Öğrenme stratejilerinin sınıflandırılması

Öğrenme stratejileri ile ilgili olarak 1980’lerin sonları ve 1990’lı yıllarda birçok çalışma ve araştırmacıların geliştirdikleri ölçeklerle birlikte sınıflamalar ortaya çıkmıştır. Bu sınıflamalardan yaygın olarak kullanılanları ve özellikleri açıklanarak tez çalışmasında tercih edilen ölçek aşağıda verilmiştir.

Nisbet ve Shucksmith (1986: 30) öğrenme stratejilerini üç gruba ayırmış ve bunları aşağıdaki gibi ifade etmişlerdir.

 Merkezi stratejiler (stil, öğrenme yaklaşımları): Bu stratejiler tutum ve motivasyon faktörleri ile ilişkilidir.

 Makro stratejiler (bilişsel bilgi ile yakından ilişkili olan yönetici stratejiler): Bu stratejiler yüksek derecede genelleştirilebilir, yaş ve deneyim ile birlikte gelişir, zor da olsa eğitim ile geliştirilebilir.

 Mikro stratejiler (yönetici süreçler): Bu stratejiler daha az genelleştirilebilir, daha kolay öğretilebilir, üst düzey beceriler ile sürekliliği sağlanır, daha çok göreve özgü stratejilerdir.

Park (1995), öğrenme stratejilerini üç bölümde toplam 13 strateji ile açıklamıştır. Bunlar;

1- Güçlü Etkiye Sahip Stratejiler:

 Yardımcı sorular: Öğrenmeye başlarken ya da öğrenme süresince

konunun içeriğine yönelik sorular sorulmasıdır.

 Yansıtıcı sorular: Bireyin konuyu ne kadar anladığını öğrenmek için

kendi kendisine sorduğu sorulardır.

 Özetleme: Ders çalışırken detaylara inmeden konunun önemli

kısımlarının yazılmasıdır.

 Not alma: Daha sonra kullanmak üzere metnin önemli kısımlarının not edilmesidir.

 Anahtar kelime yöntemi: Bir metnin konusunun anlaşılmasına yardım

eden sözcüklerdir.

 Kanca-sözcük anımsatıcılar: Zihinde yer alan önceki öğrenmelere ait söz dizilimlerinin sonraki öğrenmelere rehberlik yapmasıdır.

 Mekan yönetimi: Bilgiyi hatırlamak için öğrenme ortamındaki

nesnelerden faydalanmaktır.

 Ön düzenleme: Bir metindeki giriş paragrafından konu hakkında genel

bilgiye sahip olmaktır.

2- Daha Az Etkili Stratejiler:

 Altını çizme: Ders çalışırken metindeki önemli satırların altını çizerek

vurgulamaktır.

3- Araştırılması Gereken Stratejiler:

 Kavram haritası: Kavramlar arasındaki ilişkileri göstermek için

kullanılan şekillerdir.

 V diyagramları: Öğrenmeyi daha anlamlı hale getirmek için V şeklindeki diyagramlardan yararlanmaktır.

 Matriks çerçeveler: Konuyu açıklayıcı matriks tablolar oluşturmaktır.

 Özel vurgu işaretleri: Metinde bulunan önemli bölümleri vurgulamak

için kullanılan özel kelimeler veya işaretlerdir.

Yapılan araştırmalara göre aşağıda belirtilen altı stratejinin çocuklarda hafıza ve anlama becerilerini geliştirdiği tespit edilmiştir (Pressley & Harris, 1990).

 Özetleme: Bir özet sunumu oluşturmak.

 İmgeleme: Bir metin içeriğinin bireyin zihninde görsel bir şema olarak

oluşturulmasıdır.

 Hikaye çözümlemesi: Bir öyküde; olayların gerçekleştiği yer, konu,

eylem ve hikayenin sonucunun tanımlanmasıdır.

 Ön bilgiyi aktif hale getirme: Bireyin ön bilgilerini, metinin içeriği ile ilişkilendirmesidir.

 Kendini sorgulama: Bir metnin farklı bölümlerini bir araya getirmek için yansıtıcı sorular oluşturmaktır.

 Soru – cevap: Cevap vermenin bir parçası olarak öğrencilere soruları analiz etmeyi öğretmektir.

Sönmez (2011: 281-284) ise, öğrenme stratejilerini beş başlık altında incelemiştir. Bu stratejiler aşağıda sıralanmıştır:

 Dikkat stratejileri: Çevreden gelen bilginin birey için gerekli olanlarının kısa süreli belleğe aktarılmasını sağlayan en önemli süreç dikkattir. Bu nedenle öğretimde yapılması gereken ilk adım, öğrencinin dikkatini belirginleştirmek ve arttırmaktır. Bu stratejiye; metnin altını çizme, metnin kenarına not alma, bilinmeyen kelimeleri işaretleme örnek gösterilebilir.

 Tekrar stratejileri: Düz metin türündeki yazıların öğrenilmesinde kullanılabilecek tekrar stratejileri; sesli tekrar yapma, yazıya aktarma, bazı bölümleri aynen alıntılama ve yazının önemli bölümlerinin altını çizmeyi kapsamaktadır.

 Anlamlandırmayı artıran stratejiler: Bireyin kendine ya da başkalarına

soru sorarak düşünme stratejisini kullanması etkili bir kodlama tekniğidir. Bu stratejilere; benzetimler, not alma, özetleme, ana hatlar oluşturma ve şemalaştırma örnek gösterilebilir.

 Yürütücü biliş stratejileri: Yürütücü biliş, öğrenenlerin benimsedikleri

belli öğrenme stratejilerini kullanma yetenekleri ve kendi düşünmelerine ilişkin düşüncelerdir. Kısaca, bireyin nasıl öğrendiğinin bilgisidir.

 Duyuşsal stratejiler: Öğrenmede duygusal ya da güdüsel etmenlerden

Öğrenciler öğrenme ortamlarını, uygun hale getirmek için düzenlerler. Örneğin, kütüphanede sessiz bir yer arama, çalışma masasını düzenleme gibi stratejilerdir. Tüm bu stratejiler öğrencinin dikkatinde istenmeyen kesintileri en aza indirerek dikkati sürekli kılmada güdüsel koşulların artmasını sağlar.

Öğrenme stratejileri konusunda kapsamlı çalışmalar yapan Weinstein ve Mayer’in sınıflamalarında ise öğrenme stratejilerini 8 başlık altında toplamıştır. Bunlar (Mayer, 1988: 14; Weinstein & Mayer, 1986: 316; Weinstein & Mayer, 1983);

 Temel öğrenme durumları için tekrarlama stratejileri,

 Karmaşık öğrenme durumları için tekrarlama stratejileri,

 Temel öğrenme durumları için anlamlandırma stratejileri,

 Karmaşık öğrenme durumları için anlamlandırma stratejileri,

 Temel öğrenme durumları için örgütleme stratejileri,

 Karmaşık öğrenme durumları için örgütleme stratejileri,

 Kavramayı izleme stratejileri,

 Duyuşsal ve güdüsel stratejilerdir.

Weinstein ve Mayer’in sınıflamasından etkilenen Özer (1998: 154-159), temel ve karmaşık olarak ayırmadan öğrenme stratejilerini beş başlıkta toplamaktadır. Bunlar;

 Yineleme (tekrarlama) stratejileri: Bireylerin bilgiyi seçmelerini ve edinmelerini sağlayan stratejilerdir. Bu stratejiler zihinsel tekrarları temel almaktadır. Özellikle olduğu gibi hatırlanması gereken bilgilerin öğrenilmesinde bu stratejiler işe koşulmalıdır. Bireyler temel öğrenmelerde genellikle bu stratejileri kendiliklerinden kullanırlar. Ancak karmaşık öğrenmeler için sesli okuma, değiştirmeden yazma, aynı sözcüklerle not alma ve satır altlarını çizme gibi stratejiler kullanılmalıdır.

 Anlamlandırma stratejileri: Öğrenciler bu stratejileri öğrenmek

istedikleri yeni bilgiyi uzun süreli belleklerinde bulunan önceki öğrenmeleri ile bütünleştirerek anlar ve öğrenirler. Bireyler bu ilişkilendirmeyi yaparken, anlamlandırmayı sağlayan; zihinsel imgeler, sözel yapılar ve cümlelerden faydalanırlar. Temel öğrenmelerde zihinsel

imgeler ve cümlede kullanma stratejileri kullanılırken, karmaşık öğrenmelerde, bu stratejilerin yanı sıra başka sözcüklerle anlatma, özetleme, benzetim yapma, üretici not alma ve soru yanıtlama stratejileri de kullanılır.

 Örgütleme stratejileri: Bu stratejilerde öğrenilecek bilgiler yeniden

düzenlenip yapılandırılır. Anlamlandırma stratejilerinde olduğu gibi, öğrenmede anlamlandırmaya önem verilmektedir. Bu nedenle genel olarak örgütleme stratejileri anlamlandırma stratejileri ile birlikte kullanılırlar. Temel öğrenme durumlarında genel olarak kümeleme stratejileri kullanılırken, karmaşık öğrenme durumlarında ise kümeleme stratejilerinin yanı sıra ana çizgileri çıkarma, bilgi şeması oluşturma ve çizelgeleştirme stratejileri kullanılmaktadır.

 Anlamayı izleme stratejileri: Öğrenciler anlamayı izleme stratejilerinde

kendi öğrenmelerini düzenleyebilir, yürütebilir ve denetleyebilirler. Bu stratejide öğrencilerin biliş bilgisine sahip olmaları gerekmektedir. Biliş bilgisi, bireyin kendi biliş yapısı ve bu yapının işleyiş şekliyle ilgili bilgilerdir. Öğrencilerin bu stratejiyi işe koşabilmeleri için, sorunları belirleme ve tanımlama, dikkatini toplama ve tepkilerini yönlendirme, kendini pekiştirme ve değerlendirme, hatalarını düzeltme ve çözüm üretme becerilerini/stratejilerini geliştirmeleri gerekmektedir.

 Duyuşsal stratejiler: Bu stratejiler, öğrenmede güdüsel ve duygusal

engelleri ortadan kaldırmaya yardım ederler. Ayrıca öğrencilerin dikkatini toplayamama, olumsuz tutumlara sahip olma, sınav kaygısı duyma gibi duyuşsal sorunlarla başa çıkabilmek için işe koştukları stratejilerdir. Öğrenciler duyuşsal stratejileri kullanarak bu kaygılarını aşar ve kendilerine öğrenmeyi sağlayıcı ortamlar hazırlayabilirler. Öğrenciler duyuşsal ve güdüsel engelleri gidermek için genelde; dikkat toplaşımı, tutum, güdülenme, kaygı gibi stratejileri kullanırlar.

Pintrich, Smith, Garcia ve McKeachie (1993), öğrenme stratejilerinin genel olarak bilişsel öğrenme ve bilgi işleme modellerine dayandığını ifade etmişlerdir. Ayrıca bu alanda geliştirilen ölçeklerin genel olarak öğrenme stratejisini üç boyutta ele aldığını ve bunların, bilişsel, metabilişsel ve kaynak yönetimi stratejileri olduğunu

belirtmişlerdir. Pintrich ve diğerlerinin geliştirdiği strateji ölçeği ile yapılan sınıflama da öğrenme stratejileri; bilişsel - metabilişsel öğrenme stratejileri ve kaynak yönetim stratejileri olmak üzere iki temel gruba ayrılmıştır (Pintrich, Smith, Garcia, & McKeachie, 1991);

Bilişsel ve Metabilişsel Öğrenme Stratejileri

 Tekrarlama: Öğrencilere yeni bilgi edinimi konusunda değil, var olan bilgileri hatırlama ve tekrar etme konusunda yardımcı olan stratejilerdir.

 Anlamlandırma: Kavramlar arasındaki bağlantıyı sağlayarak bilgilerin

uzun süreli bellekte saklanmasına yardımcı olan stratejilerdir. Anlamlandırma stratejileri; kavramları farklı sözcüklerle açıklama, özetleme, benzerlikler oluşturma, not alma olarak sıralanırlar. Bu stratejiler öğrencilerin önceki bilgilerle yeni bilgilerin bütünleştirilmesine yardımcı olurlar.

 Örgütleme: Öğrencilerin daha az çaba sarf ederek, uygun bilgiyi seçip

öğrenilecek bilgi ile ilişkilendirilmesini sağlayan stratejilerdir. Kümeleme, listeleme, ana fikri oluşturma, metin okumaları örgütleme stratejilerini oluşturmaktadır.

 Eleştirel düşünme: Problem çözmek, karar vermek, eleştirel

değerlendirme yapmak için önceki bilgilerin, yeni durumlara uygulanmasında kullanılan stratejilerdir.

 Metabilişsel öz-değerlendirme: Farkında olma, bilgi, biliş kontrolü anlamına gelen stratejilerdir. Bu strateji içinde planlama, izleme, düzenleme olmak üzere üç genel süreçten bahsedilmektedir.

Kaynak Yönetim Stratejileri

 Zaman ve çalışma ortamı: Öğrenciler bu stratejilerle çalışma ortamlarını

ve çalışma zamanlarını kendilerine uygun bir şekilde düzenleyebilmelidirler. Zaman yönetimi bireyin çalışma zamanını düzenlemesi, zamanlanmış görev, planlama gibi stratejileri içerir. Bu stratejiler, günlük, haftalık ve aylık planlamalar yapılarak bireyin zamanı iyi kullanmasını ve zamanı ayarlamasını sağlar. Çevre yönetimi stratejileri ise, öğrencinin çalışmasını hangi ortamda yapacağının

belirlenmesinde kullanılır. Çalışma ortamı sessiz, düzenli, görsel ve işitsel dikkat dağıtıcılardan uzak olmalıdır.

 Emek yönetimi: İlgi çekici olmayan konularda ve dikkat dağıtıcı

durumlarda bireyin kendi çabasıyla kendisini kontrol edebilmesidir. Zorluklar ya da engeller olsa bile, bireyin amaçlarına ulaşabilmesi için kendi sorumluluklarını bilmesidir.

 Akran ile öğrenme: İşbirlikli çalışmanın bireyin başarısında olumlu etkisi

olduğu bilinmektedir. Akranları ile iletişim kuran bireyler, öğrenme materyallerini bir kişiye bağlı olmadan zengin bakış açısı ile değerlendirebilme imkanı bulabilirler.

 Yardım alma: Bu stratejiler, akran yardımlarının yanı sıra öğretmenlerin

yardımlarını içermektedir. Bireyler akranlarından ve öğretmenlerinden yardım alarak başarıya ulaşabilirler.

Yukarıda bahsedilen sınıflamalar ışığında alanyazında öğrenme stratejileri ve motivasyon konusunda birçok ölçek geliştirilmiştir. Bunlar arasında en yaygın kullanılanlarından biri olan Pintrich ve diğerlerinin geliştirmiş olduğu “Güdülenme ve Öğrenme Stratejileri Ölçeği - MSLQ (Motivated Strategies for Learning uestionnaire)” dir (Pintrich, Smith, Garcia, & McKeachie, 1993; Pintrich, Smith, Garcia, & McKeachie, 1991). Bu ölçek birçok bilimsel araştırmada (Karadeniz ve diğerleri, 2008; Jacobson & Harris, 2008; Arsal, 2010; Sağlam, 2010; Rotgans & Schmidt, 2010) veri toplamak amacıyla kullanılmıştır.

MSL ’nun Türkçe formu hazırlanarak geçerlik ve güvenirlik analizleri Büyüköztürk, Akgün, Özkahveci ve Demirel (2004) tarafından yapılmış ve “Güdülenme ve Öğrenme Stratejileri Ölçeği” (GÖSE) adı verilmiştir. Bu tez çalışmasında da araştırmaya katılan öğrencilerin öğrenme stratejileri belirlemek amacıyla GÖSE ölçeği kullanılmıştır.