Örgütsel bağlılık kavramı diğer birçok kavram ile içerik olarak birbirine benzemektedir. Örgütsel bağlılık konusunda kesin bir ifade veya tanım olmadığından ötürü kavramlar iç içe girmektedir. Bu bölümde örgütsel bağlılık ile benzer kavramlar arasındaki ilişkiler yer almaktadır.
6.1. Mesleğe Bağlılık
Mesleki ya da diğer bir ifadeyle mesleğe bağlılık, kişilerin sahip olduğu tecrübe, uzmanlık ve beceri sonucunda mesleğinin önemini anlaması ile ilgilidir. Örgüte bağlılıktan farklı olarak mesleki bağlılık, bireyin belirli bir dalda beceri ve uzmanlık kazanmak üzere yaptığı çalışmalar sonucunda meslek yaşamının önemini ve nasıl bir yere sahip olduğunu algılamasıdır (Baysal ve Paksoy, 1999, s. 8).
Mesleğe bağlılık, iş veya örgüte karşı hissedilen duygulardan çok daha sağlam bir özellik göstermektedir. Bir kişi için mesleği giderek daha değerli olduğunda o kişi, mesleğinin ideolojisini içselleştirmeye başlamakta ve onu daha da ileriye götürmek için önemli güdülere sahip olmaktadır. Bu şekilde gelişen mesleğe bağlılık, üç başlık altında ele alınmaktadır (Morrow 1983’den aktaran Dolu, 2011, s. 22):
İşe Yönelik Genel Tutum: İşe yönelik değer yargılarını içerir. Kişi iş ile hayatını özdeşleştirir. Çalışana hakim olan söylemler; “işten memnun olmadan yaşamdan haz alınamayacağı”, “işinin kendisi için her şey olduğu”, “dünyaya yeniden gelse yine aynı işi yapacağı” şeklinde olabilir.
Mesleki Planlama Düşüncesi: Kişi geleceğe yönelik kariyer planlaması yapmaktadır. Kişi iş yaşamında ilerlemek için uzun vadeyi kapsayacak kendini geliştirme ve yetiştirme çabalarına başlar. Kişilerin bu türdeki çabalarını, çeşitli yayın organlarından, mesleki ve eğitim kurumlarından ve çeşitli olanaklardan yararlanmaları, mesleklerine ilişkin gelişmeleri ne ölçüde takip ettikleri, mesleki toplantılara ve etkinliklere ne oranda katıldıklarını belirleyerek ölçmek mümkündür (İnce ve Gül, 2005, s. 17)
İşin Nisbi Önemi: Kişinin iş ile iş dışı faaliyetleri arasındaki ilişkiyi ortaya koymaktadır. Kişinin çalışmakta olduğu iş göreceli olarak kişiye önemli gelmektedir. Etrafındaki ya da yakınındaki kişiler işi beğenmese bile kişi tercihi olan işte çalışmayı sürdürmektedir.
30 6.2. İşe Bağlılık
Örgütsel bağlılıkla ilişkili olan diğer bir kavram da işe bağlılıktır. “İşe bağlılık,
personelin çalışmakta olduğu işine yönelik olarak edindiği duygusal bir bağ ve inançtır.” (İnce ve Gül, 2005, s. 18).
İşe bağlılık bireylerin çalışmayla özdeşleşmesi ve çalışmanın bireyin yaşamında önemli bir yere sahip olmasıdır. Örgütsel bağlılık ise örgütün amaç ve değerlerini benimseme, örgüt için büyük çaba göstermeye istekli olma ve kurumda kalma isteğidir. Bu iki bağlılık türü birbiriyle ilişkili olduğu halde işe bağlılık bireyin meşgul olduğu özel bir iş ile bireysel düzeyde kurduğu psikolojik özdeşleşmeyi ifade etmektedir. Örgütsel bağlılık, devamsızlık ve personel devri gibi değişkenlerle daha fazla ilişkili görülürken, işe bağlılığın performansla daha yüksek bir ilişki kurduğu tespit edilmiştir (Karacaoğlu, 2005, s. 57).
İşe bağlılık konusunda yapılan araştırmalar, bu kavram ve bununla ilgili olan özellikleri şu şekilde sıralamaktadır (İnce ve Gül, 2005, s. 19);
Bir kimsenin kendi hakkında sahip olduğu imajla iş arasındaki ilişki, Kişinin işine sarılma derecesi,
Kişinin kendisine verdiği değerin algıladığı performans düzeyinden etkilenme derecesi,
Kişinin psikolojik olarak kendisini işiyle özdeşleştirme derecesidir.
6.3. Çalışma Arkadaşlarına Bağlılık
Çalışma arkadaşlarına bağlılık, bireyin diğer işgörenlerle özdeşleşmesi ve onlara karşı bağlılık duymasıdır. Arkadaş bağlılığı bazen bir takım faydalar elde etmek için bir araç, bazen de kendisi bir amaç olarak ortaya çıkabilmektedir (Çöl, 2004).
Çalışma arkadaşlarına bağlılık, bireylerin motivasyonunu ve etkin çalışmasını arttıracak ve ekip çalışmasını sağlamaktadır. Bu durum da örgütün başarısının ve veriminin artmasında rol oynamaktadır. Ekip başarısına inanan çalışanlar bireysel çalışmaktan ve hırstan uzaklaşmaktadırlar (Somuncu, 2008, s. 20).
31
Çalışma arkadaşlarına bağlılık göstermenin bireysel ve örgütsel bir takım sonuçları bulunmaktadır. Bireysel olarak, çalışma arkadaşlarına duyulan bağlılık, bireylerin işe ilişkin güçlükleri yenmelerine yardımcı olmaktadır. Bu bilince sahip çalışanlar birbirlerine daha fazla yardımcı olarak, dayanışma duygusunun korunmasına hizmet etmektedirler. Bu nedenle, arkadaş bağlılığının, çalışanları daha güçlü mesleki ve örgütsel bağlılığa götüreceğini iddia etmektedir. Buna göre sosyal katılım, dayanışma duygusunu artırarak, güçlü bir örgütsel bağlılığın oluşması ve gelişmesi için gerekli altyapıyı hazırlamaktadır (Wallace 1995’den aktaran İnce ve Gül, 2005, s. 20- 21).
6.4. İtaat
İtaat kaynağını birey dışından alan bir görev duygudur ve tartışılmaz bir otorite tarafından verilen tek kaynaklı bir emre dayalıdır. Bireyler genellikle verilen emirlere uymama sonucu karşılaşacakları yaptırım ve cezalardan çekindikleri için itaat göstermektedirler. Halbuki örgütsel bağlılık dış çevre kaynaklı değil, içsel bir görev duygusudur, içsel olduğu için de dışsal emirlerle oluşturulması mümkün değildir (Balay, 2000, s. 50).
6.5. Sadakat
Bağlılık ile sadakat kavramları genel çerçevede birbirine benzer kavramlardır. Diğer yandan sadakat bağlılığa göre daha dar bir kavramdır ve bağlılığın alt boyutu olarak ele alınmaktadır.
Örgütsel bağlılık ve sadakat kavramlarının her ikisinin de örgüt üyeliğinin uzun süre devam ettirilmesi ile ilgili kavramlar olduğunu ancak, örgütsel bağlılığın iş başarısına, sadakatin ise kültürel değerlere dayandığını belirtmektedirler. Sadakatin uzun süreli bağlılığın bir sonucu olduğunu iddia edilmektedir (Dolu, 2011, s. 24).
Sadakat yalnızca örgütsel bağlılığın bir boyutunu oluşturan örgüt üyeliğinin sürdürülmesi ile ilgili bir kavramdır. Örgütün bir üyesi olmaktan duyulan gururu, örgütü dışarıya karşı savunmayı ve örgüt lehine diğer kimselerle konuşmaktan alınan keyfi içeren bir kavramdır (Lee 1971’den aktaran İnce ve Gül, 2005, s. 24).
32