Örgüt İklimi Kavramı

Örgüt kavramı çok kapsamlı ve detaylı bir yapı olduğundan örgüt iklimi hakkında tam olarak bir tanımlamanın geçerliliği söz konusu değildir. Alan yazında örgütü oluşturan öğelerin değişkenleri göz önüne alınarak farklı tanımlamalar yapılmıştır. Literatüre geçmiş örgüt iklimi tanımları aşağıdaki gibidir.

Örgüt iklimi, örgüt içerisindeki çalışanlar arasındaki etkileşimin düzeyini yansıtan bir yapıdır. “Örgüt üyelerinin örgütün psikolojik yapısına ilişkin algıları, örgütsel iklim olarak adlandırılmaktadır. Örgütsel iklim, iş görenlerin örgütün psikolojik yapısına ilişkin algıladıkları, destek, nezaket, içtenlik, ödüllendirme, yönlendirme, gibi psikolojik durumlara ilişkin algılarını yansıtır. Literatürde, örgütsel

50

iklim kavramının tanımı ve anlamı üzerinde tam bir uzlaşı bulunmamaktadır.” (Tutar ve Altınöz, 2010: 197).

Örgüt iklimi, bir kurum veya bir okulun psikolojik ve fiziksel özelliklerini niteleyen, süreklilik gösteren karakteridir. Bu karakteristik özellikler, okulda bulunan öğrenci ve personel davranışlarını psikolojik olarak etkiler ve yönlendirir. Bu durumda, iklim bir okulda olayların nasıl yürütüldüğü ve yürütüleceği konusunda gidişatın belirlenmesini ve ileriye yönelik yol haritası çizilmesinde rol oynayan önemli bir faktör olarak belirtilmiştir. (Aydın, 2010).

Örgüt iklimi, “Örgütün durağan özelliklerini tanımlayan ve farklı durumlar için davranışlarını biçimlendiren bir dizi beklenti ve tutumlar”, “Örgütsel özellikler ile örgütsel davranışlar arasındaki bağıntıyı kuran algılanan örgütsel özellikler bütünü”, “Örgüte ilişkin algılamalar bütünü”, “Örgütsel özellikler ile örgütsel davranış bağıntısına ilişkin psikolojik süreçler” ve “İçinde bulundukları dünyayı anlamlandırma ve uygun davranışlara ilişkin algılar veya yorumlar” biçiminde çeşitli şekillerde tanımlanabilmektedir (Doğan, 2007: 106).

Örgüt iklimi, somut olarak hissedilmemekle birlikte örgüt içindeki bireyler tarafından hissedilip algılanabilen, örgütteki bireylerin davranış ve psikolojilerine etki edebilen, örgütün kişiliğini oluşturan, örgütün tekilliğini diğer örgütlerden ayıran, örgütü niteleyen, örgüte egemen olan, örgütün iç çevresinin oldukça kararlı, değişmez, sürekli niteliği olarak tanımlanmıştır (Yüceler, 2009: 447).

Örgüt iklimi bir gözlemcinin örgüt üyelerini gözlemlemesiyle bir yargıya varılabilen ve veri elde edilebilen bir kavramdır. Örgüt ikliminin çeşitliliği bakımından gözlemlenen bu örgütün, resmi ilişkileri son derece öne çıkıyor ve resmi olmayan ilişkiler onaylanmıyorsa burada “kapalı bir iklim”; “negatif bir atmosferden” söz edilebilirken aksine çalışanlar arasında samimi, candan, dostça ve arkadaşça ilişkiler önemseniyorsa bu iklim “daha olumlu bir iklim” olarak nitelendirilmektedir (Büte, 2011: 109).

Aydoğan (2004: 213)’a göre örgüt iklimi, “çalışanların etkileşimiyle oluşmakta; herhangi bir durumu yorumlarken temel alınmakta, geçerli normları, değerleri ve örgüt kültüründeki yaklaşımları yansıtmakta; davranış belirlemede bir etki kaynağı olarak işlev görmektedir.

51

Örgüt iklimindeki “iklim” kavramı eğitim çalışmaları doğrultusunda farklı tanımlamalara tabi tutulmuştur. Kottkamp (1984)’a göre iklim, okulda herkes tarafından paylaşılan değerleri, sosyal aktiviteleri ve okulun amaç bütünlüğünü tasvir eder. Aynı zamanda iklim; öğrencilerin, öğretmenlerin, yöneticilerin ve toplumun okulları ile ilgili ne hissettiğini yansıtmaktadır (Kaplan ve Geoffroy, 1990).

İklim kavramı çok farklı örgütlerde çalışılmış bir konu olmakla birlikte eğitim örgütlerinde okul iklimi olarak ifade edilmektedir (Yılmaz ve Altınkurt, 2013). Okul iklimi denilince öncelikle okullardaki çalışma koşulları ve bu koşulların insanlar üzerindeki etkisi anlaşılır (Şişman, 2012). Okul iklimi kavramı kolektiftir, birlikte yaşayan ve çalışan öğretmenlerin, okuldaki bireylerarası yaşama ilişkin algılarının toplamından doğmaktadır (Aydın, 2010). Hoy, Tarter ve Kottkamp (1991) okul iklimini, "Okuldaki kişilerin davranışlarını etkileyen ve onlar tarafından algılanan okulun kalitesi ve bunun temel aldığı ortak davranışlar bütünü" olarak tanımlamışlardır. Şişman (2012) okul iklimini, okul içindeki insanların davranışlarını etkileyen okul içi çevreyle ilgili özelliklere ilişkin algıları olarak ifade etmektedir. Bu yüzden her okulun kendine özgü bir ikliminin olduğu söylenebilir.

Okul iklimi, okuldaki öğretmen, öğrenci, okul yöneticileri ve veliler dâhil olmak üzere herkesin etkilediği ve etkilendiği örgütsel bir özelliktir (Çalık ve Kurt, 2010). İklim, öğretmenleri, yöneticileri ve denetmenleri etkileyen bireyler arası iş yaşamı üzerinde odaklanır, ama öğrencileri de etkilemektedir (Aydın, 2010: 263). Olumlu bir okul ikliminde akademik gelişime ve öğrenmeye önem verilir; öğrenciler ve öğretmenler arasında olumlu ilişkiler vardır; okul toplumunun tüm üyeleri birbirine saygı duyar; adil ve tutarlı bir disiplin politikası izlenir ayrıca aile desteği ve katılımı önemsenir. Okul iklimi, öğrencilerin öğrenme, güvenlik duygusu ve risk alma gibi özelliklerini olumlu ya da olumsuz olarak etkilemektedir (Özdemir, Sezgin, Şirin, Karip ve Erkan, 2010). Olumlu bir iklim, okulun amaçlarını gerçekleştirebilmesi, teknolojik ve iletişim alanındaki gelişmelere ayak uydurabilmesi, hızlı bilgi artışı ve bu bilgilere ulaşma biçimi ve hızının değiştiği günümüzde kendini değiştirme ve geliştirmesi için hayati önem taşımaktadır. Bu doğrultuda örgüt ikliminin boyutları ve özellikleri incelenmiştir.

52 2.6.2. Örgüt İklimi Boyutları ve Özellikleri

Yapılan araştırmalarda okul ikliminin çeşitli boyutlar açısından ele alındığı görülmektedir. Okul ikliminin boyutlarında farklı görüşler bulunmaktadır. Taymaz (2011)’e göre okul iklimi 3 temel boyutta sınıflandırmıştır. Bireysel özellikler; özlük hakları, örgüt üyelerine verilen önem ve doyum derecesi, saygınlık, güven duygusu, ilişkileri, yükselme ve ilerleme olanaklarıdır. Örgütsel özellikler; örgütün amacı, politikası, yapısı, büyüklüğü, çalışma koşulları, çalışanların görev, yetki ve sorumlulukları, çatışmalar, ödül düzeni, sağlanan kaynaklar ve örgütün gelişme durumu olarak ifade edilmektedir. Çevresel özellikler ise; çevrenin yapısı, beklentileri, baskı, uyum ve destekleri olarak belirtilmiştir.

Campbell, Dunnette, Lawler, ve Weick (1970) örgütsel iklimi; yapısal özellikler, çevresel özellikler, örgütsel iklim ve formel rol özellikler olarak incelemişlerdir.

Sackney (1996) okul ikliminin boyutlarını; okulun olanakları, güvenli ve düzenli bir çevre, öğrencinin katılımı için şans yaratmak, ödül sistemi, yüksek beklentiler, örgütsel süreç, öğrenci-personel dayanışması ve desteği, personel arasındaki ilişkiler, yönetici-öğretmen ilişkileri, okul ev iş birliği ve desteği, öğrencinin morali, öğrencilerin kendi aralarındaki ilişkiler, öğretim liderliği ve öğretme becerileri şeklinde açıklamıştır.

Zammuto ve Krackover (1991) ise örgütsel iklimi güven, çatışma, birlik ruhu, ödül, değişime direnç, lider güvenilirliği, baskı olarak daha kapsayıcı boyutlarla sınıflandırılmıştır (Akt: Tutar ve Altınöz, 2010: 199). Shalley, Gilson ve Blum (2000), iş tatmini sağlayan ve çalışanların yaratıcı yeteneklerini açığa çıkaran bir örgütsel iklim şu boyutlarda incelenmelidir:

 Örgütsel cesaretlendirme ve teşvik,  Yönetimin desteği,

 Takım desteği,  İşin iddialı olması.

Buraya kadar yapılan açıklamalar göz önünde bulundurulduğunda okul iklimi boyutlarının çok yönlü, iç içe geçmiş bir yapıda olduğu görülmektedir. Bu noktada her

53

bir boyutun bütünlüğün içinde ayrı ayrı önemi olduğu ve her bir boyutun diğer boyutları da hem yönlendirdiği hem de kapsadığı ifade edilebilir.