Özet

Normal çocuklar, sahip oldukları zihinsel becerileri kullanarak ve çevrelerindeki yetiĢkin ve bu becerilere sahip ebeveyn, kardeĢ ve arkadaĢlarını görsel olarak model alarak toplumda bağımsız olarak yaĢamak için gerekli olan günlük yaĢam becerilerini kendiliklerinden ya da çok az yardımla kazanabilmektedirler (Snell, 1993).

Görme yetersizliği olan birey için de toplumun kabul gördüğü gibi yaĢayabilmeleri ve topluma uyum sağlayabilmeleri için kiĢisel bakım (öz-bakım) ve günlük yaĢam becerilerini gerçekleĢtirmesi gereklidir denilebilir. Görme engelli çocuklar için özbakım ve günlük yaĢam becerilerinin edinimi büyük önem taĢımaktadır (Lewis ve Iselin, 2002). Özbakım ve Günlük yaĢam becerileri ile ilgili olarak hazırlanacak olan bir program; kiĢisel hijyen, giyinme-soyunma, giysilerin katlanması, yiyecek hazırlama, yemek yeme, para tanıma ve kullanma, sosyal iletiĢim, telefon kullanma ve zamanı kullanma becerilerini içermelidir (Hazekamp ve Huebner; 1989). Görme engeli olan birçok çocukta bu becerilerin doğal olarak edinimi oldukça zor ve risklidir. Görme engelli çocukların bu becerilerin birçoğunu öğrenmede aile veya bakıcılarının rehberlik etmelerine gereksinimleri vardır. Bu rehberlik, çocuğun yetersizliğinin türüne ve yaĢına göre yine çocuğun gereksinimlerini ve geliĢimsel özelliklerini dikkate alarak aile ve öğretmen tarafından karĢılıklı olarak belirlenmelidir (Lewis ve Iselin, 2002).

Görme engelli öğrencilere öğrenme fırsatı tanımanın yararlı olacağı günlük yaĢam becerilerden bazıları meyve sıkacağı kullanma, sandviç hazırlama, ütü yapma

becerilerdir. Görme engelli öğrencinin sahip olmadığı günlük yaĢam becerilerinden meyve sıkacağı kullanma, sandviç hazırlama, ütü yapma becerilerini yapabilir hale gelmesi için, öğrencinin performans düzeyini belirlemeye yönelik, ölçüt bağımlı ölçü araçlarının hazırlanması, öğrencinin performans düzeyinin belirlenmesi, uzun dönemli amaç ve alt amaçların oluĢturulması, amaçların düzenlenmesi, öğretim planlarının hazırlanması ve öğretimin değerlendirilmesi gerekmektedir.

Ġpucu, belli bir uyaranın varlığında, öğrenciye ne ve nasıl yapılacağının hatırlatılmasıdır (Özyürek, 1996). Tepki ve uyaran ipucu olmak üzere iki tür ipucundan söz edilmektedir (Alberto ve Troutman 1986; Wolery vd., 1992; Snell, 1993). Öğretim ortamlarında kullanılan tepki ipucu çeĢitleri fiziksel ipucu, sözel ipucu, iĢaret ipucu ve model olmadır (Özyürek, 1996; Varol, 1996).

DavranıĢ öncesi ipucu ve sınama iĢlem süreciyle öğretimde ipucunun sunulduğu ipuçlu öğretim oturumları ve ipucunun tamamen ortadan kaldırılarak uyaran kontrolünün sağlanıp sağlanmadığının sınandığı yoklama oturumları vardır. DavranıĢ öncesi ipucu ve sınama iĢlem süreciyle öğretimde, uygulamacı baĢlangıçta uygun ipucu ve hedef uyaranı birlikte sunar. DavranıĢ öncesi uygun ipucu, belirli sayıda oturumda sunulur. Bu oturumlardan sonra uygulamacı ipucu sunmayı sona erdirir ve yoklama oturumları gerçekleĢtirerek, bireyin yalnızca hedef uyaran sunulduğunda doğru tepkide bulunup bulunmadığını sınar (Tekin-Ġftar ve Kırcaali-Ġftar, 2004).

Bu araĢtırmanın genel amacı, görme ve hafif zihinsel yetersizlikiten etkilenmiĢ bir öğrenciye günlük yaĢam becerilerinden meyve sıkacağı kullanma, sandviç hazırlama, ütü yapma becerilerinin kazandırılmasında davranıĢ öncesi ipucu ve sınama iĢlem süreciyle öğretimin etkili olup olmadığını, kazanılan becerilerin sürekliliğini ve farklı araç-gerece genellenip genellenemediğini belirlemektir.

AraĢtırmanın amaçlarını gerçekleĢtirebilmek için tek denekli deneysel desenlerden “beceriler (davranıĢlar) arası çoklu yoklama” modeli kullanılmıĢtır.

AraĢtırmanın deneklerini, 2012-2013 öğretim yılında, Adnan Ağır Özel Eğitim ve Rehabilitasyon Kursu’na kayıtlı üç öğrenci oluĢturmaktadır. Bu üç öğrenciden birisi

asıl, diğer ikisi yedek de yedek denek olarak seçilmiĢtir. Ön uygulama için de yetersizlikten etkilenmemiĢ bir öğrenci ile çalıĢılmıĢtır.

AraĢtırma verilerinin toplanabilmesi için, öğretmen ve aile görüĢme formları, beceri kontrol listesi, ölçüt bağımlı ölçü araçları ve davranıĢ öncesi ipucu ve sınama iĢlem süreciyle öğretim yapılırken öğretimde ilerlemelerin kaydedileceği kayıt çizelgeleri, uygulama güvenilirliği formu, aileye ve öğrenciye yönelik pekiĢtireç belirleme formları, aileye ve öğretmene yönelik sosyal geçerlilik formları geliĢtirilmiĢ ve kullanılmıĢtır. DavranıĢ öncesi ipucu ve sınama iĢlem süreciyle öğretim yapabilmek için günlük yaĢam becerileri öğretim materyali hazırlanmıĢ ve araĢtırmacı tarafından uygulanmıĢtır.

AraĢtırmada elde edilen verilerin analizinde, grafiksel analiz kullanılmıĢtır. AraĢtırmanın elde edilen bulguları Ģu Ģekildedir; araĢtırmanın birinci amacında davranıĢ öncesi ipucu ve sınama iĢlem süreciyle yapılan öğretimin, öğrencilerin günlük yaĢam becerilerini (meyve sıkacağı kullanma, sandviç hazırlama, ütü yapma) kazanmalarında etkili olup olmadığına bakılmıĢtır. DavranıĢ öncesi ipucu ve sınama iĢlem süreciyle yapılan öğretim, deneğin, günlük yaĢam becerilerini (meyve sıkacağı kullanma, sandviç hazırlama, ütü yapma) kazanmasında etkili olmuĢtur.

AraĢtırmanın ikinci amacında, davranıĢ öncesi ipucu ve sınama iĢlem süreciyle yapılan öğretimden 7, 14, 21 gün sonra, öğrencinin kazandığı günlük yaĢam becerilerini(meyve sıkacağı kullanma, sandviç hazırlama, ütü yapma becerileri) sürdürüp sürdüremediğine bakılmıĢtır. Deneğin öğretim bittikten 7, 14 ve 21 gün sonra kazandığı günlük yaĢam becerilerini (meyve sıkacağı kullanma, sandviç hazırlama, ütü yapma) basamakların tamamını yani (%100 ünü); bağımsız olarak gerçekleĢtirdiği dolaysıyla, davranıĢ öncesi ipucu ve sınama iĢlem süreciyle yapılan öğretimin, deneğin kazandığı günlük yaĢam becerilerini sürdürmesinde etkili olduğu izlenimi edinilmektedir.

AraĢtırmanın üçüncü amacında, deneğin davranıĢ öncesi ipucu ve sınama iĢlem süreciyle yapılan öğretim sonucu kazandığı meyve sıkacağı kullanma, sandviç hazırlama, ütü yapma becerilerini araç-gerece genelleme düzeylerine bakılmıĢtır. Deneğin, davranıĢ öncesi ipucu ve sınama iĢlem süreciyle yapılan öğretimle kazandığı

meyve sıkacağı kullanma, sandviç hazırlama, ütü yapma becerilerini, farklı araç-gerece %100 düzeyinde genelleyebildikleri görülmektedir. Sonuç olarak, davranıĢ öncesi ipucu ve sınama iĢlem süreciyle yapılan öğretimin, deneğin kazandığı günlük yaĢam becerilerini farklı araç-gerece genellemeleri açısından etkili olduğu izlenimi edinilmektedir.