Özgür İşgücü ve Yerli Kölelikten Zenci Köleliğine

Kölelik Merivale’nin adlandırıldığı üzere (1928: 262) “tiksindirici bir kaynak” olabilirdi ama bununla birlikte birinci derecede önemli bir ekonomik kurumdu. Bu kaynak Antik Yunan ekonomisinin temeli olmuş ve Roma İmparatorluğunun kurulmasını sağlamıştır. Modern zamanlarda ise Batı dünyasının çay ve kahve fincanları için şeker temin etmişti. Yine bu kaynak modern kapitalizme temel oluşturmak için pamuk üretti. Amerika’nın

18

güneyini ve Karayip adalarını o inşa etti. Tarihsel perspektif içinde bakıldığında görülüyor ki kölelik temel sosyal haklardan yoksun olan sınıflara uygulanan sert muameleden, katı feodal kanunlar ve anlayışsız yoksul yasalarından ve de sterlin cinsinden zenginlik kazanmaya başlayan ve insan hayatını artan üretimin tanrısallığına feda etme fikrine alışmaya başlamış bir yükselen kapitalist sınıfın duyarsızlığından oluşan genel resmin bir parçasını oluşturuyordu (Akt. Williams, 2013: 24).

Yeni keşfettikleri özgürlük doktriniyle birlikte ortaya çıkan sanayici orta sınıfın entelektüel şampiyonu olan Adam Smith (1937: 365), genelde efendiyi kölelik sistemine itenin gurur ve güce duyulan aşk olduğu, oysaki köle emeğinin kullanıldığı ülkelerde özgür işgücünün daha karlı olacağı görüşünü yaydı. Evrensel tecrübe kesin olarak gösterdi ki “köleler tarafından yapılan işin maliyeti, sadece onların bakım masraflarıyla sınırlıymış gibi gözükse de, sonuçta hepsi içinde en pahalısıydı. Mülk sahibi olamayan birinin mümkün olduğunca çok yiyip, mümkün olduğunca az çalışmaktan başka bir çıkarı olamazdı. İşe alınmış özgür işgücünün ekonomik açıdan köleye olan üstünlüğü, köle sahibi için bile çok açıktı. Köle işgücü isteksizdi, niteliksizdi ve yapabileceği işler kısıtlıydı. Diğer koşullar eşit kalmak şartıyla, özgür insanlar tercih edilebilirdi (Akt. Williams, 2013: 24).

Avrupa’nın 16 yüzyıldaki kısıtlı nüfusu, Yeni Dünyada şeker, tütün ve pamuk gibi temel ürünleri büyük ölçekli ürütmek için gerekli olan yeterli sayıda özgür işçiye sahip değildi. Kölelik bunun için gerekliydi ve köleleri elde etmek için de Avrupalılar ilk önce yerli halka sonra da Afrika’ya yönelmiştir. Kölelik ırkçılıktan doğmamış, aksine, ırkçılık köleliğin bir sonucu olarak ortaya çıkmıştır. Yeni Dünyanın özgür olmayan işgücü kahverengi, beyaz, siyah ve sarı: Katolik, Protestan ve pagan olmuştur (Williams, 2013: 26).

Yeni Dünya’da gelişen köle ticareti ve köle işgücünün ilk örneği ırksal açıdan Zenciyi değil Yerliyi kapsamıştır. Yerliler kendilerinden talep edilen aşırı çalışma yükünü, yetersiz beslenmeye, beyaz adamın hastalıklarına ve yeni yaşam tarzına ayak uydurmaktaki yetersizliklerine çabucak yenik düşmüştür. Dominik Cumhuriyetinin başkenti Ciudad Trujillo’yu da yer alan Kristof Colombo’nun heykelinin altında bulunan

19

yerli kadın figürünün minnettar bir biçimde (ki tabela böyle yazar), Kristof Colombo’nun adını yazması bir tesadüfün eseri değildir (Williams, 2013: 26).

Yeni İngiltere (New Englad) sömürgelerinde yerli köleliği kârsız olmuştur. Aslında köleliğin bütün biçimleri kârsızdır, çünkü kölelik bu sömürgelerin çeşitlilik gösteren tarım yapısına uygun olmamıştır. Buna ek olarak yerli köle verimsizdir. İspanyollar bir Zencinin dört yerliye denk olduğunu keşfetmişlerdir. Yenidünyanın gelecekteki başlıca mahsulleri olan şeker ve pamuk yerlilerde eksik olan dayanıklılığı gerekli kılmış ve güçlü pamuk zencisine ihtiyaç duymuştur (Williams, 2013: 28).

Ayrıca yerli işgücü rezervi sınırlıyken Afrika işgücü sınırsızdır. Bu nedenle zenciler Amerika’nın yerli halkından çalınan verimli topraklarda çalıştırılmak üzere yurtlarında kaçırılarak Amerika’daki sömürgelere getirilmiştir. Fakat bundan önce yerlinin yerini alan ilk zenci değil, yoksul beyaz adam olmuştur. Bu beyaz hizmetkârlar (servants) çok fazla çeşitliliğe sahip olmuştur. Kimileri sözleşmeli (indentured) hizmetkârdır. Onlara böyle denmesinin sebebi anavatanlarından yola çıkmadan önce, yolculuklarının karşılığı olarak sözleşmede şart koşulan süre kadar hizmette bulunmalarını zorunlu kılan ve yasa tarafında içerilen bir sözleşme imzalamları olmuştur (Williams, 2013: 28).

Hizmetkârların birçoğu feodalizmin bezdirici kısıtlamalarından kaçan derebeylik serfleriydi. İrlandalılar toprak sahipleri ve piskoposların boyunduruğuna karşı özgürlük arayışında olmuşlar, Almanlar ise Otuz yıl savaşının yıkımından kaçmışlardır (Williams, 2013: 29). Böylece bir sözleşmeli hizmetkârlar ticareti gelişmiştir. Sömürge dönemi boyunca çeyrek milyondan fazla kişinin bu sınıfa ait olduğu tahmin edilmektedir. Ödeyemedikleri borçları, çekmekle yükümlü oldukları cezaları nedeniyle ve yeni bir yaşam kurmak için yol parası karşılığında pek çok beyazda kıtaya belirli süreler kölelik yapmak üzere getirilmişlerdir (Williams, 2013: 30).

Ticari spekülasyonlar resmin içine dâhil oldukça suiistimallerde yavaşça içeriye süzülmeye başlamıştır. Adam kaçırma büyük ölçüde teşvik edilmiş ve Londra, Bristol gibi kentlerde sıradan bir iş halini almıştır. Yetişkinlere bol içki içirilmiş çocuklarsa şekerlemeyle kandırılmıştır. Adam kaçıranlar erkek, kadın ve çocukları yakalayıp,

20

denizin ötesine nakledilmek üzere gemilere satan birer hayalet olarak anılıyorlardı. Alman göç dalgası dönemin işçi bulma acentaları olan yeni toprak vaatçilerini ortaya çıkarmıştır. Ren vadisi üzerinde aşağı yukarı dolaşarak feodal çiftçileri eşyalarını satıp Amerika’ya göç etmeye ikna etmiş ve göçmen başına komisyon almışlardır (Akt. Williams, 2013: 30).

Britanya ekonomisindeki iyileşme sözleşmeli hizmetkârların fiyatını artırmıştır. Avrupalı sözleşmeli hizmetkârlar arasında zaman içinde ayaklanmalar meydana gelmiş, firar edenler olmuştur. Bu durum toprağı işlemek için gerekli işgücü talebinin Afrika’ya çevrilmesine neden olmuştur. Britanya, Yeni Dünyada artık nüfusa olan ihtiyacı gidermek için yüzünü Afrika’ya dönmüştür. 1680’e gelindiğinde Barbados’ta Afrikalıların üretimin gereklerine Avrupalılardan daha iyi şekilde cevap verdiğine dair olumlu belirtiler çoktan görülmüştür (Williams, 2013: 37). Sözleşmeli hizmetkârlar artık geçici köleler olmuştur.

Barbados’un şeker plantasyonlarında hizmetkârlar zamanlarını ıstıraplı gözyaşlarıyla ıslattıkları ekmeklerinin yanında patates kökünden başka hiç bir şeyleri olmadan (yaptıkları onca ağır işe rağmen) ve içecek olarak da bu köklerin içinde yıkandığı sudan başka bir şey almadan; ocaklarda ve değirmenlerde bir şey öğüterek veya adanın kavurucu sıcağında toprağı kazarak geçirmişlerdir. Bir plantasyon sahibinden alınıp diğerine satılmış veya efendilerinin borçları için atlar ve yük hayvanları gibi sürülmüş, direklere bağlanıp efendilerinin keyifleri için kırbaçlanmış ve İngiltere’de domuzların kaldığı ahırlardan daha kötü durumdaki ahırlarda uyumuşlardır (Akt. Williams, 2013: 38).

Sonuç itibariyle beyaz işgücünün gördüğü muamele her zaman çetin, onur kırıcı olmuştur. Beyaz işçiler plantasyon sahipleri tarafından beyaz çöp olarak adlandırılmış ve zenci işgücüyle eşdeğer görülmüştür. Fakat hizmetkârların özgürlüğünün kaybı belli bir süre için geçerliyken zencinin ki sonsuz olmuştur. Köle sahibi hiçbir zaman zenci köleliğinde olduğu gibi beyaz işgücünün malı ve canı üzerinde mutlak mülkiyete sahip olamamıştır (Williams, 2013: 39).

21

Hizmetkârı sözleşmesinin sonunda bir toprak bekliyordu. Diğer taraftan zenci yabancı bir çevrede, dikkat çeken rengi ve çehresiyle beyaz adamın diline ve yaşam tarzına yabancı biri olarak kendine ait bir topraktan sürekli olarak mahrum tutulabilirdi. Irksal farklılıklar tarla süren bir öküz gibi ya da bir yük beygiri gibi mekanik bir itaat dayatan, köle emeğini mümkün kılan bütün bir ahlaki ve düşünsel boyun eğmeyi ve teslimiyeti talep eden zenci köleliğini meşrulaştırmayı ve ussallaştırmayı kolaylaştırıyordu. Son olarak ki bu asıl faktördür, zenci köle daha ucuzdu. Bir beyaz adamın on yıllık hizmeti için verilen parayla bir zenci ömür boyu satın alınabilirdi (Akt. Williams, 2013: 40). Tüm bu farkındalığın sonucu Zenci köleliği beyaz hizmetkârlığın üzerine inşa edildi. Profesör Phillips şöyle yazıyor (1929: 25): “sonradan gelen çok büyük sayıdaki Afrikalı çoktan olgunlaşmış olan bir sisteme yerleştiler” (Akt. Williams, 2013: 40).

Zenci köleliğin kökeni buradadır. Gerekçe ekonomiktir, ırksal değil; işçinin rengiyle hiçbir ilgisi yoktur. Sadece işgücünün ucuzluğuyla ilgilidir. Yerli ve beyaz işgücüyle kıyaslandığında, zenci köleliği fazlasıyla üstün olmıuştur (Akt. Williams, 2013: 41). Yerli köleliği ve beyaz hizmetkârlığı siyah adamın üstün dayanıklığı, söz dinlerliği ve çalışma kapasitesinin önünde yenik düşecektir. İnsanın saçı, rengi ve bembeyaz dişleri gibi fiziksel ve önemsiz özellikleri zenci köle ticaretinin vahşiliğini açıklamak için birer nedendir. Gerçek şuydu; amaç tamamen ekonomiktir. Sömürgelerde oluşan işgücü açığının finansmanı için zenci işgücü en ucuzu olmuştur. Plantasyon sahibi ihtiyaç duyduğu işgücü için Ay’a bile gidebilirdi ki Afrika Ay’dan daha yakındı. Zenci köleliğinin iklimle hiçbir ilgisi yoktur. Kökeni üç kelimeyle ifade edilebilir: Karayiplerde şeker; anakarada tütün ve pamuk. Ekonomik yapıdaki bir değişim işgücü tedarikindeki değişimi üretmiştir (Akt. Williams, 2013: 45).

Dolasıyla zenci köleliği, belli tarihsel koşullarda, karayiplerin işgücü sorunu için sunulan bir çözmü olmuştur sadece. Şeker işgücü demekti, o emek kimi zaman köle, diğer zamanlarda ise kâğıt üzerinde özgür olmuş; kimi zaman siyah kimi zamansa beyaz kahverengi ya da sarı olmuştur. Kölelik hiçbir şekilde ve hiçbir bilimsel anlamda zencinin daha aşağı bir nitelikte olduğunu ima etmemiştir. Kölelik olmasaydı Karayip

22

şeker plantasyonlarında 1650 ve 1850 yılları arasında gerçekleşen muazzam gelişme imkânsız olurdu (Williams, 2013: 52).

23