Özel Yetenekli Öğrencilerin Eğitiminde İzlenen

Özel yetenekli bireylerin eğitiminin, diğer yaştlarıyla aynı şekilde gerçekleştirilemeyeceği; bu bireylerin eğitiminde farklı yaklaşımlara ihtiyaç duyulduğu daha önce de belirtilmişti. Bu kapsamda, normal program üzerinde ya da buna ek olarak yapılan bazı müdahalelere dayalı uygulamalar vardır. Bu uygulamalar şöyle sıralanmaktadır (Sak, 2014, s. 143-169):

 Gruplama  Hızlandırma  Zenginleştirme  Mentörlük

Yukarıda bahsedilen sınıflama, farklı kaynaklarda farklı şekillerde yer alabilmektedir. Bu durumun, araştırmacının bakış açısından ya da yabancı alanyazından yapılan çeviriden kaynaklandığı düşünülmektedir. Örneğin, Sak’ın belirttiği mentörlük, Davis (2014, s. 208) tarafından zenginleştirme başılığının altında “kılavuzluk” kavramı adı altında verilmektedir. Ayrıca, Baykoç Dönmez (2014, s.67) de mentörlüğü, zenginleştirme başlığı altında sınıflamaktadır. Bunun yanında, özel yetenekli öğrencilerin eğitiminde kullanılan üç temel yaklaşım olan hızlandırma, zenginleştirme ve gruplamanın birbiriyle ilişkili olduğu ve bunların yapılan bazı uygulamalarda iç içe geçmiş bir şekilde karşımıza çıkabileceği de ifade edilmektedir (Davis, 2014, s. 159).

Aşağıda, bu uygulamalarla ilgili açıklamalara ayrı ayrı yer verilmiştir.

2.1.6.2.1 Gruplama

Bu uygulama, yetenekleri yönünden birbirine benzer çocukların birlikte çalışabilmeleri için, uzun veya kısa süreli, sınıf içi veya sınıf dışı çeşitli gruplamaların yapılmasını kapsar (Baykoç Dönmez, 2011, s. 368). Birlikte çalışan özel yetenekli öğrencilerin, bilişsel faaliyet anlamında normal sınıflardakinden daha fazla motivasyona sahip oldukları ifade edilmektedir (Cutis & Moseley, 2004, s. 191).

25

Gruplama adı altında yapılan bazı uygulamalar aşağıda sıralanmaktadır (Sak, 2014, s. 135-148):

o Okul içinde okul o Özel okul o Tam özel sınıf o Erken özel sınıf o Kısmen özel sınıf o XYZ sınıfları o Karma sınıf

o Derse dayalı yeniden gruplama o Hızlandırılmış sınıflararası sınıf o Kaynak oda

o Sınıf içi benzer yetenek grupları o Sınıf içi yetenek grupları

o Sınıf içi düzeyli gruplar

Gruplama stratejisinin, gruplama türüne ve ele alınan eğitim programının içeriğine bağlı olarak özel yetenekli öğrencilerin başarısı üzerinde oldukça etkili olduğu belirtilmektedir (Sak, 2014, s. 134).

2.1.6.2.2 Hızlandırma

Hızlandırma terimi, daha çok, öğrencilerin öğreneceklerini normalden daha kısa bir sürede bitirmelerini ifade etmekte kullanılmaktadır (Cutis & Moseley, 2004, s. 227). Hızlandırmanın en önemli özellikleri, herhangi bir mali kaynak, özel araç- gereç ve uzman gereksinimi olmamasıdır (Ataman, 2004, s.166).

Hızlandırma faaliyetleri kapsamında gerçekleştirilen bazı uygulamalar aşağıdaki gibidir (Sak, 2014, s. 153-156):

o Okula erken başlama o Sınıf yükseltme

26 o Uluslararası Bakalorya Program (IB) o İkili kayıt

o Onur sınıfları

o İleri yerleştirme sınıfları o Üstten ders alma

o Ders hızlandırması o Sınavla ders geçme

Yukarıdaki hızlandırma yöntemlerinin uygulanması durumunda; öğrencinin uyum sorunu yaşamaması için, çocuğun sosyal gelişim durumunun uygunluğuna ve ailesinin bu kapsamdaki desteğinin önemine dikkat çekilmektedir (Ataman, 2004, s.166).

2.1.6.2.3 Zenginleştirme

Zenginleştirme, öğrencilerin üstün oldukları alanda gelişim gösterebilmeleri için öğrencilere daha derin ya da daha geniş bir program sağlama esasına dayanır (Schiever & Maker, 2003, s. 164). Zenginleştirme uygulamanın bazı yolları şöyle sıralanmaktadır (Davaslıgil, 2004, s.236):

o Bağımsız çalışma ve araştırma projeleri o Geziler

o Cumartesi programları

o Sınıfta veya okulun kaynak odasında oluşturulan öğrenme merkezleri o Matematik, fen, yabancı dil vb. alanlarda yaz programları

Zenginleştirme kapsamında üç yaklaşımdan bahsedilmektedir. Bunlar; süreç odaklı (process oriented), içerik odaklı (content oriented) ve ürün odaklı (product oriented) yaklaşımlar olup şöyle açıklanmaktadır (Schiever & Maker, 2003, s. 164): Süreç odaklı yaklaşımda zenginleştirme, öğrencilerin yüksek zihinsel süreçlerini ve bazı durumlarda onların yaratıcı üretkenliklerini de geliştirecek şekilde tasarlanır. İçerik odaklı yaklaşımda, belirli bir içeriğin sunulması üzerinde durulur ve böylece fen, matematik, dil bilimleri ya da sosyal bilimler gibi alanlarda normal programa göre daha geniş ve daha derin bir içeriğin sunumu mümkün olur. Ürün odaklı

27

yaklaşımda ise sunulan içerik ya da gerçekleştirilen işlemlerden ziyade, sonuç ya da ürün üzerinde durulmaktadır.

Ayrıca, Denton ve Postlethwaite (1985), Oxford Araştırma Projesi kapsamında, zenginleştirmenin yatay ve dikey olabileceğinden bahsetmektedir (akt: George, 2003, s.55-56). Bu araştırmacılara göre yatay zenginleştirmede, okul programında yer verilmeyen konulara daha geniş bir şekilde dokunulması söz konusu iken dikey zenginleştirmede, öğrencilerin bir konu alanında nicel düşünme becerileri geliştirmesine ve temel prensipleri anlayıp genellemeler yapmasına imkan sağlamak esastır. Ataman (2004, s. 167) ise zenginleştirmenin dikey ve yatay uygulanışının yanında bütün sınıfın katılabileceği Dönerli Kapı denilen üçlü zenginleştirme biçiminde de uygulanabileceğini ifade etmektedir.

Özel yetenekli bireylerin eğitiminde zenginleştirme programı, en çok tutulan uygulamalardan biridir (Akkanat, 2004, s. 187; Ataman, 2004, s. 167; Aljughaiman & Ayou, 2012). Zenginleştirmeye dayalı uygulamaların, öğrencilerin başarı seviyesini artırma ve öğrencilerin etkinliklere katılmada ilgi ve isteklerini artırma şeklinde avantajları olduğundan bahsedilmektedir (Aljughaiman & Ayou, 2012).

Özel yetenekli öğrencilerin, mevcut programın ötesine çıkmasını sağlayan zenginleştirme ve hızlandırma yaklaşımları, zaman zaman birbiri ile karıştırılabilmektedir. Zenginleştirmede, uygulanan programa göre öğrencinin bulunduğu sınıfta ulaşamayacağı konulara erişiminin sağlanıp bunları derinlemesine çalışma imkanının sunulması öne çıkarken, hızlandırmada ise yaşıtlarına göre daha hızlı öğrenen bu öğrenciler için okula erken başlama, sınıf atlama gibi yöntemler uygulanmaktadır (Subotnik vd., 2011).

2.1.6.2.4 Mentörlük

Mentörlük, Amerika’da, “mentör” adı verilen uzmanların özel yetenekli bireyler ile bireysel olarak çalışma şekli olarak ifade edilmektedir (Baykoç Dönmez, 2014, s. 67). Bu kapsamda bir usta-çırak ilişkisinden bahsedilmektedir (Baykoç Dönmez, 2011, s. 369). Mentörlüğe örnek olarak bir bilim insanının, ona hayranlık

28

duyan özel yetenekli bir öğrenciye rehberlik, danışmanlık, koçluk ve arkadaşlık etmesi gösterilebilir (Sak, 2014, s. 163).