Önraporlama yöntemleri farklı sınıflandırmalar altında ele alınabilmektedir fakat en genel sınıflandırma nicel ve nitel önraporlama yöntemleri olarak ele alınmaktadır.
Nicel yöntemler; projeksiyon yöntemleri, zaman serisi yöntemleri ve nedensel yöntemler olarak sınıflandırılırken, nitel yöntemler ise yargısal yöntemler ve sayma yöntemleri olarak sınıflandırılabilmektedir. Her birini kısaca açıklayacak olursak;
2.2.1. Nicel Yöntemler
Nicel yöntemler hesaplanırken zamanın farklı dönemlerindeki geçmiş verilerin istatistiksel ve ekonometrik analizleri kullanılmaktadır. Araştırmacılar bu verilerle matematiksel bir model kurmaya çalışırlar ve kurdukları bu modeldeki bilgileri kullanarak gelecek dönemler için önraporlar tahmin etmeye çalışırlar. Nicel yöntemler üç ana başlık altında toplanabilir.
Basit Projeksiyon Yöntemleri
Zaman Serisi Yöntemleri
Nedensel Yöntemler
2.2.1.1. Basit Projeksiyon Yöntemleri
Bir zaman dizisinin geçmişteki hareketlerine dayanarak gelecekteki hareketini önraporlamak için başvurulan en basit yöntem olduğu söylenebilir. Bu ve bunun gibi diğer modeller zaman dizisinin gelecekte de geçmişi tekrarlayarak neredeyse aynı harekete sahip olacağını varsaymaktadır. Genel itibariyle bu yöntemlerden “Naïve Önraporlama Yöntemleri” olarak bahsedilmektedir. Naive Önraporlama Yöntemleri;
Naïve-I, Naïve-II, Naïve-III ve Naïve-IV olarak dört ayrı şekilde incelenebilir.
NAIVE-I: Genelde mevcut durum önraporlar olarak bilinir. Yani gelecek dönem için mevcut zaman dönemini önrapor olarak dikkate alır.
NAIVE-II: Mutlak ve nispi değişim önraporlarıdır. Genelde zaman boyunca bir olayda izlenen gözlem değerlerinin durağan bir yapıya sahip olmadığından Naïve-I önraporlar tutarlı sonuçlar üretmeyeceğinden dolayı bir düzeltme süreci uygulanarak bir dönemden diğerine mutlak ve nispi değerleri dikkate alır.
NAIVE-III: Ortalama mutlak ve nispi önraporlardır. Mutlak ve nispi değere alternatif olarak özellikle seride güçlü bir trend varsa kullanılmaktadır.
NAIVE-IV: Mevsimsel dalgalanmalı önraporlardır. Zaman dizisi mevsimsel bir yapıya sahip olduğunda kullanılmaktadır. Ayrıca seride trend varsa kullanılmaktadır.
2.2.1.2. Zaman Serisi Yöntemleri
Zaman dizisi modelleri, genel olarak tek değişkenli gözlemlerin analizine dayanır. Ayrıca ele alınmış olan zaman dizisi analizlerinde değişkenlerin geçmişte göstermiş oldukları hareket gelecekte de benzer şekilde tekrarlayacağı varsayımına dayanarak önraporlama modellerini geliştirmektedir. Dolayısıyla çok sayıda teknikten bahsetmek mümkündür. Genel hatlarıyla sınıflandıracak olursak;
a. Hareketli Ortalama: Önraporlama da zaman dizisi değişkeninin son değerlerini hareketli ortalamalarla düzgünleştirerek önraporlar üretilmeye çalışılır.
b. Üstel Düzgünleştirme Yöntemi: Verilerin geçmiş değerlerinin ve önrapor hatalarının ağırlıklı ortalaması kullanılarak önraporlama elde edilir. Genellikle mevsimsel olmayan ve mevsimsel olan üstel düzgünleştirme olarak ikiye ayrılmaktadır.
c. Zaman Serisi Ayrışım Yöntemi: Zaman serisinin, trend, konjonktür, mevsimsellik ve rassallık bileşenlerinden oluştuğu bilinmektedir. Söz konusu önraporlama süreci bu bileşenlerin klasik ayrışım yöntemleriyle birbirinden ayrıştırılmasıyla oluşmaktadır. Census II Yöntemi olarak bilinen klasik ayrışım yönteminde mevsimselliğin, trendin, konjonktürün ve rassallığın ayrı ayrı analiz edilerek bileşenleri ayrıştırılmaya çalışılır.
d. Box-Jenkis (ARIMA) Yöntemi: Mevsimsel ve trend faktörleri için bir otoregresif entegre ve hareketli ortalama yöntemi kullanılır.
2.2.1.3. Nedensel Yöntemler
Nedensel modeller, önraporlanacak olan değişkenin; başka bir değişken veya bir grup bağımsız değişkenler ile olan ilişkisiyle tanımlanır. Bu modelin amacı, önraporlanan değer ile öngören bütün değişkenler arasındaki ilişkiyi matematiksel
olarak eğilimini göstermek ve önraporlanan değişken için gelecekteki değerini tahmin etmektir.
Bu yöntemler arasında genellikle regresyon analizleri yöntemi ve öncül göstergeler yöntemi sıkça başvurulan yöntemlerdendir. Regresyon analizlerinde, bir veya daha fazla öngörücü değişkenin kalıntı varyansları minimize edilerek bir öngörü modelinin üretilmesiyle önraporlama tahminleri elde edilmeye çalışılmıştır. Öncü yöntemlerde ise bir veya daha fazla öngörücü değişkenden elde edilen önraporları sistematik olarak öngörü olacak değişkenleri ilişkilendirecek bir yöntem kullanmayı dikkate alır. Dolayısıyla bir öncü gösterge genel ekonomide konjonktürel bir eğilim söz konusu olduğunda dip veya tepe noktaları gösterebilir. Bu noktalar, bir kriz anını veya refah düzeyini temsil edebilir. Böyle bir nokta model de bir dönme noktası olabilmektedir.
2.2.2. Nitel Yöntemler
Niteliksel süreçler, tecrübelerin, deneylerin, yargıların veya belirli bir alanda uzmanların görüşlerini yansıtır. Bu sebeple niteliksel süreçleri genellikle açıklayıcı ve genellik içeren süreçler olarak tanımlayabiliriz. Açıklayıcı niteliksel süreçler, geçmişin ve bugünün bilgisinden başlar ve geleceğe doğru hareket eder. Bütün mümkün senaryoları ele alarak spesifik bir önrapor üretmeyi sağlar. Genellik içeren niteliksel süreçler ise gelecekteki amaç ve hedefleri ile işe başlar ve daha sonra kaynaklar teknolojik bilgiler veriyken bazı sınırlamalar, kısıtlamalar altında bugüne doğru tekrar çalışmaya başlar. Örneğin, belirli bilimsel büyük buluşlar birçok uzun dönemli amaçlar içeren deneme çalışmalarında bu yöntemlere başvurulmaktadır.
Niteliksel yöntemleri; Yargısal Yöntemler ve Sayma Yöntemleri olarak iki kategoride inceleyebiliriz.
2.2.2.1. Yargısal Yöntemler
Genellikle bütün iyi önraporlama tekniklerinin temel bileşenlerinden birisini oluşturmaktadır. İyi bir yargı problemleriyle ilişkili verileri dikkatli bir biçimde analizin uygun bir modelin seçilişini ve veri analiz süreçlerinin doğru bir biçimde yapılışını ve yorumlanmasını gerekli kılar. Dolayısıyla yargı birazda analizin kendisinin bir parçası olarak değişimlerin sezinlenmesi olup biten hakkında bilgi sahibi olunması ve
önraporlama üzerinde hem genişletici hem de yorumlayıcı bir tarzda alternatif öngörüler üretme süreci olarak yorumlanabilir. Bu nedenle yargısal önraporlar daha ziyade uzmanlık bilgi alanlarına dayanır. Çok sayıda yargısal yöntemden söz etmek mümkündür. Bunlardan bazıları;
a. Naïve Ekstraptasyon Yöntemi: Gelecek zaman dönemlerinin ekonomik sonuçları hakkında basit varsayımlar yaparak mevcut olayların sonuçlarını yorumlamayı ve genişletmeyi amaçlayan basit bir yöntemdir.
b. Satış Gücü Bileşeni Yöntemi: Belirli bir alanda veya sektörde beklenen satışların işin uzmanı olan satıcılar tarafından edilen tahminlerin bir bileşimiyle değişimlerinin önceden saptanmasıdır.
c. Uzman Grup Görüşleri Yöntemi: Bir diğer adı Ortak Görüş-Grup Birliği olarak bilinmektedir. Belirli bir alanda bir grup uzmanın ortak görüş sağlamasıyla yapılan önraporlama yöntemidir.
d. Senaryo Yöntemi (Senaryo Yazma): Zamanın her anı için adeta bir fotoğraf kareleri gibi bir dizi şeklinde gelecekteki olayları varsayımsal biçimde öykülendirmeyle önraporlama yapmaktır. Özellikle bu öykülendirme de yeni tek değişkenli nüfus hareketleri tüketici taleplerindeki dönemsel değişim önemli bir faktör olarak ele alınmaktadır.
e. Tarihsel Anoloji Benzetim Yöntemleri: Bu yöntem geçmiş gözlemsel dağılımlara dayanarak bir similasyon benzetim tekniğinin uygulanmasıdır.
Özellikle yeni ürün satış önraporlarında veya yakın geçmişte piyasaya sürülen ürün satışlarında önraporlama yapmak amacıyla bir başka ürünün satışlarında kazanılan deneyimlerin ve başarıların bir ölçü aleti gibi kullanılmasını amaçlamaktadır.
f. Sezgisel Yöntemler: Sezgilere dayanarak yapılan önraporlama yöntemidir.
Bilimsel yöntem ve güvenilirlik açısından diğerlerine kıyasla daha zayıftır.
Herhangi bir sistematiği yoktur. Bu yöntem ile yapılan önraporlar bazı kişilerin geleceği sezme yöntemlerine dayanarak yapılır.
g. Delphi Yöntemi: Sistematik anlamda öngörü üretme ve karar verme açısında en eski yöntem olarak kabul edilmektedir. Bu yöntemde araştırmacılar veya uzmanlar herhangi bir problemin çözümünde farklı bakış açılarıyla yaklaşması ve görüşlerin zaman içinde çatışması gibi durumlardan oluşmaktadır. Özellikle
teknik görüş ayrılıklarına rağmen uzlaşma sağlama aracı olarak kullanılır. Bu tekniğin diğerlerine nazaran avantajı tartışma yöntemindeki ikna etme, fikir değiştirmeme ve çoğunluğa uyma gibi sorun doğuran psikolojik faktörlerin etkisini azaltmaktır.
2.2.2.2. Sayma Yöntemleri
Nitel önraporlama yaklaşımında, yargısal yöntemlere nazaran sayma yöntemi daha sistematik bir yapıya sahiptir denilebilir. Özellikle anket uygulamaları, piyasa araştırmaları gibi benzer yöntemlere başvurulabilir. Bu yöntemlerin bazıları:
a. Piyasa (Pazar) Araştırması: Yeni bir ürünün piyasaya girdikten sonraki potansiyel satış değerlerinin tahmin edilmesi için yaygın bir biçimde kullanılan önraporlama tekniğidir. Piyasa araştırması yönteminin, gerçek piyasalar hakkındaki birtakım hipotezlerin değerlendirilmesi ve test edilmesi için sistematik, formel ve geniş çaplı bir yöntem olduğu söylenebilir. Bu yöntemi kullanarak önraporlama yapabilmek için en azından iki tür bilgiye sahip olmak gereklidir. Bunlardan birisi piyasada yapılan anketlerden elde edilen piyasa verileri diğeri ise piyasada ilgili olaylara ilişkin değişkenlerin zaman dizisidir.
Bu yöntemle genelde tutum, davranış ve satın alma eğilimleri belirlenmeye çalışılır.
b. Endüstriyel Pazar Anketleri: Bu yöntem için toplanan veriler, tüketici için yapılan anketlere benzemektedir. Fakat biraz daha spesifiktir. Tüketici piyasa anketlerinden elde edilen ham bilgileri endüstriyel kapsamda kullanılabilir bilgiler haline getirmeyi amaçlamaktadır.
c. Pazar Testi: Satın alma temsilcilerinin yeni tekliflere tepkileri ile ürünlerin gelecekteki satışlarını, müşterilerin tahminlerini test etmeyi veya öngörmeyi amaçlamaktadır.