Özel Yetenekli Çocukların Özellikleri

National Society for the Gifted And Talented 1993 yılında ABD Eğitim Depart-manı şu şekilde tanımlamıştır: “Üstün yetenekli çocuklar ve gençler, yaşları, deneyimle-ri veya çevreledeneyimle-ri ile karşılaştırıldığında oldukça yüksek başarı seviyeledeneyimle-rinde performans gösteren ya da gösterme potansiyeli olan bireylerdir” (NSGT, 2018).

Özel yetenekli bireylerin erken dönemlerden itibaren bilişsel, fiziksel ve sos-yal/duyuşsal gelişim alanlarında normal gelişim gösteren bireylere göre gelişim hızında ve niteliğinde birçok farklılıklar gözlemlenmektedir. Bu bireylerin erken çocukluk dönemle-rinde sıra dışı duyarlılıklar, yoğun dikkat ve bebeklikten itibaren dil gelişiminde akranlarına nazaran çok hızlı öğrenmesi, öğrendiklerini uzun süre hafızada tutabilmesi, daha az uyku ihtiyacı ve yüksek aktivite düzeyi (Levent, 2014, s. 15) dikkat çekmektedir. Bitmek bilme-yen merak ve gözlem yapma istekleri, problem hissettiklerinde yaratıcılık yeteneği ve hayal gücüne başvurarak farklı çözümler üretmesi ve yüksek düzeyde motivasyon kaynakları gibi gelişimsel özelliklere sahiptirler. Ancak zamanla özel yetenekli bireylerin gelişimsel özel-liklerinde uyumsuzlukların belirmesiyle baş etme konusunda zorluk yaşayan çocukların duygusal ve sosyal açıdan risklere neden olabilmektedir (Kuru, 2017, s. 28).

29 2.2.1. Fiziksel gelişim

Özel yetenekli çocukların, doğum kilosundan başlamak üzere vücut boylarının uzun olması ön plana çıkmaktadır. Aynı zamanda yaşıtlarına göre erken yürüme, iri ve sağlıklı olma, hızlı koordinasyon ve hastalıklara karşı dirençlilik gibi birtakım özellikler de sergiyebilmektedir (Alabay, 2017, s. 30)

2.2.2. Bilişsel gelişim

Özel yetenekli çocukların zihinsel özellikleri; çok hızlı ve kalıcı öğrenmeleri, ya-ratıcılık düzeyleri yüksek, güçlü ve renkli hayal güçleri, otantik fikir üretme ve problem çözme becerileri ve ilgilerini çeken konularda yüksek motivasyon ve dikkat süreleridir (Levent, 2014, s. 18). Öğrenilen yeni bilgiler için daha az tekrara ve alıştırma yapmaya ihtiyaç duyarlar (Ataman, 2004, s. 2). Normal gelişim gösteren yaşıtlarından zihinsel anlamda daha yetenekli olmalarının temelinde, zihinsel enerjilerinin fazla olması ve bilgi edinme arzusuyla dolu olmaları bulunmaktadır. Analiz ve keskin gözlem yapma, güçlü hafıza, öğrendikleri bilgiyi farklı alanlara transfer edebilme ve gelişmiş yaratıcı düşünme becerilerine sahip oldukları bilinmektedir (Çitil ve Ataman, 2018, 190-191).

Eleştirel düşünme becerilerinin sıklıkla gelişmiş olduğu, duyular araçlığıyla elde ettiği uyaranları olduğu gibi kabul etmeyip kendi düşünme süzgeçlerinden geçirerek kritiği yapmaktadır. Bu çocuklar erken dönemlerden itibaren bilgiyi işlerken kendilerini eleştirmekten de çekinmeyip yaptığı hatayı fark etme ve düzeltme çabası içindedir. Öz-farkındalıkları ve sorumluluk duyguları yüksektir; yeni ve zor görevleri deneme, karma-şık problemlere farklı çözümler getirme, inisiyatif alma ve hizmet etme konularında isteklidir. (Çitil ve Ataman, 2018, 190-191).

2.2.3. Sosyal ve duygusal gelişim

Sosyo-duygusal anlamda olağandışı duygusal derinliğe sahip olma, duyguları çok yoğun şekilde yaşama ve bu yoğun duygu deneyimi sonucunda güçlü duygusal tep-kilerde bulunma ve aşırı duyarlılık da çoğu üstün yetenekli çocukta görülebilmektedir.

Soyut, karmaşık, mantıksal ve öngörülü düşünme yetisi, erken yaşlarda beliren idealist yaklaşımlar ve adalet duygusu, sosyal ve politik konular ve haksızlıklar ile ilgili duyarlı-lık, üstün yetenekli çocukların belirgin özelliklerindendir. Bunlar dışında yoğun odak-lanma ve zaman zaman kendi düşüncelerinde kaybolarak gündüz rüyaları görme de gö-rülebilmektedir. Hem kendisinin hem de başka insanların yetersizlikleri veya

yavaşlık-30

ları ile ilgili sabırsız olma, temel becerileri daha hızlı ve daha az tekrar ile öğrenebilme, hatta öğretilenin ötesine geçerek araştırıcı sorular sorma üstün yetenekli çocuklarda sık-lıkla görülmektedir. Geniş ilgi alanları, çok gelişmiş bir merak duygusu, sonu gelmeyen sorular sorma, birçok şeyi normalden farklı biçimlerde yapmaya duyulan ilgi de onları yaşıtlarından ayırt etmemizi sağlayan özelliklerindendir. Fikirleri alışılmadık veya ko-layca görülmeyecek biçimlerde birleştirme yani ıraksak düşünebilme, keskin ve bazen alışılmadık espri anlayışı, özellikle kelime oyunlarına ilgi duyma ile birlikte insanları ve eşyaları karmaşık oyunlar ve senaryolar ile organize etme isteği de bu grup çocukların çoğunluğunda görülme olasılığı yüksek olan özellikler listesinde yer almaktadır (Webb vd., 2007).

Ahlaki değer ve yargılara çok erken zamanlardan itibaren ilgi duymaya başla-makta ve yoğun adalet duygusuyla olay ve olgulara yaklaşım göstermektedir. Açlık, doğal afet, savaş, şiddet ve gücün kötüye kullanımı gibi yerel ve küresel sorunlarla ilgi-lidirler. Doğaya ve hayvanlara, engeli olan veya bakıma muhtaç bireyleri savunma ve kollama konularında oldukça fedakar ve idealisttirler. Yüksek farkındalık ve keskin gözlem gücünün de etkisiyle bu tür problemler karşısında ölüm, hastalık, arkadaş bula-mama, yalnızlık, dışlanma, sevilmeme gibi birtakım korku ve kaygı geliştirebilmekte;

sahip oldukları aşırı duyarlılıklarının da etkisiyle sosyal yaşamdan uzaklaşabilme hatta kendileriyle ilgili olumsuz algı ve tutumlara eğilim gösterebilmektedir (Çitil ve Ataman, 2018, s. 194-195).

2.2.4. Dil gelişimi

Dil gelişimi açısından yaşlarına göre çok geniş bir kelime dağarcığına sahip ol-dukları ve karmaşık cümle kullanımına meyilli olol-dukları sıklıkla aktarılmaktadır. Keli-melerle ilgili ayrıntıları, soyut düşünce ve metaforları kolaylıkla anlayabildikleri, sayılar ve bilmeceler içeren problemleri çözmekten büyük keyif aldıkları, okul öncesinde bü-yük ölçüde kendi kendine okuma ve yazmayı öğrendikleri de özel yetenekli çocuklara ilişkin tespit edilmiş diğer özelliklerdendir (Çitil, 2016, s. 25; Karateke, 2016, s. 19).

2.2.5. Özel yetenekli bireylerde eşzamanlı olmayan gelişim

Columbus (1991)’e göre özel yetenekli çocuklardaki eş zamanlı olmayan (asenk-ronize) gelişim, bilişsel yeteneklerinin kendi yaş aralığındaki çocuklara nispeten daha hızlı gelişen dikkat çekici ve tipik olmayan gelişim örüntüleridir. Çocuğun ulaşmış

ol-31

duğu fiziksel, bilişsel, sosyal ve duygusal yetenek düzeyleri arasında farklılıklar ve eşit-sizlikler yaratması ile bunun sonucunda özel yetenekli çocukların akranlarıyla eş zaman farkı yaşamaları ve kültürlerinin yaş odaklı beklentilerine uymaması şeklinde ifade edi-lebilir (Akt., Saranlı, 2017, s. 92).

Özel yetenekli öğrencinin bilişsel, duygusal, sosyal ve fiziksel alanlardaki dü-zensiz veya asenkron gelişimi, onları özellikle savunmasız hale getiren önemli bir risk faktörüdür. Genellikle kendilerini ‘yersiz’ ve akran grubundan farklı hissedebilirler. Bu risk faktörü, özellikle duygusal olgunluğunun etkileyici entelektüel ve akademik başarı-larından çok geride kaldığında daha da ‘senkronize olmayan’ ve hayal kırıklığına uğra-yan entelektüel yetenekli bireylerde daha da gizli kalabilir. Asenkron veya gecikme far-kı büyüdükçe ve duygusal yoğunluk ile birleştirildiğinde, zayıf dürtü kontrolü, duygusal patlamalar ve kendini küçümseme ile devalüe edilmiş benlik saygısı duyguları ortaya çıkabilir (Pfeiffer ve Stocking, 2000, s. 85). Bu durum bireyin kendilik algısını etkile-yebilmekte, diğer bireylere yönelik algı ve tutumlarında çarpıtılmış ve gerçekçi olmayan inançlar geliştirebilmesine neden olabilmektedir. Aynı zamanda başkalarının duygu, düşünce ve isteklerini hemen fark edebilen ve ruhsal durumlarına yönelik çıkarımlarda bulunabilen empatik bireyler (Çitil ve Ataman, 2018, s. 194-195)