Örgütsel Đklim Boyutları

Örgüt iklimi çeşitli bakımlardan sınıflandırılabilir. Davranış bilimcilerinin üzerinde en çok durdukları ve taraftar oldukları örgüt iklimi açık ya da katılmayı teşvik eden iklimdir. Bu iklimin özellikleri astlara, güven, iletişimde açıklık, anlayışlı ve destekleyici önderlik, çalışanların özerkliği, yüksek verim amaçlarına sahip olma olarak sıralanabilir. Bu iklimin tam tersi ise kapalı ya da tehdit edici iklimdir. Otoriter önderlerin katılık isteyen davranışları sonucu emir komuta zincirlerine aşırı uyma eğilimi, yakından denetim ile soluklarını astların enselerinde hissettirmeleri ve sıkı sorumluluk politikası isteyen yöndeki çabaları verimde yüksek amaçlar seçilmesine karşın bunların elde edilmesi için engel bir iklim doğurur (Can, 1994:201).

Sergi Ovanni, bir okuldaki sağlıklı bir örgüt ikliminin olmasının birçok faktöre bağlı olmakla birlikte, başarının ilk koşulu olarak görmektedir. Okul ikliminin sağlıklı olmasını aşağıda sıralanan on boyutta yapılacak değerlendirme ile saptanabileceğini belirtmektedir. Bu boyutları aşağıdaki şekilde açıklamaktadır. (Taymaz, 1997:107).

1. Amaçlar. Okul amaçları, açık, kolay anlaşılır, benimsenebilir, ulaşılabilir, ölçülebilir ve genişletilebilir olmalıdır. Eğitsel amaçların okulun ve çevrenini istek ve gereksinmelerin uygun olması beklenir.

2. Yeterli iletişim. Örgütte dikey ve yatay iletişim kanallarının kullanılması, personelin gereksinim duyulduğu bilginin elde edilmesini sağlar. Kurum içi ve dışı birey ve birimler arası iletişim süreci okulun çalışmalarında etkili olur.

3. Güçleri Dengeleme. Bir örgütte görev, yetki ve sorumlulukların uygun bir şekilde dağılımı, birey ve gruplar arası çatışma ve anlaşmazlıkları önler, örgütün sağlıklı olmasında önemli bir etkendir.

4. Kaynakların kullanılması. Okulun girdilerini oluşturan insan, araç, gereç, para, enerji gibi kaynakların etkili bir şekilde yerinde, zamanında ve uygun biçimde kullanılması gerekir. Görevli personel yapacağı çalışmalarda her zaman gereksinim duyduğu ortam sağlayabilmelidir.

5. Bağlılık. Okulda çalışan personelin kendini tanıması, okulun amaçlarını bilmesi, benimsemesi, kendi amaçları ile tutarlı ve dengeli hale getirmesi beklenir. Birey kendi amaçlarına ulaşabildiği ölçüde okul amaçları da gerçekleşir.

6. Moral okulda görevli personelin işinde doyum sağlanması kendisini iyi ve başarılı hissetmesi beklenir. Personelin içinde temkinli, tedbirli ve istekli olması bir bakıma moralin yüksek olmasına bağlıdır.

7. Yenilikler. Okul bir örgüt olarak çevredeki ve toplumdaki değişme ve gelişmelerden etkilenir. Okulun bu değişmelerden yararlanması ve uyum sağlayabilmesi için amaçlarını geliştirmesi, yeni politikalar geliştirmesi, yöntemler bulması ve uygulaması gerekir.

8. Özerklik. Okulda görev alan personel okul amaçlarını gerçekleştirmek üzere yapacağı çalışmalarda kendisinin serbest ve bağımsız olduğunu hissetmelidir. Okul olarak yönetsel, bireyle olacak bilimsel özerklik okulun başarılı olmasını sağlayan önemli bir etkendir.

9. Uyum. Okulun içinde bulunduğu topluma, çevreye hizmet üretirken, çevreden de yararlanılır. Okulun içinde personelin uyumlu olması, ayrıca çevredeki kuruluşlarla ilişkiliği ve uyum içinde bulunması karşılaşabilecek sorunların çözümünü kolaylaştıracaktır.

10. Sorun Çözme Yeterliği. Okul yönetimi çeşitli sorunlarla karşılaşır. Her sorunun önemsenmesi zamanında ve uygun biçimde çözülmesi gerekir. Önemsenmeyen

ve çözümü ihmal edilen sorunlar gelecekte daha önemli sorunlara neden olabilir. Kurum ve bireylerin çalışmalarını engelleyen her sorun çözülür ve sonucu değerlendirilir (Taymaz, 1997:107-108).

Bursalıoğlu (1994: 18-24) örgüt boyutları ile ilgili olarak şu görüşlere yer vermektedir: Örgütün boyutlarının sayı sı azaltılıp çoğaltılabilir, fakat, bunlardaki kavram ve süreçlerin özü değişmez. Örgütün, burada bir savdan çok fikir olarak ortaya atılan dört boyutu, amaç, yapı, süreç ve havasıdır. Bursalıoğlu bu boyutları şu şekilde açıklamaktadır: “

a) Amaç:

Genel olarak örgütün amacı birçok biçimlerde sözlendirilir. Verimi arttırmak, emeği azaltmak, madde ve insan kaynaklarını kontrol edebilmek, çatışmayı en az dereceye indirmek, bireysel sapmayı azaltmak, insan davranışın kestirme olanaklarını çoğaltmak gibi görüşler bunlardan bir kaçıdır.

b) Yapı:

Anatomi, fizyoloji, hiyerarşi, rol ve statü gibi kavramlar, örgütün bu boyutu içinde düşünülebilir. Örgütü bir iletişim ağı ve daima değişen bir varlık olarak kabul eden görüş, örgüt terimleri arasına anatomi, fizyoloji, denge gibi terimler de sokmuş bulunmaktadır.

Örgüt yapısının öğelerinden biri de hiyerarşidir. Örgütün yapısı içinde, gerek makamların gerekse yetkilerin dağılımı, hiyerarşiyi meydana getirir. Böylece hiyerarşi, üst-ast formal ilişkilerini de, bir dereceye kadar, belirtmiş olur. Bu dağılım ve ilişkileri yansıtan örgüt şeması, hiyerarşiyi de yansıtmış olur. Hiyerarşi, örgütün amaç ve yapı boyutları arasında bir köprü görevi görmektedir.

Yönetim örgütün boyutlarından biri olmakta ve örgütün üstünde değil içinde kabul edilmektedir. Her ne kadar süreçle kesin olarak birbirinden ayırmak doğru değilse de, hem örgütün amaçlarını, hem de yönetimin görevlerini gerçekleştirmek bakımından, yönetim değil örgüt temel alınmalıdır. Yönetimin görevi örgütü amaçlarına uygun olarak yatmaktır. Yönetim temel kabul edilir ve örgütün üstünde görülürse, örgüt amaçları da geri plana atılır, yahut tamamen unutulur. Halbuki yönetimden beklenilen, örgütün amaçlarını değil, madde ve insan kaynaklarını kontrol altına almak ve önceden kararlaştırılmış olan bu amaçlara doğru yöneltmektir.

d) Hava (Đklim)

Örgütün bu boyutu, kişiler ve gruplar arası ilişkilerin ürünüdür. Ayrıca örgüt amaçlarının gerçekleşmesi ile üyelerin gereksemelerinin karşılanması arasındaki oranın da bu hava üzerinde etkisi büyüktür.

Diğer yandan örgütün içinde bulunduğu ortamın da, önem ve etkileri unutulmamalıdır. Bu ortam, örgütteki üyelerin davranışında, iletişim öğelerinde ve liderlik eylemlerinde büyük roller oynayarak, örgütün havasını değiştirir.

Bir eğitim örgütünün havasında rol oynayan en önemli iki etken öğretmen ve yöneticidir. Bu konuda yapılan bir inceleme bir eğitim örgütü havasında sekiz boyut saptamıştır. Öğretmenin olumlu davranış gösterilerini moral ve samimiyet, olumsuzluklarını çözülme ve engelleme simgelemektedir. Yöneticinin bunlara paralel olan davranış gösterileri, kendini işe verme, anlayış gösterme, yüksekten bakma ve yakından izlemedir.” (Bursalıoğlu, 1994:18-24). Örgüt Đkliminin boyutlarına uzun uzadıya değinilmeyecektir. Ancak bu iklim boyutlarında ortak olan noktaları belirlemek ya da genel başlıklar altında birleştirmek,

çözümlemelere ulaşmada yararlı olabilir. Bu nedenle örgüt iklimi ile ilgili boyutlar bir birleriyle etkileşim içinde olan, şu üç başlık altında toplamak mümkündür. Bunlar:

1) Bireye ilişkin özellikler,

2) Örgüte ve örgütsel süreçlere ilişkin özellikler ve 3) Çevreye ilişkin özelliklerdir.

Boyutlar ne denli değişik olursa olsun, aklında her örgüt, kendi üyelerinin gereksinmelerini karşılayacak bir iklim yaratmak ve bunu sürdürmek zorundadır (Ertekin, 1978:28).