Türkiye Demiryolu Makinaları Sanayi A.Ş.’nin 2019 Yılı hesap ve işlemleri üzerinde Sayıştay tarafından yapılan inceleme ve denetimler sonucunda tespit edilen ancak denetim görüşünü etkilemeyen bulgu ve öneriler iki başlık altında aşağıda yer almaktadır.
BULGU 1: Üretim Programı ve Satış Hacminin Büyük Ölçüde TCDD Taşımacılık AŞ’nin Siparişlerine Bağımlı Olması
Şirketin üretim ve satış hacmi esas itibariyle TCDD Taşımacılık AŞ’nin siparişlerine dayalı olarak yürütülmektedir. TCDD topluluğu dışındaki alternatif yurt içi ve yurt dışı piyasalara yönelik pazarlama faaliyetlerine yönelik pazar bulma çalışmaları önceki yıllara göre nispeten artmasına rağmen 2019 yılında da bu konuda somut bir gelişme olmamıştır. Ancak 2015 yılından itibaren TSI şartlarında üretim yapılması konusunda kaydedilen gelişmeler ve
belgelendirme aşamasına gelinmesi bu konuda ileriye yönelik önemli bir gelişme olarak ortaya çıkmıştır. Bu konuyla bağlantılı olarak, Şirketin kalite, verimlilik ve maliyet kavramları üzerindeki çalışmalarını yoğunlaştırması özellikle maliyetleri düşürücü tedbirleri alıp hayata geçirmesi gerekmektedir.
2013 yılında yürürlüğe giren 6461 sayılı “Türkiye Demiryolu Ulaştırmasının Serbestleşmesi Hakkında Kanun”la Türkiye'de yeni bir dönem başlamıştır. Bu kanun neticesinde sektörde yerli ve yabancı firmalar arası rekabetin artacağı anlaşılmaktadır. Bu bakımdan birim maliyetlerin düşürülmesi başta olmak üzere Şirketin rekabet gücünün artırılması yönünde gerekli tedbirler alınmalıdır.
Diğer yandan, yapılacak imalat ve onarımlarda özel sektörün de desteği sağlanarak, yurtiçinde ve yurtdışında pazarlar aranması yönünde yapılan araştırma ve çalışmaların yoğun bir şekilde devam ettirilmesi gerekmektedir.
Şirketin kapasite miktarları, Sivas Ticaret ve Sanayi Odası yetkiliklerince 19.04.2016 tarihinde düzenlenen kapasite raporuna göre Şirketin kapasite miktarları aşağıda gösterilmiştir.
Cins-özellik ticari ve teknik adı Miktar Birim
Muhtelif tipte yük vagon imalatı 750 adet/yıl
Vagon onarımı 3.000 adet/yıl
Vagonlar için yedek parça imalatı 8.000 ton/yıl
2018 yılı imalat çalışmalarında toplam 393 adet vagon üretimi gerçekleştirilmesine ragmen 2019 yılında hiç vagon üretilmemiştir.
2018 yılında VOH, revizyon ve hasar onarımından toplam 1.008 adet vagon onarılmış iken 2019 yılında sadece 418 vagon onarılmıştır.
Yıllar itibariyle vagon üretim ve vagon onarım kapasite kullanımlarında düşüşler olduğu ve bu olumsuz durumun devam ettiği görülmektedir.
Şirket üretiminin tamamına yakınının TCDD ve bağlı şirketlerinin taleplerine yönelik olması, Şirketi, ana kuruluşun yatırım ve finansman programına bağlı kılmaktadır.
Şirket TCDD dışındaki piyasalara yönelik üretim kapasitesine sahip bulunmakla birlikte, ürettiği ürünler bakımından pazar içindeki rekabet gücü düşük kalmaktadır. Şirkette ürün geliştirme, kalitenin yükseltilmesi, verimliliğin artırılması ve maliyetlerin düşürülmesi
hususları üzerinde önemle durularak, yurt içinde ve dışında alternatif piyasalara ne tür mal ve hizmetler üretilebileceği hususundaki çalışmalar bin an önce hayata geçirilmelidir.
Şirkette, robotlu boji üretim sistemi, robotlu kumlama vb yatırımlarla teknoloji yoğun üretim modeline geçiş için ise çaba sarf edilmesine rağmen kapasite kullanım oranlarının düşmüş olması dikkat çekici bir durumdur.
Şirket son yıllarda almış olduğu TSI ve ECM gibi belgelerle üretim kalitesini belirli bir seviyeye çıkarmıştır. Aynı şekilde Şirket’in pazarlama açısından da dışarıya açılması ve TCDD dışında da üretim ve onarım faaliyetlerine önem vermesi gerekmektedir. Şirket bütçe hedeflerinde 3. şahıslara vagon üretim ve onarım hedeflerinin yer aldığı halde 3. şahıslara yönelik herhangi bir vagon üretim ve satışının olmadığı görülmektedir. Gelecek yıllarda Şirket’in daha verimli ve karlı olabilmesi için 3. şahıslara yönelik satış işlemlerine önem verilmesi ve hayata geçirilmesi önemli bir husustur.
Ürünlerin satış fiyatları, iş programı ve bütçesinde belirlenen satış maliyetine dönem gideri ve kâr oranının eklenmesiyle belirlenmektedir. Kuruluşun iş programı ve bütçesi ile belirlenmiş işler dışında üçüncü şahıslar ile TCDD ve bağlı ortaklıklarından almış olduğu siparişler karşılığı satış fiyatları pazarlık yoluyla oluşmaktadır.
TCDD Taşımacılık AŞ ve TCDD’ye yapılan satışlarda uygulanan satış fiyatlarının birim maliyetlerin altında belirlenmesinin faaliyet sonuçlarının gerçekçi bir şekilde ortaya konulamamasına neden olduğu, ayrıca bu durumun vergi mevzuatına uygun düşmediği dikkate alınarak; satış fiyatlarının işletme bütçelerinde öngörüldüğü şekilde ve gerçekçi birim maliyetler üzerinden belirlenmesine azami gayret gösterilmelidir.
04.03.2020 tarihli ve 31058 sayılı Resmi Gazetede yayımlanan 2186 sayılı Cumhurbaşkanı Kararı ile TCDD’nin üç bağlı ortaklığı TÜLOMSAŞ, TÜVASAŞ ve TÜDEMSAŞ’ın birleştirilmesi suretiyle İDT olarak TÜRASAŞ kurulmasına hükmedilmiştir.
Dolayısıyla TÜDEMSAŞ’ın tüzel kişiliği sona ereceğinden, üretim ve pazarlama faaliyetlerinin TÜRASAŞ bünyesinde devam etmesi gerekecektir.
TÜDEMSAŞ bünyesinde uzun yıllar sonucu oluşan teknik bilgi birikimi ve kurumsal hafızanın geliştirilmesi, TCDD Taşımacılık A.Ş. siparişlerinin karşılanması öncelikli olmakla birlikte, sadece bu siparişlere bağımlı kalınmayıp iç ve dış piyasalarda pazar payı ve rekabet gücünün artırılmasına yönelik çalışmaların etkin bir şekilde devamının sağlanması, Ar-Ge projelerinin geliştirilmesi, önem arz etmektedir.
Diğer yandan, demiryolu sektöründe uluslararası alanda söz sahibi olunabilmesi için, etkin bir pazarlama politikası izlenmesi, potansiyel müşteriler nezdinde girişimlerde ve tanıtım faaliyetlerinde bulunulması, dış piyasalardaki gelişmelerin ve açılacak ihalelerin takip edilmesi önem arz etmektedir.
Öneri:
Şirketin daha kârlı ve verimli bir şekilde çalışabilmesi yanında pazar payı ve rekabet gücünün artırılmasını teminen, öncelikle TCDD Taşımacılık A.Ş. siparişlerinin karşılanması esas olmak suretiyle, yurt içi ve yurt dışında alternatif piyasalara açılma, yeni müşteriler bulma ve pazar payını genişletme çalışmalarının etkin bir şekilde sürdürülmesi.