katılmıştır. Engellilik indirimi hizmet erbabına ilişkin kendisinin ve/ve-ya bakmakla yükümlü olduğu engelli kişiler (eş, çocuk) için getirilmiş olup sadece gerçek ücret-lerin vergilendirilmesinde indirilmesi imkân ta-nınmıştır. Ancak dar mükellefler bu indiriminden yaralanamaz.¹⁵

Gerçek ücretlerin vergilendirilmesinde tanı-nan bir diğer indirim de asgari geçim indirimidir.¹⁶ Asgari geçim indirimi GVK’nın 32. Maddesinde¹⁷

“Asgarî geçim indirimi; ücretin elde edildiği tak-vim yılı başında geçerli olan ve sanayi kesiminde çalışan 16 yaşından büyük işçiler için uygulanan asgarî ücretin yıllık brüt tutarının; mükellefin kendisi için % 50’si, çalışmayan ve herhangi bir geliri olmayan eşi için % 10’u, çocukların her bi-ri için ayrı ayrı olmak üzere; ilk iki çocuk için % 7,5, üçüncü çocuk için %10, diğer çocuklar için % 5’idir. Gelirin kısmî döneme ait olması halinde, ay kesirleri tam ay sayılmak suretiyle bu süreye isabet eden indirim tutarları esas alınır. Asgarî geçim indirimi, bu fıkraya göre belirlenen tutar ile

15 Doğan Şenyüz, Mehmet Yüce, Adnan Gerçek, Türk Vergi Sistemi, Ekin Basım Yayın, Bursa, 2013, s. 71

16 M. Öncel-A. Kumrulu- N. Çağan, a.g.e., s. 291

17 GVK, 31. madde

18 D. Şenyüz-M. Yüce- A. Gerçek, s. 75

19 GVK, 95. madde

rilmektedir. Özel usule tabi söz konusu iki grupla ilgili düzenlemelere geçici maddelerde yer veril-miş olup sabit oranda tevkif suretiyle vergilendi-rilmektedirler.²²

Gelir Vergisi Kanunun 61’inci maddesinde üc-retin tanımı yapıldıktan sonra üçüncü fıkrasının 6. bendinde sporculara transfer ücreti veya sair adlarla yapılan ödemeler ile sağlanan menfaatle-rin (araç verilmesi, ev alınması veya kiralanması, uçak bilet temini veya çocuklarının eğitim mas-raflarının karşılanması gibi) ücret kapsamında olduğu belirtilmiştir. Bu açıklamalar çerçevesin-de, sporculara transfer ücreti, aylık, ücret, prim ve benzeri adlar altında yapılan ödemelerin ta-mamı ücret geliri sayılmaktadır.²³

267 seri No.lu Gelir Vergisi Genel Tebliğinde ücretlerin nakit dışındaki ödeme araçları vasıta-sıyla yapılması başlıkta:²⁴

“Sporcu ücretleri, nakit olarak ödenebildiği gi-bi ayın olarak da ödenegi-bilmektedir.

Sporcu ücretlerine ilişkin ödemelerin nakit dı-şında örneğin gayrimenkul veya taşıt ve benzeri ayın şekilde yapılması halinde, Gelir Vergisi Ka-nununun 63 üncü maddesinin son fıkrası uyarın-ca ücretin safi tutarı;

• Verilen ayınlar, verildiği gün ve yerdeki or-talama perakende fiyatlarına göre,

• Konut tedariki ve sair suretle sağlanan menfaatler ise, konutun emsal kirasına ve-ya menfaatin emsal bedeline göre

tespit edilmek suretiyle değerlenecek ve bu ödeme tutarları toplamı üzerinden gelir vergisi tevkifatı yapılacaktır.” denilerek nakit dışında alı-alan hizmet erbaplarının birinci işverenden

son-raki işverenlerden aldıkları ücretlerin toplamı, gelir vergisi tarifesinin ikinci dilimindeki tutarı (2019 yılı için 40.000 TL) geçmesi halinde, birinci işveren de dahil olmak üzere tüm işverenlerden aldıkları ücretler için yıllık beyanname verecek-lerdir.²⁰

Sporcuların vergilendirilmesinde vergi tevki-fatı usulüyle vergilendirilmede verginin ödenme-sinden vergi sorumlusu sporcunun hizmetini ifa ettiği ve kesintiyi yapan spor kulüpleridir. Vergi sorumlusu sıfatıyla profesyonel sporculara yap-tıkları ödemelerden %15 oranında vergi kesintisi yapan kulüpler GVK m. 98 gereğince yaptıkla-rı bu kesintiyi kesintinin yapıldığı ayı takip eden ayın 23. günü akşamına kadar muhtasar beyan-name ile beyan etmek ve 26’sına kadar ödemek zorundadırlar. Verginin ödenmesi bakımından alacaklı vergi dairesine karşı sorumlulukları bu-lunan spor kulüpleri bu sorumlulukları yerine getirmediklerinde neden oldukları vergi kaybı nedeniyle resen veya ikmalen vergi tarhiyatı ile karşılaşacaklardır. Bununla birlikte bu kulüplere Vergi Usul Kanunu hükümlerine göre vergi ziyaı cezası ve gecikme faizi/zammı uygulanacaktır.²¹

3- TÜRKİYE’DE FUTBOLCULARIN