Çalışmanın dördüncü hipotezi örgütsel vatandaşlık davranışları ile örgüt kültürü arasındaki ilişkileri araştırmak üzere oluşturulmuştur. Bu ilişkilerin ortaya çıkarılmasında yapılan korelâsyon analizi sonucunda örgüt kültürü boyutlarından kuralcılık boyutu ile vatandaşlık davranışları arasında bir ilişkinin olmadığı görülmüştür. Bununla birlikte açıklık kültür boyutuyla vatandaşlık davranışlarından diğerkâmlık davranışı arasında ve klan kültürü boyutuyla nezaket davranışları arasında bir ilişki bulunamamıştır. Bunların dışında kalan tüm örgüt kültürü boyutlarıyla vatandaşlık davranışları arasında belirli anlamlılık seviyelerinde aynı yönlü ilişkiler elde edilmiştir (Tablo-17). Bu bulgu doğrultusunda vatandaşlık davranışlarının açıklanmasında örgüt kültürünün rolünün olup olmadığı yapısal eşitlik analiziyle ortaya çıkarılmıştır. Tüm örgüt kültürü boyutlarıyla yapılan ilk analizde yapısal eşitlik modelinin yeterli uyum değerlerine ulaşmadığı görülmüş (Şekil-14) ve yapısal eşitlikte düşük seviyelerdeki ilişkiler modelden çıkarılmıştır.
Sonuçta kültür boyutlarından kuralcılık ve hiyerarşi kültür boyutlarının vatandaşlık davranışlarını açıklamada bir rolünün olmadığı görülmüş ve geriye kalan değişkenlerle oluşturulan modelde klan, destekleyici, gelişim ve açıklık kültür boyutlarının vatandaşlık davranışlarını açıklamada önemli rolleri olduğu ortaya çıkmıştır (Şekil-15).
Ortaya çıkan sonuçlar, örgüt kültürü boyutlarından kuralcılık ve hiyerarşi kültür boyutlarının vatandaşlık davranışlarını açıklamada bir etkisinin olmadığını göstermektedir. Bu durum, örgütte son derece önem verilen, kuralların, standartların ve katı prosedürlerin bulunduğu kuralcılık kültürünün yarattığı ortamlar ile hiyerarşiye, otoriteye, emir-komuta zincirine, rol ve pozisyonlara daha fazla önem verildiği hiyerarşi kültürünün yarattığı ortamların çalışanların rol dışı ve kendi istekleriyle yaptıkları yardım etme davranışları arasında bir ilişkinin olmadığını ortaya çıkarmaktadır.
Diğer yandan örgüt üyelerinin aile üyeleri gibi görüldüğü, çalışanların kişisel sorunlarına yakın ilgi gösterildiği ve çeşitli informal ilişkilerin normal karşılandığı klan kültürünün ve görevlerin yapılmasında belirli oranlarda inisiyatifin tanındığı ve bilginin, işletme içinde başkaları ile serbest bir şekilde paylaşılabilmesinin mümkün olduğu destekleyici kültürün vatandaşlık davranışlarının sergilenmesine katkıda bulunduğu ortaya çıkmıştır. Ayrıca yeni koşul ve durumlara anında cevap verebilecek şekilde esnekliğin olduğu, yeni yaklaşım ve fikirlerin teşvik edildiği ve rekabetçiliğin ön plana çıktığı gelişme kültürünün ve örgütte ortaya çıkabilen anlaşmazlık ve çatışmalarda sorunların açıkça tartışılabildiği ve yönetimin eleştiriye
açık olduğu açıklık kültürünün de örgütsel vatandaşlık davranışlarıyla olumlu yönlü bir ilişki içinde olduğu belirlenmiştir.
Elde edilen tüm bu bulgular literatürde George ve Bettenhausen (1990) ile Podsakoff ve MacKenzie (1995) tarafından yapılan çalışmalarda ortaya çıkan sonuçlara benzer sonuçlar ortaya çıkarmıştır. Bu bağlamda özellikle daha az biçimselleşmiş örgütlerde, vatandaşlık davranışlarının sergilemesinde çalışanları cesaretlendiren bir grup uyumu atmosferinin yaratıldığı konusunda elde edilen bulgular, mevcut çalışma bulgularıyla paralellik göstermektedir.
7.5. Örgütsel vatandaşlık davranışları, örgütsel bağlılık, iş tatmini ve öz yeterlilik değişkenleri arasındaki bulgulara yönelik değerlendirmeler
Çalışmada araştırılan bir konu tutumsal özellikler olarak örgütsel bağlılık ve iş tatmini değişkenlerinin örgütsel vatandaşlık davranışlarının açıklanmasında rolü olan kişilik özelliklerinin etkilerine aracılık edip etmediğidir. Bu kapsamda oluşturulan beşinci hipotez sonuçları (Şekil-17); özyeterlilik kişilik özelliğinin vatandaşlık davranışlarından diğerkâmlık, vicdanlılık, nezaket, centilmenlik ve sivil erdem boyutlarını açıklama sürecinde yalnızca iş tatmininin aracılık ettiği, örgütsel bağlılık değişkeninin bu süreçte aracılık etkilerinin olmadığı görülmüştür.
Elde edilen sonuçlar değerlendirildiğinde, çeşitli zorluklarla baş edebilme ve zor görevlerin başarılmasında kendi yetkinliklerine karşı güçlü inançları olan öz yeterlilikleri yüksek çalışanların, öncelikli olarak yaptıkları işlerinden daha memnun
oldukları ve işlerine yönelik olumlu duygular taşıyarak iş tatminlerinin arttığı ve sonuçta diğer çalışanlara kendi istekleriyle yardım etme davranışları olan diğergamlılık davranışlarının arttığı görülmektedir. Artan içsel başarı inancıyla birlikte motivasyonu yüksek bu çalışanların, örgütün kural ve prosedürleri ile içsel süreçlerinin benimsenmesini ifade eden vicdanlılık davranışlarında ve gelecekte muhtemel problemlerin oluşmasını engelleyen veya çözümünü kolaylaştıran davranışlar olan nezaket davranışlarında bir artış olmaktadır. Ayrıca bu durum çalışanların, kişisel çıkarlarını örgüt amaçlarına göre ikinci plana atan centilmenlik davranışlarının ve örgüt içinde kendi düşüncesini ifade etme davranışı olan sivil erdem davranışlarının sergilenmesine de olumlu yönde katkı sağlamaktadır.
Örgütsel vatandaşlık davranışları kişilik özellikleri ve iş tatmini arasında kurulan bu aracılık ilişkisi, literatürde Laiperre ve Hackett (2007) ile Llies ve arkadaşları (2009) tarafından yapılan çalışmalarda elde edilen bulgularla benzer sonuçlar göstermektedir. Yapılan bu çalışmalarda, kişilik özellikleri ele alınmış ve özdisiplini yüksek çalışanların iş tatminlerinin de yüksek olduğu ve böylelikle daha fazla vatandaşlık davranışları sergiledikleri ortaya çıkarılmıştır. Mevcut çalışma bulgularında da benzer sonuçlar elde edilmiş ve vatandaşlık davranışlarının açıklanmasında iş tatmininin, kişilik özelliklerinin etkilerine aracılık ettiğini gösteren bu çalışmaların bulguları desteklenmiştir.
7.6. Örgütsel vatandaşlık davranışları, örgütsel bağlılık, iş tatmini ve örgüt kültürü değişkenleri arasındaki bulgulara yönelik değerlendirmeler
Çalışmada araştırılan diğer aracılık rolü ise örgütsel bağlılık ve iş tatmini değişkenlerinin, örgütsel vatandaşlık davranışları ile örgüt kültürü arasında ortaya çıkan ilişkilerde bir etkisinin olup olmadığıdır. Bu doğrultuda ortaya konan altıncı hipotez sonuçları (Şekil-19), örgüt kültürü boyutlarından klan eğilimi ile centilmenlik ve sivil erdem boyutları; gelişme eğilimi ile diğerkâmlık, vicdanlılık, nezaket ve sivil erdem boyutları; açıklık eğilimi ile centilmenlik ve sivil erdem boyutlarını açıklama sürecinde yalnızca örgütsel bağlılığın aracılık ettiği, iş tatmininin bu süreçte bir rolünün olmadığı ortaya çıkmıştır.
Bulgular değerlendirildiğinde; örgüt üyelerinin aile üyeleri gibi görüldüğü, çalışanların kişisel sorunlarına yakın ilgi gösterildiği ve gayri resmi ilişkilerin normal karşılandığı klan kültürünün hâkim olduğu örgütsel ortamlarda, çalışanlar kendilerini örgütün birer parçası olarak gördükleri ve örgüte karşı bir özdeşleşme ve bağlanma duygusuyla birlikte örgütsel bağlılıklarının da arttığı ve bu tutumun bir sonucu olarak da örgütsel ihtiyaçlar lehinde kişisel çıkarların ertelenmesini ve özveri göstermeleri gereken durumları gösteren centilmenlik davranışları ile örgüt için uygun gördükleri ve benimsedikleri politikalara sahip çıkma, çeşitli sorunlara ilişkin fikirler öne sürme, çeşitli konularda eleştirilerde bulunma ve gerektiğinde doğru gördükleri konularda mücadele etmelerini içeren sivil erdem davranışlarının arttığı ortaya çıkmaktadır.
Bunu yanında yeni koşul ve durumlara anında cevap verebilecek şekilde esnekliğin olduğu, yeni yaklaşım ve fikirlerin teşvik edildiği ve rekabetçiliğin ön plana çıktığı gelişme kültürünün yaygın olduğu örgütsel ortamlarda, çalışanların örgüte karşı bir özdeşleşme duygusuyla birlikte örgütsel bağlılıklarının da arttığı ve böylelikle gönüllü biçimde diğerlerine karşı yardım etme davranışları olan diğerkâmlık davranışlarında; örgütün kural ve prosedürleri ile içsel süreçlerinin benimsenmesini ifade eden vicdanlılık davranışlarında; örgütsel ihtiyaçlar lehinde kişisel çıkarlarının ertelenmesiyle özveride bulunmayı gösteren centilmenlik davranışlarında; son olarak örgüt politikalarına sahip çıkma, çeşitli sorunlara ilişkin fikirler öne sürme ve çeşitli konularda eleştirilerde bulunmayı içeren sivil erdem davranışlarında bir artış olduğu görülmektedir.
Ayrıca örgütte ortaya çıkabilen anlaşmazlık ve çatışmalarda sorunların açıkça tartışılabildiği ve yönetimin eleştiriye açık olduğu açıklık kültürünün hâkim olduğu örgüt ortamlarında ise, çalışanların örgüte bağlılıkları artmakta ve bu durumun sonucu olarak çalışanların örgütsel ihtiyaçlar lehinde kişisel çıkarlarının ertelenmesini gösteren centilmenlik davranışları ve çeşitli sorunlara ilişkin fikirler öne sürme, çeşitli konularda eleştirilerde bulunma ve gerektiğinde doğru gördükleri konularda mücadele etmelerini içeren sivil erdem davranışlarında bir artış olduğu ortaya çıkmıştır.
Elde edilen bu sonuçlar literatürde Jex ve arkadaşları (2003) ile Todd ve Kent (2006) tarafından yapılan çalışma bulgularıyla benzer sonuçlar ortaya çıkarmıştır. Yapılan bu çalışmalarda, örgütsel vatandaşlık davranışlarının örgütsel kültürden etkilendiği
ve çeşitli örgütsel bağlamların çalışanlarda örgütsel bağlılık duygusunu biçimlendirerek, özellikle vatandaşlık davranışlarından diğerkâmlık davranışlarının açıklamasında çeşitli etkileri olduğu ortaya çıkarılmıştır. Mevcut çalışmada elde edilen örgüt kültürünün örgütsel bağlılığı etkilediği ve sonuçta da vatandaşlık davranışlarının bu bağlamda şekillendiği konusundaki sonuçlar literatürdeki bu bulguları destekler niteliktedir.
7.7. Örgütsel vatandaşlık davranışlarının açıklanmasında, örgütsel bağlılık, iş tatmini, öz yeterlilik ve örgüt kültürü değişkenleri arasındaki bulgulara yönelik değerlendirmeler
Çalışmanın araştırma sorusu ise, tüm değişkenlerin birlikte ele alınması sonucunda örgütsel vatandaşlık davranışlarının açıklanmasında etkisi bulunan temel değişkenler ile değişkenler arasındaki ilişkilerin nasıl olduğunun ortaya çıkarılması amacını taşımaktadır. Bu doğrultuda tüm değişkenlerle oluşturulan model sonuçları (Şekil-20) örgütsel vatandaşlık davranışları boyutlarından diğerkâmlık, vicdanlılık, nezaket, centilmenlik ve sivil erdem davranışlarının açıklanmasında etkileri bulunan öz yeterlilik değişkenine iş tatmininin aracılık ettiği; diğer yandan vatandaşlık davranışlarından centilmenlik ve sivil erdem davranışlarının açıklanmasında ise örgüt kültürü boyutlarından klan eğilimi ve açıklık eğiliminin etkilerine ise örgütsel bağlılığın aracılık ettiği ortaya çıkmıştır.
Bulgular ele alındığında, örgütsel vatandaşlık davranışlarından diğerkâmlık, vicdanlılık, nezaket, centilmenlik ve sivil erdem davranışlarının artması, mikro bakış