Ispanak bitki yapraklarının toplam GSH içerikleri Çizelge 4.8’de gösterilmektedir.
Çizelge 4.8. Ispanak bitkisinin toplam GSH içerikleri, µmol g-1 YA *, **
Ispanak çeĢidi Ferizaj Prizen Obiliq
Glu Matador 1.04 AB 1.79 BCD 0.44 A Clipper 1.29 BC 2.12 C 1.91 CD
*: değerler üç paralel ortalamasıdır, **: % 5 düzeyinde önemli
Ispanak bitkisinin Clipper çeĢidinin Glu içeriğine lokasyon farklılığının istatistiksel olarak etki etmediği, Matador çeĢidinde ise Oblig ve Prizen lokasyonları arasında istatistiksel olarak anlamlı bir fark olduğu belirlenmiĢtir (Çizelge 4. 8).
34 4.8. Bitki Örneklerinin Toplam Askorbat Ġçerikleri
Ispanak bitki yapraklarının toplam askorbat içerikleri Çizelge 4. 9’ da gösterilmektedir.
Çizelge 4.9. Ispanak bitkisinin toplam askorbat içerikleri, µmol g-1 YA *, **
Ispanak çeĢidi Ferizaj Prizen Obiliq
Toplam Askorbat Matador 9,29 AB 10,76 AB 11,85 A Clipper 9,50 AB 9,95 B 7,47 B
*: değerler üç paralel ortalamasıdır, **: % 5 düzeyinde önemli
Ispanak bitkisinin her iki çeĢidi için toplam askorbat içeriğine lokasyon farklılığının istatistiksel olarak etki etmediği, ancak Oblig lokasyonunda yetiĢtirilen iki ıspanak çeĢidinin toplam askorbat içeriği arasında istatistiksel olarak anlamlı bir değiĢim olduğu belirlenmiĢtir (Çizelge 4. 9).
35 5. SONUÇ VE ÖNERĠLER
Bu araĢtırmada Kosova’nın farklı bölgelerinde yetiĢtirilen ıspanak (Spinacia oleracea L.) bitkisinde ağır metallerin biyoakümülasyonu ve antioksidan enzim aktivitelerinin belirlenmesi bazı makro ve mikro besin elementlerinin düzeyleri yapılan yaprak analizleri ile incelenmiĢtir. Söz konusu bu çalıĢmanın sonuçları aĢağıda özetlenmiĢtir.
Bitki yaprak örneklerinin azot içerikleri matador çeĢidinde % 5.17 ile % 6.19 ve Clipper çeĢidinde ise % 6.11 ile % 6.37 arasında bulunmuĢtur. Söz konusu bu değerler Jones ve ark. (1991)’ e göre değerlendirildiğinde bitkilerin N içeriklerinin yeterli düzeyde olduğu görülmüĢtür. ÇeĢitler ve lokasyonlar arasındaki farklılık istatistiksel olarak % 5 düzeyinde önemli bulunmuĢtur. Bu sonuç ıspanak bitkisine uygulanan azotlu gübrenin yeterli olduğunu göstermektedir.
Bitki yaprak örneklerinin fosfor içerikleri matador çeĢidinde % 0.50 ile % 0.77 ve Clipper çeĢidinde ise % 0.35 ile % 0.56 arasında bulunmuĢtur. Söz konusu bu değerler Jones ve ark. (1991)’ e göre değerlendirildiğinde bitkilerin P içeriklerinin yeterli düzeyde olduğu görülmüĢtür. ÇeĢitler ve lokasyonlar arasındaki farklılık istatistiksel olarak % 5 düzeyinde önemli bulunmuĢtur. Bu durum bitkilerin her üç lokasyonda ve her iki ıspanak çeĢidinde de fosfor açısından herhangi bir beslenme sorununun olmadığını göstermektedir.
Bitki yaprak örneklerinin potasyum içerikleri matador çeĢidinde % 5.97 ile % 9.74 ve Clipper çeĢidinde ise % 6.09 ile % 11.34 arasında bulunmuĢtur. Söz konusu bu değerler Jones ve ark. (1991)’ e göre değerlendirildiğinde bitkilerin K içeriklerinin yeterli düzeyde olduğu görülmüĢtür. ÇeĢitler ve lokasyonlar arasındaki farklılık istatistiksel olarak % 5 düzeyinde önemli bulunmuĢtur. Bu sonuç ıspanak bitkisinin
36 her üç lokasyonda da potasyum ile beslenmesinde herhangi bir sorunun olmadığını göstermektedir.
Bitki yaprak örneklerinin kalsiyum içerikleri matador çeĢidinde % 0.41 ile % 0.58 ve Clipper çeĢidinde ise % 0.39 ile % 0.55 arasında bulunmuĢtur. Söz konusu bu değerler Jones ve ark. (1991)’ e göre değerlendirildiğinde bitkilerin Ca içeriklerinin her üç lokasyonda ve her iki çeĢitte de yetersiz düzeyde olduğu görülmüĢtür. ÇeĢitler ve lokasyonlar arasındaki farklılık istatistiksel olarak % 5 düzeyinde önemli bulunmuĢtur. Bu durum bitkilerin her üç lokasyonda ve her iki ıspanak çeĢidinde de kalsiyum açısından yetersiz beslenme sorununun olduğunu ve bitkilere her üç lokasyon da da mutlaka kalsiyumlu gübre uygulanması gerektiğini ortaya çıkarmıĢtır.
Bitki yaprak örneklerinin magnezyum içerikleri matador çeĢidinde % 0.59 ile % 0.97 ve Clipper çeĢidinde ise % 0.60 ile % 1.13 arasında bulunmuĢtur. Söz konusu bu değerler Jones ve ark. (1991)’ e göre değerlendirildiğinde bitkilerin Mg içeriklerinin yeterli düzeyde olduğu görülmüĢtür. ÇeĢitler ve lokasyonlar arasındaki bitkilerin Mg içerikleri arasındaki farklılık istatistiksel olarak % 5 düzeyinde önemli bulunmuĢtur. Bu durum bitkilerin her üç lokasyonda ve her iki ıspanak çeĢidinde de Mg açısından herhangi bir beslenme sorununun olmadığını göstermektedir.
Bitki yaprak örneklerinin Fe içerikleri matador çeĢidinde 155.86 ile 557.76 mgkg-1 ve Clipper çeĢidinde ise 124.96 ile 749.36 mg kg-1 arasında bulunmuĢtur. Söz konusu bu değerler Jones ve ark. (1991)’ e göre değerlendirildiğinde bitkilerin Fe içeriklerinin yeterli ve yüksek düzeyde olduğu görülmüĢtür. Bu durum bitkilerin her üç lokasyonda ve her iki ıspanak çeĢidinde de Fe açısından herhangi bir beslenme sorununun olmadığını göstermektedir. ÇeĢitler ve lokasyonlar arasındaki bitkilerin Fe içerikleri arasındaki farklılık istatistiksel olarak % 5 düzeyinde önemli bulunmuĢtur.
37 Bitki yaprak örneklerinin Cu içerikleri matador çeĢidinde 14.33 ile 16.50 mgkg-1 ve Clipper çeĢidinde ise 14.47 ile 16.96 mg kg-1 arasında bulunmuĢtur. Söz konusu bu değerler Jones ve ark. (1991)’ e göre değerlendirildiğinde bitkilerin Cu içeriklerinin yeterli düzeyde olduğu görülmüĢtür. Bu durum bitkilerin her üç lokasyonda ve her iki ıspanak çeĢidinde de Cu açısından herhangi bir beslenme sorununun olmadığını göstermektedir. ÇeĢitler ve lokasyonlar arasındaki bitkilerin Cu içerikleri arasındaki farklılık istatistiksel olarak önemsiz bulunmuĢtur.
Bitki yaprak örneklerinin Zn içerikleri matador çeĢidinde 44.46 ile 78.58 mgkg-1 ve Clipper çeĢidinde ise 43.20 ile 82.61 mg kg-1 arasında bulunmuĢtur. Söz konusu bu değerler Jones ve ark. (1991)’ e göre değerlendirildiğinde bitkilerin Zn içeriklerinin yeterli düzeyde olduğu görülmüĢtür. Bu durum bitkilerin her üç lokasyonda ve her iki ıspanak çeĢidinde de Zn açısından herhangi bir beslenme sorununun olmadığını göstermektedir. ÇeĢitler ve lokasyonlar arasındaki bitkilerin Zn içerikleri arasındaki farklılık istatistiksel olarak % 5 düzeyinde önemli bulunmuĢtur.
Bitki yaprak örneklerinin Mn içerikleri matador çeĢidinde 43.13 ile 65.80 mg kg
-1 ve Clipper çeĢidinde ise 39.63 ile 86.30 mg kg-1 arasında bulunmuĢtur. Söz konusu bu değerler Jones ve ark. (1991)’ e göre değerlendirildiğinde bitkilerin Mn içeriklerinin yeterli düzeyde olduğu görülmüĢtür. Bu durum bitkilerin her üç lokasyonda ve her iki ıspanak çeĢidinde de Mn açısından herhangi bir beslenme sorununun olmadığını göstermektedir. ÇeĢitler ve lokasyonlar arasındaki bitkilerin Mn içerikleri arasındaki farklılık istatistiksel olarak % 5 düzeyinde önemli bulunmuĢtur.
Ispanak bitkisinin Cd ve Co içerikleri her üç lokasyonda ve her iki ıspanak çeĢidinde eseri düzeylerde bulunmuĢtur. Bu sonuç ıspanak bitkisinde herhangi bir Cd ve Co kirliliği ve toksisitesinin olmadığını göstermektedir.
38 Bitkilerin her üç lokasyonda her iki ıspanak çeĢidinde belirlenen Cr içerikleri matador çeĢidinde 0.28 ile 1.60 mg kg-1 ve Clipper çeĢidinde ise 0.00 ile 2.49 mg kg-1 arasında bulunmuĢtur. Söz konusu bu değerler WHO’ (2003)’ nun sınır değerleri ile karĢılaĢtırıldığında; Matador çeĢidinde Ferizaj ve Obiliq bölgesinde ve Clipper çeĢidi için ise Ferizaj ve Prizen bölgesinde Cr toksisitesinin varlığı belirlenmiĢtir. ÇeĢitler ve lokasyonlar arasındaki bitkilerin Mn içerikleri arasındaki farklılık istatistiksel olarak % 5 düzeyinde önemli bulunmuĢtur. Bu sonuçlara göre ıspanak bitkisinin Cr kirliliğinden daha fazla etkilenmemesi için kirlilik belirlenen alanlara fitoremediasyon yöntemi ile Cr kirliliğinin giderilmesi gerekmektedir.
Bitki yaprak örneklerinin Ni içerikleri matador çeĢidinde 1.70 ile 3.10 mg kg-1 ve Clipper çeĢidinde ise 1.74 ile 4.20 mg kg-1 arasında bulunmuĢtur. Söz konusu bu değerler WHO’ (2003)’ nun sınır değerleri ile karĢılaĢtırıldığında; her iki çeĢit ve her üç lokasyonda da bitkilerde herhangi bir Ni toksisitesinin olmadığı belirlenmiĢtir. Diğer taraftan çeĢitler ve lokasyonlar arasındaki bitkilerin Ni içerikleri arasındaki farklılık istatistiksel olarak % 5 düzeyinde önemli bulunmuĢtur.
Bitki yaprak örneklerinin Pb içerikleri matador çeĢidinde 0.00 ile 1.91 mg kg-1 ve Clipper çeĢidinde ise tüm lokasyonlarda 0.00 mg kg-1 olarak bulunmuĢtur. Söz konusu bu değerler WHO’ (2003)’ nun sınır değerleri ile karĢılaĢtırıldığında; her iki çeĢit ve her üç lokasyonda da bitkilerde herhangi bir Pb toksisitesinin olmadığı belirlenmiĢtir. Diğer taraftan matador çeĢidinde lokasyonlar arasındaki bitkilerin Pb içerikleri arasındaki farklılık istatistiksel olarak % 5 düzeyinde önemli bulunmuĢtur.
Ispanak bitkisinin APX aktivitesi Matador çeĢidinde 1019.36 ile 4673.81 U mg-1 protein ve Clipper çeĢidinde ise 156.43 ile 3095.50 U mg-1 protein arasında bulunmuĢtur. ÇeĢitler ve lokasyonlar arasındaki bitkilerin APX aktiviteleri arasındaki farklılık istatistiksel olarak % 5 düzeyinde önemli bulunmuĢtur.
39 Ispanak (bitkisinin CAT aktivitesi Matador çeĢidinde 1.16 ile 4.27 mg g-1 protein ve Clipper çeĢidinde ise 3.45 ile 10.94 U mg-1 protein arasında bulunmuĢtur.
ÇeĢitler ve lokasyonlar arasındaki bitkilerin CAT aktiviteleri arasındaki farklılık istatistiksel olarak % 5 düzeyinde önemli bulunmuĢtur.
Ispanak bitkisinin SOD aktivitesi Matador çeĢidinde 61.80 ile 126.67 U mg-1 protein ve Clipper çeĢidinde ise 88.62 ile 382.60 U mg-1 protein arasında bulunmuĢtur. ÇeĢitler ve lokasyonlar arasındaki bitkilerin SOD aktiviteleri arasındaki farklılık istatistiksel olarak % 5 düzeyinde önemli bulunmuĢtur.
Ispanak bitkisinin POX aktivitesi Matador çeĢidinde 1.25 ile 3.92 U mg-1 protein ve Clipper çeĢidinde ise 0.58 ile 5.75 U mg-1 protein arasında bulunmuĢtur.
ÇeĢitler ve lokasyonlar arasındaki bitkilerin POX aktiviteleri arasındaki farklılık istatistiksel olarak % 5 düzeyinde önemli bulunmuĢtur.
Ispanak bitkisinin GR aktivitesi Matador çeĢidinde 165.67 ile 225.60 U mg-1 protein ve Clipper çeĢidinde ise 52.25 ile 135.58 U mg-1 protein arasında bulunmuĢtur. ÇeĢitler ve lokasyonlar arasındaki bitkilerin GR aktiviteleri arasındaki farklılık istatistiksel olarak % 5 düzeyinde önemli bulunmuĢtur.
Ispanak bitkisinin MDA aktivitesi Matador çeĢidinde 2.94 ile 28.89 nmol g-1 yaĢ ağırlık ve Clipper çeĢidinde ise 10.73 ile 38.70 nmol g-1 yaĢ ağırlık arasında bulunmuĢtur. ÇeĢitler ve lokasyonlar arasındaki bitkilerin MDA içerikleri arasındaki farklılık istatistiksel olarak % 5 düzeyinde önemli bulunmuĢtur.
Ispanak bitkisinin Klorofil a içeriği Matador çeĢidinde 0.10 ile 1.31 mg g-1 ve Clipper çeĢidinde ise 0.05 ile 0.43 mg g-1 arasında bulunmuĢtur. ÇeĢitler ve
40 lokasyonlar arasındaki bitkilerin Klorofil a içerikleri arasındaki farklılık istatistiksel olarak % 5 düzeyinde önemli bulunmuĢtur.
Ispanak bitkisinin Klorofil b içeriği Matador çeĢidinde 0.12 ile 0.47 mg g-1 ve Clipper çeĢidinde ise 0.04 ile 0.19 mg g-1 arasında bulunmuĢtur. ÇeĢitler ve lokasyonlar arasındaki bitkilerin Klorofil b içerikleri arasındaki farklılık istatistiksel olarak % 5 düzeyinde önemli bulunmuĢtur.
Ispanak bitkisinin toplam klorofil içeriği Matador çeĢidinde 0.20 ile 1.77 mg g-1 ve Clipper çeĢidinde ise 0.11 ile 0.62 mg g-1 arasında bulunmuĢtur. ÇeĢitler ve lokasyonlar arasındaki bitkilerin toplam klorofil içerikleri arasındaki farklılık istatistiksel olarak % 5 düzeyinde önemli bulunmuĢtur.
Ispanak bitkisinin karotenoid içeriği Matador çeĢidinde 0.60 ile 6.44 mg g-1 ve Clipper çeĢidinde ise 0.51 ile 3.64 mg g-1 arasında bulunmuĢtur. ÇeĢitler ve lokasyonlar arasındaki bitkilerin karotenoid içerikleri arasındaki farklılık istatistiksel olarak % 5 düzeyinde önemli bulunmuĢtur.
Ispanak bitkisinin toplam glutatyon içeriği Matador çeĢidinde 0.44 ile 1.79 µmol g-1 YA ve Clipper çeĢidinde ise 1.29 ile 2.12 µmol g-1 YA arasında bulunmuĢtur.
Lokasyonlar arasında istatsitiksel olarak anlamlı bir fark oluĢmadığı, buna rağmen Matador çeĢidinin toplam glutatyon içeriği Obiliq ve Prizen lokasyonlarında arasındaki farklılık istatistiksel olarak % 5 düzeyinde önemli bulunmuĢtur.
Ispanak bitkisinin toplam askorbat içeriği Matador çeĢidinde 7.47 ile 9.95 µmol g-1 YA ve Clipper çeĢidinde ise 9.29 ile 11.85 µmol g-1 YA arasında bulunmuĢtur.
41 ÇeĢitler arasında yalnızca Obiliq lokasyonundaki bitkilerin toplam askorbat içerikleri arasındaki farklılık istatistiksel olarak % 5 düzeyinde önemli bulunmuĢtur.
Ali ve ark. (2015) yaptıkları çalıĢmada, kontrollü koĢullarda ıspanak bitkilerine topraktan yapılan ağır metal (Pb, Cd, Zn, ve bunların karıĢımı) uygulamasının büyüme parametreleri (kök/gövde uzunluğu, biyokütle ve yaprak sayısı) ve bitki besin içeriğini (Na, K, Ca, Fe, Mg, Mn ve Cu) azalttığını belirlemiĢlerdir. AraĢtırıcılar en yüksek toksik etkiye sırasıyla Cd, Pb ve Zn ağır metallerinin tek baĢın yapılan uygulamalarının neden olduğu saptamıĢlardır. Bu çalıĢmada ağır metal uygulamalarından bitkilerin biyokimyasal ve fizyolojik olarak nasıl etkilendiği ile ilgili bir bulgu yer almamaktadır.
Kumar ve ark. (2016) yaptıkları bir çalıĢmada, kanalizasyon atıklarının ıspanak bitkilerinde neden olduğu hasarları belirlemeden önce atıkların pH, elektriksel iletkenlik, Cl−, Na+, K+, Ca2+, Mg2+, toplam azot, PO4
3-,SO4
2-, Cd2-, Cr2-, Cu2-, Fe2-, Mn and Zn içeriklerini belirlemiĢlerdir. Yapılan uygulama sonrasında bitkilerde çimlenme, bitki boyu, kök uzunluğu, yaprak sayısı, yaprak uzunluğu, kuru ağırlıki pigment içeriği, bağıl toksisite, yaprak alan indeksi, hasat indeksi ve verim değerleri incelenmiĢtir.
Yapılan bu uygulamanın topraktaki besin ve ağır metal içeriği (Cd, Cr, Cu, Mn, Zn) arttırdığı, ıspanak bitkilerinde en iyi agronomik performans ve biyokimyasal bileĢimin
%50 karıĢımın yapıldığı uygulamadan elde edildiği belirtilmiĢtir.
Obiliq lokasyonunda yetiĢtirilen Clipper çeĢidi ıspanak bitkilerinin fizyolojik ve biyokimyasal parametreleri incelendiğinde lipit peroksidasyonu seviyesinin belirteci olan MDA içeriğinin en yüksek seviyede bu çeĢitte olduğu belirlenmiĢtir. Lipit peroksidasyonu seviyesindeki artıĢın sebebi olarak kloroplastlarda meydana gelen AsA-GSH döngüsünün temel enzimlerinden olan APX ve GR enzim aktiviteleri ile toplam askorbat içeriğinde azalıĢ sonucu meydana gelen pigment içeriğinde meydana gelen bozulmanın olduğu söylenebilir. Bu sonuçlar Vitoria ve ark (2001)’nın
42 turp fidelerine, Fatima ve Ahmad (2005)’ın mutfak soğanlarına, Shah ve ark.
(2001)’nın çeltik bitkilerine ağır metal uyguladıkları çalıĢmayla benzer niteliktedir.
Obiliq bölgesi toprak analizleri incelendiğinde ekstrakte edilebilir Ni içeriklerinin yüksek olduğu, bitki yapraklarında da Ni değerlerinin yüksek olduğu belirlenmiĢ olup fizyolojik ve biyokimyasal parametrelerle iliĢkili olduğu sonucuna varılmıĢtır.
43 6. KAYNAKLAR
Adiloğlu A., Eryılmaz Açıkgöz F., Adiloğlu S. ve Solmaz Y., 2015. Akuakültür atığı ve solucan gübresi uygulamalarının salata (Lactuca sativa L. var. crispa) bitkisinin verim, bazı bitki besin elementi içeriği ile bazı agronomik özellikleri üzerine etkisi. Namık Kemal Üniversitesi Bilimsel AraĢtırma Projesi No:
NKUBAP.00.24.AR.15.11.
Alam M.N., Jahan M.S., Ali M.K., Ashraf M.A., and Islam M.K., 2007. Effect of vermicompost and chemical fertilizers on growth, yield and yield components of potato in barind soils of Bangladesh. J. Appl. Sci. Res., 3 (12): 1879-1888.
Alia N, Sardar K, Said M, Salma K, Sadia A, Sadaf S, Toqeer A, Miklas S, 2015.
Toxicity and bioaccumulation of heavy metals in spinach (Spinacia oleracea L.) grown in a controlled environment. Int. J. Environ. Res. Public Health,12 (7): 7400-7416
Asri F.Ö. ve Sönmez S., 2006. Ağır metal toksisitesinin bitki metabolizması üzerine etkileri. Derim Dergisi, Batı Akdeniz Tarımsal Enstitüsü, Cilt 23 (2): 36- 45.
Beman J.M., Arrigo K. and Matson P.M., 2005. Agricultural runoff fuels large phytoplankton blooms in vulnerable areas of the ocean. Nature, 434: 211–214.
Bergmeyer N.,1970. Methoden der enzymatischen analyse. Vol:1, Akademie Verlag, Berlin. pp: 636-647.
Bhaduri, A.M. and Fulekar, M.H., 2012. Antioxidant enzyme responses of plants to heavy metal stress. Rev Environ Sci Biotechnol. (2012) 11: 55.
Bowen H.J.M., 1966. Trace element in biochemistry. Academic Press, London.
Bradford M.M., 1976. A rapid and sensitive method for the quantization of microgram quantities of protein utilizing the principle of the protein-dye binding”, Analytical Biochemistry, 72: 248-254.
44 Carrigan R.A. and Erwin T.C., 1951. Cobalt determination in soils by spectrographic analysis following chemical preconcentration. Proc. Soil Science Society of America 15: 145- 149.
Celis J., Machuca A., Sandoval M. and Morales P., 2011. Biological activity in a degraded alfisol amended with sewage sludge and cropped with yellow serradela (Ornithopus compressus L.). Chilean Journal of Agricultural Research 71: 164-172.
Chen H. and Cutright T., 2001. EDTA and HEDTA effects on Cd, Cr, and Ni uptake by Heliantus annuus L. Chemosphere, 45: 21-28.
Çaktü, E., 2016. Tekirdağ ili Muratlı ilçesinde yetiĢtirilen buğday (Triticum aestivum L.) bitkisinin beslenme durumunun bitki analizleriyle belirlenmesi. Namık Kemal Üniversitesi Fen Bilimleri Enst., Toprak Bilim ve Bitki Besleme ABD, YL tezi, Tekirdağ.
DüzgüneĢ O., Kavuncu O., Kesici T. ve Gürbüz F., 1987. AraĢtırma ve deneme metodları. A.Ü. Ziraat Fakültesi Yayınları, No: 1021, Ankara.
Ekinci H. ve Adiloğlu A., 1997. Tekirdağ ili büyük toprak gruplarının (toprak taksonomisi) yarayıĢlı demir, bakır ve çinko içerikleri bakımından incelenmesi. I. Trakya Toprak ve Gübre Sempozyumu Bildiriler Kitabı s: 257- 261, 20- 22 Ekim, Tekirdağ.
EPA (Environmental Protection Agency), 2000. Introduction to Phytoremediation, EPA/600/R-99/107, National Risk Management Research Laboratory Office of Research and Development U.S. Environmental Protection Agency Cincinnati, Ohio 45268, USA.
FAO/WHO, 2003. Codex Alimentarius International Food Standards Codex Stan-179.
Codex Alimentarius commission.
Fatima, R. A. and Ahmad, M., 2005. Certain antioxidant enzymes of Allium cepa as biomarkers for the detection of toxic heavy metals in wastewater. Science of The Total Environment 346 (1–3): 256–73.
45 Foyer C., Rowell, J., Walker, D., 1983. Measurement of the ascorbate content of spinach leaf protoplasts and chloroplasts during illumination. Planta, 157 (3):
239-244.
Gollany H.T., Molina J.E., Clapp C.E., Allmaras R.R., Layese M.F., Baker J.M., and Cheng H.H., 2004. Nitrogen leaching and denitrification in continuous corn as related to residue management and nitrogen fertilization, Environmental Management, 33: 289–298.
Jones J.B., Wolf B. and Mills H.A., 1991. Plant analysis handbok. Micro-Macro Publishing, Inc., USA, 213p.
Kacar B. ve Ġnal A., 2010. Bitki analizleri. Nobel Yayın, No: 849, 659s, Ankara.
Kacar B., 2016. Bitki, toprak ve gübre analizleri 3: Fiziksel ve kimyasal toprak analizleri, Nobel Yayınları No: 1524, Ankara.
Kanner J. and Kinsella J.E., 1983. Lipid deterioration ınitiated by phagocytic-cells in muscle foods-beta-carotene destruction by a myeloperoxidase hydrogen-peroxide halide system. J. Agric. Food Chem., 31: 370-376.
Karaman M.R., Adiloğlu A., Brohi R., GüneĢ A., Ġnal A., Kaplan M., Katkat V., Korkmaz A., Okur N., OrtaĢ Ġ., Saltalı K., Taban S., Turan M., Tüfenkçi ġ., Eraslan F. ve Zengin M., 2012. Bitki Besleme. Dumat Ofset, Matbaacılık San.
Tic. Ltd. ġti., 1080 s, Ankara.
Kumar V, Chopra A. K. and Srivastava S., 2016. Assessment of heavy metals in spinach (Spinacia oleracea L.) grown in sewage sludge–amended soil.
Communications in Soil Science and Plant Analysis, 47 (2): 221-236
Lindsay W.L., and Norvell W.A., 1978. Development of a DTPA soil test for zinc, iron, manganase and copper, Soil Sci. Soc. Am. J., 42: 421- 428.
Liu H, Anne Probst A. and Liao B., 2005. Metal contamination of soils and crops affected by the Chenzhou Lead/Zinc mine spill (Hunan, China). Science of the Total Environment 339: 153– 166.
46 Marschner H., 2008. Mineral nutrition of higher plants. Digital Print. Academic Press.,
pp. 889.
Özyürek, F., 2016. NevĢehir’de farklı su kaynaklarıyla sulanan sebzelerde ağır metal (Cd, Cr, Cu, Fe, Ni, Pb, Zn) birikimi. NevĢehir Hacı BektaĢ Veli Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü. Biyoloji ABD YL tezi, NevĢehir.
Pak O., 2011. Kırklareli ili ve çevresinde otoban kenarlarındaki topraklarda bazı ağır metal kirliliğinin araĢtırılması. Namık Kemal Üniversitesi Fen Bil. Enst. Toprak Bilimi ve Bitki Besleme Anabilim Dalı Yüksek Lisans Tezi, Tekirdağ.
Queval G., Noctor, G., 2007. A plate reader method for the measurement of NAD, NADP, glutathione, and ascorbate in tissue extracts: application to redox profiling during Arabidopsis rosette development. Analytical biochemistry, 363 (1): 58-69.
Reeves R.D. and Baker A.J.M., 2000. Metal– Accumulating Plants. in: Raskin, I. and Ensley, B.D., Eds. Phytoremediation of Toxic Metals: Using Plants to Clean–
Up the Environment. New York, John Wiley and Sons, pp: 193–230.
Ruiz J.M., and Romero L., 1999. Cucumber yield and nitrogen metabolism in response to nitrogen supply, Scientia Horticulturae, 82: 309–316.
Sağlam M.T., 2012. Toprak ve suyun kimyasal analiz yöntemleri. Namık Kemal Üniversitesi, Yayın No: 2, Tekirdağ.
Salido A.L., Hasty K.L., Lim J.M. and Butcher D.J., 2003. Phytoremediation of Arsenic and Lead in contamined soil using chinese brake ferns (Pteris vittata L.) and Indian Mustard (Brassica juncea L.). International J. of Phytoremediation, 5 (2): 89- 103.
Salt D.E., Blaylock M., Kumar P.B.A.N., Dushenkov V., Ensley B.D., Chet L. and Raskin L., 1995. Phtoremediation: A Novel strategy for the removel of toxic metals from the environmental using plants. Nature Biotechnology 13: 468-474.
47 Salt D.E., Smith R.D. and Raskin L., 1998. Phytoextraction of cadmium with Thlaspi
caerulescens. Plant Mol. Biol. 49: 643 – 668.
Shah, K., Kumar R. G., Verma, S. and Dubey, R. S., 2001. Effect of cadmium on lipid peroxidation, superoxide anion generation and activities of antioxidant enzymes in growing rice seedlings. Plant Science 161 (6): 1135–44.
https://doi.org/10.1016/S0168-9452(01)00517-9.
Tuncay H., 1994. Toprak fiziği uygulama kılavuzu. E. Ü. Ziraat Fakültesi Teksir No:
29, Ġzmir.
Turan M. ve Horuz A., 2012. Bitki beslemenin temel ilkeleri. (Ed. M. R. Karaman).
Bitki Besleme. Dumat Ofset, Matbaacılık San. Tic. Ltd. ġti., 1080 s, Ankara.
Vanlı Ö, 2007. Pb, Cd, B Elementlerinin topraklardan Ģelat destekli fitoremediasyon yöntemiyle giderilmesi. ĠTÜ, Fen Bil. Enst. Çevre Müh. ABD, Yüksek Lisans Tezi.
Vitória, A. P., Lea, P. J. and Azevedo, R. A., 2001. Antioxidant enzymes responses to cadmium in radish tissues. Phytochemistry 57 (5): 701–710.
Watanabe M.E., 1997. Phytoremediation on the brink of commercialization.
Environmental Science and Technology, 31: 182-186.
Werner M., 1997. Earthworm team up with yard trimmings in orchards. Biocycle 38 (6): 64-65.
Yıldız Y., 2015. Kocaeli ili BaĢiskele ilçesinde yetiĢtirilen karalahana (Brassica oleracea var. acephala) bitkisinin beslenme durumunun bitki analizleriyle belirlenmesi. Yüksek Lisans Tezi, Namık Kemal Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Tekirdağ.
Zand-Parsa S., Sepaskhah A.R., and Ronaghi A., 2006. Development and evaluation of integrated water and nitrogen model for maize, Agricultural Water Management, 81: 227–256.