İnsanların öğrenme isteği, insanlık tarihi kadar gitmektedir. Eski dönemlerde ilk öğrenmeler okul ve belli bir eğitim olmadığı için bire bir öğrenmeyle gerçekleşmiştir. Zamanla öğrenecek kişi sayısının artması ancak öğretecek kişi sayısının artmaması sebebi ile örgütlü bir öğretim meydana gelmiştir. İnsanların öğrenme isteklerinin sürekli artması ve daha çok öğrenme isteği duyması “özel ders” kavramını ortaya çıkarmıştır. Özellikle resim, müzik gibi bazı sanat dallarında tanınmış kişilerden ders almak bir ayrıcalık olarak kabul edilmiştir. Bu durum günümüzde de sürmektedir. Okul sayesinde öğrenme sistemi geliştikten sonra bile daha çok bilgi edinme, daha çok öğrenme isteği ile beraber ücretli olarak ders alma ihtiyacı günümüze kadar varlığını korumuştur. Bu durum sayesinde de paralı öğretim yapan kurumlar ortaya çıkmıştır. Bu kurumlar arsında en yaygın olanı özel dershanelerdir.
Türkiye de özel dershanelerin ortaya çıkışı cumhuriyet öncesi dönemlere rastlamaktadır. Açıldıkları ilk dönemlerde fen, dil ve sanat öğrenimi amacıyla açılan ve bir “özel okul” olarak düşünülen Özel Dershaneler 1965 yılından sonra daha çok okula destek ve takviye olan kurslar şekline gelmiştir. Özel Dershaneler günümüzdeki durumlarına 08.06.1965 tarih ve 625 sayılı yasa ile kavuşmuşlardır. Bu tarihten itibaren, merkezi sınavlarında yaygınlaşmasının etkisiyle özel dershaneler de gelişmişlerdir. 1970’li yıllardan itibaren dershaneler, ülkemizde birçok ilde hızla varlıklarını göstermeye başlamışlardır.12 Eylül 1980 ihtilalinden sonra özel dershanelerin kapatılması gerektiği gündeme gelmiştir.1981 ile 1983 yılları arasında özel dershanelerin kapatılması gerektiği konusu kamuoyunda tartışılmıştır. 1983’te özel dershanelerin kapatılmasına yönelik bir yasa tasarısı kurucu mecliste gündeme getirilmiştir. Yasa tasarısı uzun tartışmalara neden olmuştur. Bu uzun tartışmalardan sonra tasarı ret edilmiştir. Ancak Milli Güvenlik Kurulu bu ret kararını veto etmiş,625 sayılı yasanın bir kısım maddelerini değiştirmiş 16.06.1983 tarih ve 2843 sayılı yasayı kabul etmiştir. Yani özel dershanelerin bu yasanın yürürlüğe giriş tarihi olan 31.07.1983 tarihinden bir yıl sonra 31.07.1984 tarihinden itibaren kapatılmasına karar verilmiştir.1983 yılında yapılan seçimler sonucunda iktidara gelen Özal Hükümetinde özel dershanelerin kapatılması konusu tekrar tartışmaya açılmıştır. Ayrıca o dönemlerde Türkiye genelinde çalışmalarını sürdüren 174 özel dershane, dershanelerin kapatılmasının haksızlığını dile getirmek için bir araya gelmişlerdir. Eğer yeni bir yasa çıkarılmamış olsaydı özel dershaneler 31.07.1984 tarihinden itibaren kapatılmaya başlanacaktı. Böyle bir durumda Özal Hükümeti, özel dershanelerin varlıklarını, çalışmalarını sürdürmelerini sağlayacak 11.07.1984
tarih ve 3035 sayılı yasayı kabul etti. Bu yasa sayesinde 625 sayılı özel öğretim kurumları yasasının bazı maddeleri değiştirilmiş ve 2843 sayılı yasa ile getirilen kapatma hükmü iptal edilmiştir. Böylece özel dershaneler resmen kapanmadan faaliyetlerine devam etme imkanı bulmuşlardır. 11/07/1984 tarihinden günümüze kadar özel dershaneler her yıl artan bir sayıyla tüm illerde hatta ilçelerde sürekli kendilerini yenileyerek faaliyet göstermektedirler (Özel Dershaneler Birliği Derneği,2005:1-2).
3.2 Özel Dershanelerin Açılış, Amaç ve İşlevleri 3.2.1.Açılışları
Özel dershaneler, 625 sayılı Özel Öğretim Kurumları Yasası ve bu yasayı temel alarak hazırlanan diğer mevzuat esaslarına göre açılmaktadır (Özel Dershaneler Birliği 2005:1). “Milli Eğitim Bakanlığı’na Bağlı Özel Öğretim Kurumları Yönetmeliği” esaslarına göre, “Özel Dershaneler Tip Yönetmeliği” esaslarına göre işleyişleri düzenlenir (Özel Dershaneler Birliği 2005:1). Özel Öğretim Kurumları Yönetmeliği’ne göre, bir özel dershanenin açılabilmesi için, kurum açma izni ile beraber öğretime başlama izinlerinin alınması gerekir. Özel Öğretim Kurumları Yönetmeliği’nin 5. maddesine göre Türkiye Cumhuriyeti vatandaşı olan gerçek kişiler kurum açmak için izin alabilirler. Kurum açma izni alabilmek için Milli Eğitim Bakanlığı’nın yanında Bayındırlık Bakanlığı, Sağlık Bakanlığı ve İçişleri Bakanlığı’nın bazı birimlerince düzenlenen çeşitli belgelerin ve raporların incelenmesi sonucunda hazırlanan rapora göre Milli Eğitim Bakanlığınca izin verilir (Özel Dershaneler Birliği 2005:1).
3.2.2 Amaçları
Özel dershanelerin kuruluş amaçları, Özel Dershaneler Tip Yönetmeliği’nin 6. maddesinde şu şekilde ifade edilmektedir. Öğrencileri (Özel Dershaneler Birliği 2005:1);
a)Zayıf oldukları derslerden yetiştirmek ve bilgi seviyelerini yükseltmek, b)Bir üst okulun giriş sınavlarına hazırlamak,
c)Belli alanlarda ilerlemek amacıyla araştırma ve inceleme yapmak, ilgi ve yetenekleri doğrultusunda uzmanlaşmak isteyen öğrencilere gerekli olanak ve ortamı sağlamak, bu gibi öğrencileri tespit ve teşvik etmek.
Özel dershaneler yukarıda belirtilen amaçlar arasından özellikle “üst okullara giriş sınavına hazırlanmak” amacı doğrultusunda yoğunlaşmış ve bu alanda daha çok çalışma yapmışlardır.
3.3.3. İşleyişleri
Belirtilen amaçlara göre açılan özel dershaneler, çok geniş bir mevzuata göre işlerini devam ettirmek zorundadırlar. Öncelikle 625 Sayılı Özel Öğretim Kurumları Yönetmeliği ve Özel Dershaneler Tip Yönetmeliği olmak üzere birçok yönetmeliğe, yasa, genelge vb. göre çalışmalarını sürdürmektedirler. Özel dershanelerde kurum açma, kuruma ad verme, ruhsat alma, personelin nitelikleri, personelin görev, yetki ve sorumlulukları, çalışma izinleri, kayıt kabul koşulları, müfredat programları vb. birçok idari işi yürütmektedirler. Özel dershanelerde sürdürülen eğitim-öğretim faaliyetleri aşağıda verilen kurs türlerine göre yapılmaktadır (Özel Dershaneler Birliği 2005:1-2):
a )Üniversiteye Hazırlık Kursları
b)Anadolu liseleri, Fen liseleri, Anadolu Meslek Liseleri ve Özel Liselere giriş kursları c )Yetiştirme kursları
3.3. Özel Dershanelerin Eğitim-Öğretim Etkinlikleri 3.3.1. Eğitim Şekli
Özel dershanelerde yapılan öğretim etkinlikleri, bir okulda yapılan öğretim etkinliklerine benzememektedir. Özel dershaneye devam eden öğrenciler daha başarılı olma isteği ile özel dershanelere devam etmektedirler. Özel dershanelerde verilen öğretim okullarda verilen öğretime paralel olarak devam ettirilen tamamlayıcı ve pekiştirici bir öğretim şeklidir. Dershanelerde verilen öğretim şekli öğrencilerin bulundukları seviyeye göre değişmektedir. Örneğin ara sınıflardaki öğrencilere okul derslerine takviye amaçlı ders anlatılırken, bir üst okulun giriş sınavına girecek olan öğrencilere ise sınavlara yönelik ders anlatılmaktadır. Ara sınıflarda daha çok konu anlatımına değinilirken, sınavlara hazırlanan sınıflarda konu anlatımı yanında test çözümüne de ağırlık verilmektedir. Özel dershanelerde okullarda verilen eğitimin varsa eksiklikleri tamamlanılmakta eğer eksikliği yoksa verilen pekiştirilmektedir. Bunu yaparken öğrencileri belirlenen hedefe, başarıya yönlendirmekte, motive etmektedir. Özel dershane öğretiminde öğrenciler seviyelerine göre gruplanmaktadır ve öğrenciler gruplarıyla,kendileriyle ve dershanedeki diğer öğrencilerle yarış halindedir. Özel
dershanelerde uygulanan programlar,okul dersleriyle paralel bir şekilde hazırlanmakta ve Milli Eğitim Bakanlığı’nın onayı ile devam ettirilmektedir (Özel Dershaneler Birliği 2005:1).
3.2.2.Özel Dershanelerin Sağladığı Sosyal Yararlar
Özel dershanelerde diğer pek çok sosyal kurum gibi toplum gereksinimden doğmuştur. Varlıklarını sürdürme sebepleri de bir ihtiyacı karşılıyor olmaya devam etmeleridir. Özel dershanelerin çeşitli sosyal görevleri de bulunmaktadır. Özel dershanelerin sağladığı bazı sosyal yararlar, şu şekilde özetleye biliriz (Özel Dershaneler Birliği, 2005: 6):
1)2001 yılı verilerine göre Türkiye’de yaklaşık 2000 özel dershanelerde; 28000’i öğretmen 13000’i diğer personel olmak üzere, 40000’den fazla kişi çalışmaktadır. Bu günkü Türkiye şartlarında 40000 kişiye iş imkânı vermek, çeşitli yan sektörlere katkı sağlamak önemli bir sosyal işlevdir.
2)Üniversite sınavına ilk girişlerinde başarılı olmayan birçok öğrenciyi tekrar eğitim- öğretim ortamı içine almaktadır.
3)Çok sayıda verilen kurslardan ücretsiz olarak yararlandırılmaktadır.
4)Ekonomik şartları iyi olan öğrenciler, özel derslerle sınavlara hazırlık yaparken, özel dershaneler orta gelirli ve dar gelirli öğrencilere daha ekonomik şartlarla hizmet vermektedir ve bu sayede bir ölçüde fırsat eşitliği sağlanmaktadır.
5)Özel dershaneler, öğretmenlerin ekonomik yönden daha iyi olmalarını sağlamaktadır. Buda öğretmenlere toplumsal bir statü vermektedir.
4. BULGULARIN DEĞERLENDİRİLMESİ