Doğu Anadolu Fay’ının kırılması ile oluştuğu kabul edilen tektonik kökenli bir göl olan Hazar Gölü, 38°31' N enlem ve 39°25' E boylamları arasında yer almaktadır. Paralelkenar veya elips benzeri bir şekle sahip olan göl, 1238 m yükseltide yaklaşık 80 km2 yüzey alanına ve 403 km2 havza alanına sahiptir. Hazar Gölü’nün maksimum derinliği 300 m, ortalama derinliği 93 m, maksimum uzunluğu 20 km, maksimum genişliği 5,4 km ve hacmi 7,5x109 m3 olarak ifade edilmektedir (Şen ve ark., 1999).
İstasyonlar, dar elips benzeri bir şekle sahip olan Hazar Gölü’nün batı, orta ve doğu kesimlerini temsil edecek şekilde seçilmiştir. Bu amaçla, Sivrice kıyısını temsil eden gölün batı kesiminden, Gezin kıyısını temsil eden gölün doğu kesiminden ve her iki kesimin arasındaki gölün orta kesiminden üçer istasyon olmak üzere toplam dokuz istasyon belirlenmiştir (Tablo 2.1.1, Şekil 2.1.1). Her bölgede seçilen üç istasyondan ikisinin gölün litoral bölgesinin sınırında veya yakınında, birinin ise litoral bölgenin oldukça uzağında olmasına dikkat edilmiştir. Araştırma, bütün istasyonlarda yüzey suyu (0 m), 1 m, 2 m, 5 m ve 7 m derinliklerden; gölün batı kesiminden iki, orta kesiminden üç ve doğu kesiminden bir noktadan olmak üzere altı istasyonda 10 m derinlikten; her kesimde birer noktadan olmak üzere üç istasyonda 20 m derinlikten; gölün yaklaşık ortasında yer alan bir istasyondan ise 50 m derinlikten olmak toplam 55 örnekleme noktasında yürütülmüştür. Genel özellikleri ön çalışmalarla gözlendikten sonra belirlenen örnekleme noktalarının konumu (Tablo 2.1.1) Garmin 12 XL model GPS ile kaydedilmiş ve çalışma, belirlenen konumlardan yapılan örneklemelerle yürütülmüştür.
İstasyon-1, Hazar Gölü batı kesiminde, Elazığ Belediyesine ait tatil kampının yer aldığı kıyı alanı ile göle boşalan büyük akarsulardan biri olan Kürk Çayı’nın ağız bölgesinin kesiştiği noktada, kıyının yaklaşık 200 m açığında yer almaktadır. İstasyon, özellikle Kürk Çayı’nın taşıdığı sediment yükünün sonucu ince boyutlu silt-kil yapıda taban materyaline, geniş ve düşük eğilimli, gölün diğer kıyılarına kıyasla yüksek bollukta makrofit gelişiminin olduğu litoral bölgeye sahiptir. Zaten Kürk Deltası sınırında yer alan istasyon, örneklemeler süresince karşılaşılmamış olsa da, özellikle kar erimesi ve yağış sonucu oluşan yüksek akım dönemlerinde askıda sediment yükü bakımından akarsudan ileri derecede etkilenmektedir. İstasyondan 0, 1, 2, 5 ve 7 m derinliklerden örnekleme yapılmıştır.
15
Tablo 2.1.1. Çalışmanın yapıldığı istasyonların konumları ve örnekleme yapılan derinlikler
Bölge İstasyon No Derinlikler (m) Konum
Batı İstasyon-1 0, 1, 2, 5, 7 38º28.284' N 39º18.137' E İstasyon-2 0, 1, 2, 5, 7, 10 38º26.833' N 39º19.314' E İstasyon-3 0, 1, 2, 5, 7, 10, 20 38º27.652' N 39º19.014' E Orta İstasyon-4 0, 1, 2, 5, 7, 10 38º29.929' N 39º23.437' E İstasyon-5 0, 1, 2, 5, 7, 10 38º28.247' N 39º24.275' E İstasyon-6 0, 1, 2, 5, 7, 10, 20, 50 38º29.233' N 39º23.469' E Doğu İstasyon-7 0, 1, 2, 5, 7, 10, 20 38º31.303' N 39º29.233' E İstasyon-8 0, 1, 2, 5, 7 38º29.768' N 39º29.355' E İstasyon-9 0, 1, 2, 5, 7 38º30.878' N 39º30.185' E
İstasyon-2, Hazar Gölü batı kesiminde, Sivrice İlçesi Halk Plajının yer aldığı kıyının yaklaşık 200 m açığında yer almaktadır. İstasyon, özellikle Sivrice İlçesi atıkları ile Değirmen ve Mangal Derelerinden etkilenmektedir. Diğer istasyonlardan farklı olarak, yapılan bentik örneklemelerde tabanda organik madde yükü yüksek ve bakteriyel ayrışmadan kaynaklanan koku yayan sediment örnekleri elde edilmiştir. Bununla birlikte litoral bölge ilk istasyona kıyasla daha dar ve dik, makrofit bolluğu oldukça düşük orandadır. İstasyondan 0, 1, 2, 5, 7 ve 10 m derinliklerden örnekleme yapılmıştır.
İstasyon-3, Hazar Gölü batı kesiminin açık alanını temsil edecek şekilde, Sivrice İlçesinin kuzeydoğusuna düşen bir noktadan seçilmiştir. İstasyonun taban materyali, 2. istasyondakine benzer bir özellik taşımaktadır. İstasyondan 0, 1, 2, 5, 7, 10 ve 20 m derinliklerden örnekleme yapılmıştır.
İstasyon-4, Hazar Gölü orta kesiminin kuzey kıyısı litoral sınırında yer almaktadır. Örnekleme çalışmaları, kum-çakıl taban yapısı nedeniyle litoral bölgede makrofit gelişiminin gözlenmediği kıyının yaklaşık 200 m açığında yürütülmüştür. Örnekleme noktası ve çevresine herhangi bir akarsu deşarjı bulunmamakla birlikte, kıyada çok sayıda yerleşik tatil kampları ve balıkçı lokantaların yer alması yanı sıra örnekleme noktasının kıyısına yaz aylarında çadır kampları kurulmaktadır. İstasyondan 0, 1, 2, 5, 7 ve 10 m derinliklerden örnekleme yapılmıştır.
İstasyon-5, Hazar Gölü orta kesiminin daha dik olan güney kıyısının litoral sınırında, kıyının yaklaşık 200 m açığında yer almaktadır. Gölün kuzey kıyısı gibi kum-çakıl taban yapısı nedeniyle, litoral bölgede makrofit gelişimi gözlenmemiştir. Gölün güney kıyısını oluşturan dik dağlar nedeniyle istasyonun kıyı alanı, su toplama havzasında yer alan birkaç köy ve kıyıda
16
birkaç tatil kampı dışında doğrudan etkiye maruz kalmamaktadır. İstasyondan 0, 1, 2, 5, 7 ve 10 m derinliklerden örnekleme yapılmıştır.
Şekil 2.1.1. Hazar Gölü ve araştırmanın yürütüldüğü istasyonlar (Şen ve ark., 2002’den düzenlenerek) İstasyon-6 ise, elipse benzer bir şekle sahip Hazar Gölü’nün enine ve boyuna kesitlerin kesiştiği orta kesiminde bulunmaktadır. Kuzey ve güney kıyıya yaklaşık 2 km uzaklıkta olan örnekleme noktası, Hazar Gölü’nün en derin noktasının da yer aldığı bölgededir. İstasyondan 0, 1, 2, 5, 7, 10, 20 ve 50 m derinliklerden örnekleme yapılmıştır.
İstasyon-7, Hazar Gölü kuzey kıyısının, dik eğimi nedeniyle litoral bölgenin oldukça dar olduğu doğu kesiminde yer almaktadır. Dik litoral bölge nedeniyle taban materyalini kum- çakıl-kayanın oluşturduğu bölgede, örnekleme noktası kıyıdan yaklaşık 100 m uzaklıkta seçilmiştir. Tabanın eğimi ve materyali nedeniyle makrofit gelişiminin gözlenmediği istasyondan 0, 1, 2, 5, 7, 10 ve 20 m derinliklerden örnekleme yapılmıştır.
İstasyon-8, Hazar Gölü güney kıyısının doğu kesiminde, kıyıdan yaklaşık 200 m açıkta yer almaktadır. Oldukça dik dağların kıyıya birleştiği güney kıyısının genel özelliğinin aksine, Behrimaz Çayı Deltasının yakınlarında seçilen örnekleme noktasının yer aldığı alanda, diğer güney istasyonlarına kıyasla litoral bölgenin eğimi azalmış ve genişlemiştir. Taban materyali önemli oranda silt-kumdan oluşan litoral bölgede, yüksek bollukta makrofit gelişimi gözlenmiştir. Örnekleme noktasına kadar yayılmamakla birlikte, Behrimaz Çayı’nın hızlı aktığı ve yüksek akıma ulaştığı yağış ve kar erimesi dönemlerinde, istasyon alanında siltten
17
kaynaklanan yoğun süspansiyon oluşabilmektedir. İstasyonda 0, 1, 2, 5 ve 7 m derinliklerden örnekleme yapılmıştır.
İstasyon-9, Zıkkım Deltasının yer aldığı Hazar Gölü doğu kıyısının, diğer istasyonlara kıyasla oldukça geniş litoral bölge sınırında, kıyıdan yaklaşık 1000 m açıkta bulunmaktadır. Zıkkım Deltası nedeniyle taban materyalini silt-kilin oluşturduğu ve sürekli olarak makrofit gelişiminin gözlendiği litoral bölgeye sahip bu istasyondan 0, 1, 2, 5 ve 7 m derinliklerden örnekleme yapılmıştır.