Özel atıklar

Özellikleri ve miktarları bakımından evsel atıklarla birlikte bertaraf edilemeyen atıklara özel atıklar denilmektedir. Yasal olarak evsel katı atık sınıfı dışında kalan, ancak evsel atıklara göre farklı yöntemlerle toplanması, taşınması, işlenmesi ve bertarafı gereken atıklardır [6]. Tehlikeli Atıkların Kontrolü Yönetmeliği‟nde yapılan 2001 yılı değişikliği ile EK 6‟da “Özel İşleme Tabi Atıklar” başlığı altında yer verilmiş bu atıklar, tıbbi atıklar, atık yağlar, kullanılmış pil ve aküler, mezbaha atıkları, kullanılmış lastikler, maden atıkları, cips atıkları ve yakma fırını külleri olarak belirtilmektedir [9]. Bu türlerin başlıcaları, bu başlık altında açıklanmıştır. 2.3.5.1 Atık yağlar

Atık Yağların Kontrolü Yönetmeliği‟ne göre atık yağlar, kullanılmış benzinli motor, dizel motor, şanzıman ve diferansiyel, transmisyon, gres ve diğer özel taşıt yağları ile hidrolik sistem, türbin ve kompresör, kızak, açık-kapalı dişli, sirkülasyon, metal kesme ve işleme, metal çekme, tekstil, ısıl işlem, ısı transfer, izolasyon ve koruyucu, izolasyon, trafo, kalıp, buhar silindir, pnömatik sistem koruyucu, gıda ve ilaç endüstrisi, kağıt makinesi, yatak ve diğer özel endüstriyel yağlar ve endüstriyel gresler gibi çok çeşitli yağ ürünleri olarak tanımlanmaktadır [6].

Atık yağlar, Tehlikeli Atıkların Kontrolü Yönetmeliği‟nde Ek-7 Tehlikeli Atık Listesi‟nde “12-Metallerin ve Plastiklerin Biçimlendirilmesi ve fiziki ve Mekanik Yüzey İşlemlerinden Kaynaklanan Atıklar” ve “13-Yağ ve Sıvı Yakıt Atıkları” kapsamında tehlikeli atık olarak tanımlanmakta ve Atık Yağların Kontrolü Yönetmeliği ve Tehlikeli Atıkların Kontrolü Yönetmeliği‟ne göre işlem görmelidir. Bertaraf yöntemi, kategoriye göre belirlenmelidir [9]:

 I.Kategori: Rafinasyon veya rejenerasyon yolu ile geri kazanıma veya ilave yakıt olarak kullanıma uygun.

 II.Kategori: İlave yakıt olarak kullanıma uygun.

 III.Kategori: Tehlikeli atık olarak yakılarak bertarafa uygun

Türkiye‟de piyasaya arz edilen madeni yağ miktarı yılda yaklaşık 350.000 ton, oluşan atık yağ miktarı ise 150.000 ton civarında tahmin edilmektedir. Yönetmelik yayımlandıktan sonra Çevre ve Orman Bakanlığı tarafından gerçekleştirilen envanter çalışmaları neticesinde 2007 yılında kayıt altına alınan toplam yıllık atık yağ miktarı 34.280 ton olarak tespit edilmiştir. Bu miktar yönetmelik yayımlandıktan sonra tespit edilen en yüksek toplama miktarıdır. 2007 yılında yönetmeliğe uygun olarak toplanan atık yağ Türkiye genelinde oluşan atık yağ miktarının yaklaşık %20‟sine karşılık gelmektedir [1].

ġekil 2.3 : Yıllara göre madeni yağ miktarları ile atık yağ geri kazanım ve bertaraf miktarları (ton) [1].

Şekil 2.3‟te yer alan veriler dikkate alındığında her yıl toplama miktarında %5‟lik bir artış beklenmektedir. Buna göre 2012 yılında oluşacak atık yağ miktarının tahminen %40‟ı yönetmeliğe uygun olarak toplanacak ve geri kazanılacaktır [1].

2.3.5.2 Atık pil ve akümülatörler

Atık Pil ve Akümülatörlerin Kontrolü Yönetmeliği‟nde, atık pil ve akümülatör yeniden kullanılabilecek durumda olmayan, evsel atıklardan ayrı olarak toplanması, taşınması, bertaraf edilmesi gereken kullanılmış pil ve akümülatörler olarak tanımlanmıştır [10]. Türkiye‟de piyasaya arz edilen yıllık pil miktarı yaklaşık 10.000 ton, akümülatör miktarı ise 74.000 tondur. 2007 yılında kayıt altına alınan toplam yıllık atık pil miktarı 200 ton, atık akümülatör miktarı ise 45.476 ton olarak tespit edilmiştir. 2007 yılında yönetmeliğe uygun olarak toplanan atık akü Türkiye genelinde piyasaya sürülen akü miktarının yaklaşık %67‟sine, toplanan atık pil ise piyasaya sürülen pil miktarının yaklaşık %2‟sine karşılık gelmektedir [1].

ġekil 2.4 : Yıllara göre akü miktarları ile atık akü geri kazanım ve bertaraf miktarları (ton) [1].

Şekil 2.4‟te yer alan veriler dikkate alındığında akümülatörler için her yıl toplama miktarında %5‟lik bir artış beklenmektedir. Buna göre 2012 yılına kadar atık akümülatörlerin yaklaşık % 90‟nın yönetmeliğe uygun olarak toplanması ve geri kazanımının sağlanması beklenmektedir [1].

2.3.5.3 Tıbbi atıklar

Canlılara yönelik aşılama, tedavi, araştırma ve teşhis yöntemlerinde kullanılan tüm katı, sıvı, yarısıvı veya gaz halindeki maddeleri içerir. Bu atıkların bulaşıcı hastalık oluşturma potansiyeli yüksektir [6] Tıbbi atıklar, ünitelerden kaynaklanan patolojik, enfeksiyöz atıklar ile kesici, delici atıklardır. Bu atıkların çevre sağlığına zarar vermeden kaynağında toplanması, taşınması, depolanması ve bertaraf edilmesi toplum sağlığının korunması açısından büyük öneme sahiptir. “Dünya Sağlık Örgütü Atık Yönetimi Komitesi” tıbbi atıkları sekiz grupta toplamaktadır:

Genel atıklar, evsel atıklardan içerik ve özellik itibariyle farkı olmayan atıkladırr. Hasta odasının infekte olmayan atıkları, sağlık personeli çalışma odaları atıkları bu gruba girmektedir [11].

Patolojik atıklar; doku, organ, insan fetusu ve hayvan cesetleri, kan ve vücut artıklarıdır. Ülkemizde tüm insan vücut parçaları gömülmektedir. Bu grup atıklar infeksiyöz atıkların bir alt grubu olarak kabul edilirler [11].

Radyoaktif atıklar, vücut doku ve sıvılarının vücut içi analizleri, vücut ve organ görüntülemesi, tümör lokalizasyonu veya tedavi amacıyla, çeşitli araştırmalarda kullanılan katı, sıvı ve gaz atıklardır. Türkiye‟de her türlü radyoaktif maddenin ithalat ve kullanımı Türkiye Atom Enerjisi Kurumu (TAEK) denetimindedir [11]. Kesici ve delici aletler, kesiğe neden olan veya yara açan kesici veya delici cisimlerden oluşur. İğneler, diğer kesici delici özellikteki atıklar, bıçaklar, infüzyon setleri, testerelerden oluşan bu tür atıklar, infekte olsun veya olmasın, yüksek derecede tehlikeli atık olarak kabul edilir [17].

Kimyasal atıklar, tanısal ya da deneysel amaçlı olarak kullanılan (radyoloji, eczacılık) ya da temizlik ve ev idaresi hizmetlerinde dezenfeksiyon amacıyla yararlanılan maddeler kullanıldıktan sonra artan katı, sıvı ve gaz kimyasal atıklardan oluşur. Hastanelerdeki kimyasal atıklar zararlı veya zararsız olabilir [17].

İnfeksiyöz veya potansiyel olarak infeksiyöz atıklar, hastalığa yol açabilecek miktarda patojen içeren atıklar “infeksiyöz atıklar” olarak tanımlanmaktadır. Başlıcaları; laboratuvar kültür materyalleri, infeksiyonlu hastaların cerrahi ve otopsi uygulamalarından çıkan materyaller, izolasyon odalarındaki hastaların atıkları, hemodiyaliz olan hastalarda kullanılan malzeme, infeksiyöz etkenlerin uygulandığı veya bunlarla temas etmiş olan hayvanlarla ilgili atıklardır [17].

Farmasötik atıklar, hastanede kullanılan, artmış veya günü geçmiş her türlü ilaç vb. maddeler bu grupta yer alır. Basıçlı kaplar, flakonlar, anestezik gazların depolandığı basınçlı tüplerden oluşur. Yakma sırasında ya da kazayla delinme nedeniyle patlayabileceği için bu tür kaplarla çalışırken dikkatli olunmalıdır [11].

Türkiye‟de tıbbi atıkların güvenli yönetimiyle ilgili esaslar, Çevre ve Orman Bakanlığı tarafından hazırlanan ve 22 Temmuz 2005 tarih ve 25883 sayılı Resmi Gazete‟de yayımlanarak yürürlüğe giren “Tıbbi Atıkların Kontrolü Yönetmeliği” ile belirlenmiştir. Yönetmeliğe göre genel olarak atıkların kaynağında ayrı toplanması ve geçici depolanması sorumluluğu sağlık kuruluşlarının, atıkların geçici atık depolarından alınarak taşınması, sterilizasyon işlemine tabi tutulması ve bertaraf edilmesi konularındaki sorumluluklar ise belediyelere aittir [1].

Sağlık Bakanlığı‟nın 2005 yılı verilerine (Sağlık Bakanlığı, Yataklı Tedavi Kurumları İstatistik Yıllığı, 2005) göre ülkemizdeki toplam hastane sayısı 1198, bu hastanelerdeki toplam fiili yatak sayısı ise 167.519‟dur. Çizelge 2.4‟te, illere göre yatak doluluk oranları dikkate alınarak yapılan hesaplamalar sonucu yataklı tedavi kurumları ile ayakta tedavi hizmeti veren sağlık kuruluşlarından günde 238.26 ton yılda ise 86968,3 ton tıbbi atık oluşmaktuğuna dair veriler yer almaktadır [1].

Çizelge 2.4 : 2007 yılında yataklı ve ayakta tedavi hizmeti veren sağlık kuruluşlarında oluşan tıbbi atık miktarı [1].

Sağlık kuruluşlarında oluşan atıklar, tıbbi atıklar, tehlikeli atıklar, evsel nitelikli atıklar ve ambalaj atıkları olarak sınıflandırılmakta ve birbirleri ile karışmadan kaynağında ayrı olarak özel torba ve kutular ile toplanmaktadır. Yönetmeliğe göre; tıbbi atıklar kaynağında kırmızı renkli, üzerlerinde “Uluslararası Biyotehlike”

Tıbbi Atık Miktarı

(ton/gün) Tıbbi Atık Miktarı (ton/yıl)

Yataklı Tedavi Kurumları 212,58 77593,21

Ayakta Tedavi Hizmetleri 25,68 9375,09

amblemi ile “DİKKAT TIBBİ ATIK” ibaresi bulunan özel plastik torbalarda ayrı biriktirilirler. Tıbbi atıkların bir alt grubu olan kesici ve delici atıklar ise diğer tıbbi atıklardan ayrı olarak özel plastik veya lamine kartondan yapılmış, üzerlerinde aynı uyarı işaretleri bulunan özel kutular içinde toplanmaktadır [1].