Tüm istasyonlardan örneklemeler iki gün içerisinde tamamlanmıştır. İlk gün, Dicle Nehri’nin ilk üç örnekleme istasyonu ile Kralkızı ve Dicle baraj göllerine ait örnekleme istasyonlarına, ikinci gün ise Dicle Nehri’nin son dört örnekleme istasyonu ile Batman Baraj Gölü örnekleme istasyonlarına gidilmiştir. Kralkızı ve Batman baraj gölleri ile Dicle Baraj Gölü’nün Dipni Çayı kolu üzerindeki örnekleme noktalarına balıkçı tekneleri ile Dicle Barajı’nın diğer örnekleme noktalarına ise feribot ile ulaşılmıştır.
2.5.1. Su Örnekleri
Örnekleme araçları ve örnek şişeleri araziye çıkmadan önce laboratuvarda herhangi bir temizlik maddesi kullanmadan doğrudan yıkama fırçası ve musluk suyu ile temizlenmiş ve distile su ile durulanmıştır. Su örnekleri 2 litrelik polietilen şişeler kullanılarak yüzeyden dibe doğru şişelerde hava boşluğu kalmayacak şekilde suya daldırılarak alınmıştır. Nehir örnekleme noktalarında, akarsuyun akış hızının ve derinliğinin izin verdiği ölçüde akarsuyun içerisine girilerek mümkün olduğunca akarsuyun orta kısmına yakın olan kesiminden su örnekleri alınmıştır. Örnek almadan önce şişeler bir miktar akarsu veya göl suyuyla çalkalanmıştır. Alınan örnekler uygun şartlar altında laboratuvara ulaştırılarak gerekli koruma ve saklama işlemleri tamamlandıktan sonra analizler gerçekleştirilmiştir.
Örnekleme gününde laboratuvara getirilen örneklerin 1 litre hacmi, cam filtrasyon ünitesine yerleştirilen 0,45 µm gözenek açıklığına sahip nitroselüloz yapıda membran filtreden süzülmüştür. Filtratın bir kısmı, temiz bir polipropilen şişeye alınarak pH’sı asitle 2’nin altına düşürülmüş, kapağı kapatılan şişe, tarih ve örnekleme noktası bilgileriyle etiketlenerek buzdolabına yerleştirilmiştir. Filtre kağıdı, filtrasyon yüzeyi içe gelecek
şekilde katlanıp bir parça alüminyum folyo ile sarılarak, tarih, örnekleme noktası ve filtre
edilen hacim bilgileriyle etiketlenip klorofil a analizinde kullanılmak üzere buzlukta saklanmıştır.
Filtre edilmiş örneklerde toplam sertlik, toplam alkalinite, bikarbonat, amonyum azotu, nitrit azotu, nitrat azotu, ortofasfat fosforu, klorür, silika ve sülfat analizlerine filtrasyon işlemi tamamlandıktan hemen sonra başlanmıştır. pH’sı asitle 2’nin altına
düşürülerek buzdolabında saklanan filtre edilmiş örnekte sodyum, potasyum, kalsiyum ve magnezyum analizleri örneklemeden sonraki 48 saat içerisinde tamamlanmıştır.
Filtre edilmemiş örneklerin bir kısmında bulanıklık, kimyasal oksijen ihtiyacı, askıda katı madde ve toplam fosfor analizleri hemen yapılmış, geriye kalan filtre edilmemiş örneklerin bir kısmı da toplam azot analizi için buzdolabında saklanmış ve örneklemeden sonraki 24-32 saat içerisinde analizleri yapılmıştır. Alüminyum folyoya sarılarak buzlukta saklanan filtre kağıtlarında klorofil a analizine, diğer analizler bittikten sonra başlanmıştır.
2.5.2. Planktonik Alg Örnekleri
Kalitatif planktonik alg örnekleri, baraj göllerinde örnekleme noktalarında 55 mikron göz açıklığına sahip Hensen tipi plankton kepçesinin tekne üzerindeyken atılıp çekilmesiyle toplanmıştır. Nehir örnekleme noktalarında ise akarsuyun akış hızının ve derinliğinin izin verdiği ölçüde akarsuyun içerisine girilerek mümkün olduğunca akarsuyun orta kısmına yakın olan kesiminden plankton kepçesinin atılıp akıntının ters yönünde çekilmesiyle kalitatif planktonik alg örnekleri toplanmıştır. Çekim işlemi, hem baraj gölleri hem de nehir istasyonlarında en az üç kez yapılmıştır. Plankton kepçenin haznesinde toplanan birikinti, hazne musluğu açılarak 100 mL hacimli geniş ağızlı polipropilen bir şişeye boşaltılmıştır.
Kantitatif planktonik alg örnekleri, baraj gölleri ve nehir örnekleme noktalarından 500 mL’lik polietilen şişeler kullanılarak su örneklerinin alındığı şekilde toplanmıştır. Toplanan örnekler, birim hacimdeki birey sayılarının belirlenmesi için kullanılmıştır. Kalitatif ve kantitatif amaçlarla toplanan materyal, son konsantrasyon %4 olacak şekilde formaldehitle fikse edilmiştir.
Kantitatif planktonik alg örneklerinin yoğunlaştırılması için lugol solüsyonu ve santrifüjleme ile çöktürme işlemleri kullanılmıştır Bu amaçla, örnekler iyice çalkalandıktan sonra, her istasyon için ayrı ayrı 100 mL’lik mezürlere 10-50 mL arasında örnek boşaltılmıştır. Her bir mezüre birkaç damla lugol damlatılarak, fitoplanktonik organizmaların çökmesi için 12-24 saat bekletilmiştir. Süre sonunda absorpsiyon ve buharlaşma nedeniyle berraklaşan süpernatan kısmı pipetlenerek atılmış, sonuç konsantrasyonu %1 olacak şekilde lugol solüsyonu eklenmiş ve çökelmesi için tekrar bekletilmiştir. Bu şekilde, organizmaların iyodu absorplayarak tüpün tabanına çökelmesi
sağlanmış ve süpernatan atılarak organizmaların yoğunlaştırıldığı yaklaşık 10-20 mL hacimde örnek elde edilmiştir. Tüplerin içeriği yaklaşık 15 mL hacminde santrifüj tüplerine boşaltılmış, örnek tüpleri distile su ile durulanmış ve durulama suyu santrifüj tüplerine boşaltılmıştır. Santrifüj tüpleri düşük devirde 5 dakika santrifüj edilmiş, süpernatan dikkatli bir şekilde pipetlenerek atılmış ve böylece örnek yaklaşık 5 mL hacme yoğunlaştırılmıştır. Yoğunlaştırılan örnekler kapaklı tüplere alınmış, tüpler tarih ve örnekleme noktası bilgilerini içerecek şekilde etiketlenmiş ve bolluk tayini için saklanmıştır (Wetzel ve Likens, 1991).
Kalitatif olarak örneklenen diyatomelerin teşhisinin yapılabilmesi ve daha uzun süreli incelenebilmesi için sürekli preparatlar hazırlanmıştır. Bu amaçla, 55 mL hacimli teflon yakma tüpüne 10 mL örnek ve 10 mL konsantre nitrik asit eklenmiştir. Tüpler, kapakları kapatıldıktan sonra parçalama işlemi için tasarlanmış bir mikrodalga parçalama ünitesine yerleştirilmiştir (Cem-Marsxpress). Mikrodalga parçalama ünitesinin sıcaklığı kademeli olarak arttırılarak en son 170 °C’ye yükseltilmiş ve bu sıcaklıkta 20 dakika bekletildikten sonra sıcaklığın tekrar oda sıcaklığına düşmesi için yaklaşık 45 dakika beklenmiştir (Charles vd., 2002). Örnekler soğuduktan sonra, 100 mL hacimli erlenlerin içine boşaltılmış, üzerine distile su eklenmiş ve früstüllerin çökelmesi için beklenmiş, solüsyonun pH değeri indikatör şerit kullanılarak kontrol edilmiş, supernatan kısmı pipetlenerek atılmıştır. Solüsyonun pH değeri nötr oluncaya kadar, su ekleme, çöktürme ile pipetleme ve deşarj işlemlerine devam edilmiştir. Solüsyon nötralize olduğunda, supernatan son kez atılmış ve erlende kalan yaklaşık 10 mL süspansiyon kapaklı bir tüpe alınarak preparat hazırlama için saklanmıştır. Tüplerdeki diyatome süspansiyonunun tabanından bir damla alınıp, lamel üzerine damlatılmış ve kurumaya bırakılmıştır. Kuruyan diyatome früstülleri üzerine entellan konulmuş, lam ile kapatılmış ve yapışması sağlanmıştır. Preparatta hava kabarcığı bırakmamak için yapıştırma işleminden sonra lamelin üzerine hafifçe baskı uygulanmıştır (Round, 1953; APHA, 1995; Stevenson, 1999).