Tablo 13. Regresyon Analizi Sonuçları
DeğiĢken B Standart Hata B β T p Ġkili r Kısmi r Sabit 40,235 4,982 8,076 ,000 YaĢ ,027 ,069 ,014 ,382 ,702 ,010 ,017 Gelir -,701 ,068 ,421 10,255 ,000 -,550 -,417 Denetim ,251 ,038 ,270 6,564 ,000 ,474 ,281 R=,600 R2=,360 F(3,26)= 93,912 P=,000
63
Tablo 13 incelendiğinde ortaöğretim öğrencilerinin çevre bilgi testinden elde ettikleri puanları ile çevre tutum ve risk algıları arasında düĢük düzeyde ve anlamlı bir iliĢki olduğu tespit edilmiĢtir(R=.600 R2
=.36 p<.05). Öğrencilerin çevre tutum puanları ile risk algısı puanları, bilgi testindeki toplam varyansın %36‟sını açıklamaktadır. Bu sonuçta öğrencilerin bilgi testinden aldıkları puanlar arttıkça beklenenin aksine çevresel tutum ve risk algıları aynı Ģekilde artmadığı görülmektedir.
64
VERĠLERĠN GENEL BĠR DEĞERLENDĠRĠLMESĠ
Bu bölümde, cinsiyet, okul türü, sınıf düzeyi, babalarının eğitim düzeyi, annelerinin eğitim düzeyi, ailenin gelir düzeyi ve ailedeki birey sayısı değiĢkenlerine bağlı olarak, çevresel risk algısı, çevresel düĢünce, davranıĢ ve çevre bilgilerinin ve bu bağımlı değiĢkenler arasındaki iliĢkinin kısaca değerlendirilmesi sunulmuĢtur.
Bağımlı değiĢkenler açısından yapılan değerlendirmede çalıĢmaya katılan öğrencilerin, çevre sorunlarını ileri dereceye yakın bir düzeyde (X=84,41) risk olarak algıladıkları, çevresel düĢünce (X=35.91) ve çevreye yönelik davranıĢlar açısından negatife yakın bir tutum seviyesine (X=36.90) sahip oldukları anlaĢılmıĢtır. Ayrıca, öğrencilerin çevre bilgisi ortalamaları (X=41.19) da istenilen düzeyde bulunmamıĢtır. Uzun (2007), öğrencilerin çevre bilgisi ortalamalarını bu çalıĢmadaki değerlere yakın bulmuĢ (X=49.16) ve yetersiz olarak değerlendirmiĢtir. Ayrıca çalıĢmamızın sonuçlarını destekler nitelikte Örnek (1994), lise öğrencilerinin çevre konuları hakkında yeterince bilgi almadıklarını; Görümlü (2003) öğrencilerin çevreye ve çevre sorunlarına duyarlılıklarının “orta” seviyede olduğunu, Erten (2005) ise, öğrencilerin öğrenmiĢ oldukları çevreye yönelik bilgileri günlük yaĢamlarında davranıĢa dönüĢtüremediklerini tespit etmiĢlerdir.
Öğrencilerin çevre bilgi testinden elde ettikleri puanları ile çevre tutum ve risk algıları arasında düĢük düzeyde ve anlamlı bir iliĢki olduğu tespit edilmiĢtir. Öğrencilerin çevre tutum puanları ile risk algısı puanları, bilgi testindeki toplam varyansın %36‟sını açıklamaktadır. Bu sonuçta öğrencilerin bilgi testinden aldıkları puan arttıkça beklenenin aksine çevresel tutum aynı Ģekilde artmadığı fakat risk algılarının arttığı görülmektedir. Benzer biçimde, insanların çevresel tutumları çevresel davranıĢlarını etkiler. Ancak çevre bilgisi, çevresel davranıĢların tahmininde yetersiz kalır (Uzun, 2007 ). Vaizoğlu ve arkadaĢlarının (2005) öğrencilerin duygu ve düĢünce açısından çevre dostu görünmelerine rağmen çevreyi korumaya yönelik tutum ve davranıĢlar konusunda yetersiz oldukları belirtilmektedir.
Bağımlı değiĢkenlerin, bağımsız değiĢken basamaklarında gösterdikleri farklılık değerlendirmelerine göre; öğrencilerin çevresel risk algısı ve çevre bilgisi puanları cinsiyete göre, kız öğrencilerin lehine, çevresel düĢünce puanları erkekler lehine anlamlı bir farklılık göstermiĢtir. Çevresel davranıĢ puanları arasında ise, cinsiyet bakımından istatistiksel olarak anlamlı bir fark olmadığı tespit edilmiĢtir.
65
Okul türlerine göre yapılan değerlendirmede, çevresel risk algısı ve çevre bilgisi puanları Fen Lisesi ve Anadolu Lisesi öğrencilerinin lehine, çevresel düĢünce puanları ise meslek lisesi ve imam hatip lisesi öğrencilerinin lehine anlamlı bir farklılık göstermiĢtir. Çevresel davranıĢ puanları arasında ise okul türleri bakımından istatistiksel olarak anlamlı bir fark bulunmamıĢtır.
Sınıf düzeylerine göre yapılan değerlendirmede, çevresel risk algısı ve çevresel düĢünce puanları 12.sınıf öğrencilerin lehine, çevre bilgisi puanları ise 9.sınıf öğrencilerin lehine anlamlı bir farklılık göstermiĢtir. Çevresel davranıĢ puanları arasında ise sınıf düzeyi bakımından istatistiksel olarak anlamlı bir fark bulunmamıĢtır.
Baba eğitim düzeyi düzeyine göre yapılan değerlendirmede, tutum ölçeği çevresel düĢünce alt boyutu puanları baba eğitim düzeyi ilköğretim/ortaokul olan öğrencilerin lehine, çevre bilgi puanları ise baba eğitim düzeyi Yüksekokul/Fakülte olan öğrenciler lehine anlamlı bir farklılık göstermiĢtir. Çevresel davranıĢ ve risk algısı puanlarında ise baba eğitim durumu açısından anlamlı bir fark olmadığı tespit edilmiĢtir.
Anne eğitim düzeyi düzeyine göre yapılan değerlendirmede, tutum ölçeği çevresel düĢünce ve davranıĢ alt boyutunda ve çevresel risk algısı puanlarında anne eğitim durumu açısından anlamlı bir fark olmadığı, bilgi testi sonucunda ise anne eğitim düzeyi Yüksekokul/Fakülte olan öğrenciler lehine anlamlı bir fark olduğu tespit edilmiĢtir.
Aile gelir düzeyine göre yapılan değerlendirmede, tutum ölçeği çevresel düĢünce alt boyutu puanları aile gelir düzeyi 1000 TL‟den az olan öğrencilerin lehine, çevre bilgi puanları ise aile gelir düzeyi 3000 TL‟den fazla olan öğrenciler lehine anlamlı bir farklılık göstermiĢtir. Çevresel davranıĢ ve risk algısı puanlarında ise aile gelir düzeyi açısından anlamlı bir fark olmadığı tespit edilmiĢtir.
Aile birey sayısına göre yapılan değerlendirmede, çevre tutum ölçeğinin çevresel davranıĢ ve çevresel düĢünce alt boyutu, risk algısı ve çevre bilgisi puanlarında aile birey sayısı bakımından anlamlı bir fark olmadığı tespit edilmiĢtir.
66
SONUÇ VE ÖNERĠLER
ÇalıĢmadan elde edilen sonuçlar, ülkemizde çevre eğitiminin yetersiz olduğunu ve buna bağlı olarak çevrenin korunması ve çevre sorunlarının çözümü için çevreye yönelik olumlu tutumlara sahip ve çevreyle ilgili risklerin farkında olan bireyler yetiĢmesini olumsuz etkilediğini göstermiĢtir. Bu olumsuzluklara etkisi olabilecek çok sayıda faktöre rastlamak mümkündür. Bunların baĢında aile, öğretmen, eğitim sistemi, öğretim anlayıĢı, sosyo-ekonomik düzen, ortaöğretim ders programı ve ders kitaplarının içeriği, okul ve sınıf ortamı, arkadaĢ çevresi ve medya yer almaktadır. Bu durumu tersine çevirmek ve gelecek nesillere yaĢanabilir bir çevre bırakmak, öğrencilere çevresel riskler hakkında farkındalık ve çevreye yönelik olumlu tutumlar kazandırmak ve sahip oldukları çevresel düĢünce ve bilgileri davranıĢa dönüĢtürmelerini sağlamaktan geçmektedir. Bu noktada baĢta aileler olmak üzere öğretmenlere, üniversitelere, gönüllü çevre kuruluĢlarına, Milli Eğitim Bakanlığı‟na ve medyaya büyük görevler düĢmektedir.
Öğrencilerin çevreye yararlı davranıĢlar göstermesinde, sadece çevresel tutumların, çevresel risk algısının ve çevreye ait bilgilerin yüksek olması tek baĢına yeterli olmamaktadır. Budan dolayı çevre eğitimi verilirken öğrencilerin, çevre koruma güdülerini harekete geçirecek ve bunu tabiatlarının bir parçası haline getirecek etkinliklerin içerisinde yer almaları gerekmektedir. Bu noktada en büyük görev öğretmenlere düĢmektedir. Fakat yapılan birçok araĢtırmaya göre öğretmenlerin çevre konusunda yeterli bilgi ve donanıma sahip olmadıkları, bunun da çevre eğitiminin hedef ve amaçlarına ulaĢmada ve öğrencilere çevresel davranıĢ kazandırmada çok önemli yeri olan çevre koruma etkinliklerin sayısını ve çeĢitliliğini olumsuz yönde etkilemektedir. Dolasıyla, çevre ve çevre sorunlarının disiplinlerarası bir olgu olması ve öğrencilerin birçok konuda olduğu gibi çevre eğilimleri konusunda da öğretmenleri rol/model almaları, öğretmenlerin çok yönlü bir bilgi donanımına ve olumlu çevre tutumlarına sahip olmaya mecbur bırakmaktadır. Buradan yola çıkarak öğretmenler, daha üniversitedeyken araĢtırmaya ve uygulamaya yönelik hazırlanacak ders programları, hizmet içi eğitim programları, yaz seminerleri, doğa eğitimi projeleri ve doğa kampları, gönüllü çevre kuruluĢların etkinliklerine katılım gibi vesilelerle etkin bir Ģekilde geleceğe hazırlanmalı ve göreve baĢladıktan sonra da kendileri sürekli zinde tutabilmeleri için aktif bir Ģekilde öğrencilerle birlikte etkinliklerin içerisinde yer almalıdırlar.
67
Etkin bir çevre eğitimi için öğretmenlerin yanısıra öğretmenlere yol gösterecek eğitim programlarının da önemi büyüktür. Bu bağlamda eğitim programı içerisinde çevre ile ilgili kazanımlar yeterli düzeyde olmalı ve öğrencilerin doğanın kendilerinin bir parçası olarak hissedecekleri etkinlikler yer almalıdır. Çevre konusu sadece belirli gün ve haftalara hapsedilmemelidir. Ayrıca ders programları öğrencilerin yüksek olan risk algılarına yanıt verebilecek nitelikte hazırlanmalıdır.
Öğrencilerin çevrenin korunması ve çevre sorunlarının çözümü için çevreye yönelik olumlu tutumlara sahip ve çevreyle ilgili risklerin farkında olan bireyler yetiĢmesine etkisinin olacağı düĢünülen bir diğer faktör de ailedir. Çocukların çevreye yönelik tutum ve davranıĢ geliĢtirmesinde ilk tohum ailede atılmaktadır. Ailelere yönelik yapılacak çevre eğitim ve etkinliklerinin öğrencilerin bilgi, algı ve tutumlarına yansıyacağı düĢünüldüğünde, atılan tohumun ilerde filizlenmesi ve meyve vermesi için çevre eğitimlerine ailelerin dâhil edilmesi kaçınılmaz hale gelmektedir.
Çevre sorunlarına duyarlı olma aynı zamanda bir vatandaĢlık görevidir. Bu bilincin yerleĢmesinde yazılı, görsel ve özellikle sosyal medyanın rolü büyüktür. Ayrıca çevre eğitiminin yaygınlaĢtırılmasında ve geniĢ halk kitlelerine ulaĢmasında adı geçen kuruluĢlarla iĢbirliğinin güçlendirilmesi gerekmektedir. Böylece bazı çevre sorunlarının medyada sıklıkla yer bulması, bu konularla ilgili en azından farkındalık sağlayacağı gözden kaçırılmamalıdır.
Elde edilen sonuçlara dayanarak, ortaöğretim kurumlarında çevre eğitiminin daha etkili verilebilmesi ve mevcut eksikliklerin giderilebilmesi için katkılar sağlayacağı düĢünülen öneriler aĢağıda verilmiĢtir;
Öğrencilerin çevreye yönelik yüksek risk algılarının önemli bir kazanım olduğu değerlendirilerek özellikle çevreye yönelik davranıĢlarını ve çevre bilgilerini arttıracak önlemler alınmalıdır. Bu bağlamda Milli Eğitim Bakanlığının iyi bir çevre eğitim politikası geliĢtirmesi gerekmektedir.
Okullarda Çevre Kulübünün, kurulması zorunlu olan kulüpler kapsamına alınması ve bu kulübe öğrenci seçerken sayı sınırlaması yapılmaması ve özellikle sınıf rehber öğretmenleri tarafından teĢvik edilmesi düĢünülebilir. Gönüllü çevre kuruluĢlarıyla iliĢkiye geçerek söz konusu kuruluĢların ve çalıĢmalarının tanıtımının yapılması sağlanmalı ve ortak çalıĢma yapılması hususunda iĢbirliğine gidilmedir. Ayrıca öğretmen ve öğrenciler bu kuruluĢlarda aktif görev almaya özendirilmelidir.
68
Okullarda Toplum Hizmeti kapsamında yapılan çalıĢmalarda çevre konularına daha fazla zaman ayrılmalı ve öğrencilerin doğa ile iç içe olmaları sağlanmalıdır.
Bütün öğretmenlerden derslerde uygulayacağı öğrenci merkezli Çevre Eylem Planı hazırlaması ve bu doğrultuda çalıĢmalar yapması istenmelidir. Bu çalıĢmalar uygulamaya yönelik ve daha çok çevreyi tanıma ve koruma etkinlikleri üzerine yoğunlaĢmalıdır. Özellikle bu etkinlikler sınıf dıĢına çıkarılarak doğa kamplarıyla zenginleĢtirilmeli ve bu kapsamda yapılacak etkinlikler okul yönetimi, okul-aile birliği veya gönüllü kiĢi veya kurumlardan sağlanacak yardımlarla finanse edilmelidir. Üst sınıflar ve erkek öğrenciler çalıĢmalara aktif katılımları teĢvik edilmelidir.
Çevre konusu sadece bazı ders içeriklerinde ve sınıflarda değil, diğer bütün ders içeriklerinde de dersin amacına uygun çevre konuları yerleĢtirmelidir. Öğrencilerin çevre merak düzeyini artırarak çevreye yönelik daha olumlu tutumlar geliĢtirmek için çevre eğitimi ile ilgili kazanımların araĢtırma ve uygulamaya dönük olması gerekmektedir. Bütün derslerin ünite sonlarına çevre kirliliğinin olumsuz etkilerinin anlatıldığı görsellerle zenginleĢtirilmiĢ okuma parçaları eklenebilir. Özellikle Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi ders programında ayet, hadis ve tarihte yaĢamıĢ, toplumun hafızasında yer etmiĢ önemli kiĢilerin hayatları ile zenginleĢtirilmiĢ çevre ve çevrenin korunması ile ilgili konular yer almalıdır.
Öğretmenlerimiz çevre hakkında bilgilendirilmeli ve gerekirse eğitime tabi tutulmalıdırlar. Öğretmenlerin çok rağbet ettiği Milli Eğitim Bakanlığının hazırlamıĢ olduğu merkezi seminerlerde çevre konularına da yer verilmelidir. Fen ve Anadolu liselerinde öğrencilere çevresel davranıĢ kazandırma amaçlı
etkinliklere ağırlık verilmelidir. Söz konusu amaç için uygulamalı çevre eğitiminden faydalanılmalıdır. Ġmam-Hatip ve Meslek liselerinde ise çevre bilgilerini arttıracak önlemler planlanmalıdır.
Öğrencilerin okul ve aile dıĢında çevre ile ilgili bilgileri televizyon ve özellikle internet sitelerinden edindiklerini düĢünüldüğünde, çevreye ilgi uyandıracak televizyon programları, web siteleri tasarlanmalıdır. Öğrencilerin yoğun olarak kullandığı sosyal medyada çevre içerikli paylaĢımlar arttırılmalı ve bunu organize edecek gönüllü çevre grupları oluĢturulmalıdır.
69
Çocukların rol model olarak öncelikli olarak anne-babalarını kabul etmeleri nedeniyle anne-babanın çevreye karĢı tutumları, risk değerlendirmeleri öğrencilere örnek olacaktır. Gelecek nesle yaĢanabilir çevre bırakılabilmesi için ailelerin okullarda verilecek seminerler, televizyon ve radyolarda uygulanan zorunlu kamu spotlarıyla veya farkı projelerle bilinçlendirilmesi ve çevre eğitimi çalıĢmalarına da aktif katılımları sağlanmalıdır.
70 KAYNAKÇA
Ada, S. (2003). Halk Eğitim Merkezlerindeki Kurslara Katılan Bayan Kursiyerlerin Çevre ve Ġnsan Sağlığı ile Ġlgili Uygulamalarının Saptanması. M.Ü. Atatürk Eğitim Fakültesi Eğitim Bilimleri Dergisi, 17, 1-1.
Ak, S. (2008). İlköğretim Öğretmen Adaylarının Çevreye Yönelik Bilinçlerinin Bazı Demografik Değişkenler Açısından İncelenmesi, YayınlanmamıĢ Yüksek Lisans Tezi, Abant Ġzzet Baysal Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Bolu.
Altın, M.( 2001). Biyoloji Öğretmeni Adaylarında Çevre Eğitimi, YayınlanmamıĢ Yüksek Lisans Tezi, Gazi Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Ankara. Altunoğlu, B.D. ve Atav, E.(2009).Ortaöğretim Öğrencilerinin Çevre Risk Algısı,
Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 36,01-11.
Altunoğlu, B.D.(2010).Ortaöğretim Öğrencilerinin Çevre Risk Algısı, YayınlanmamıĢ Doktora Tezi, Hacettepe Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Ankara.
Altunöz, N.(2010). Fen Bilgisi Öğretmen Adaylarının Çevre Okuryazarlık Düzeyler, YayınlanmamıĢ Yüksek Lisans Tezi, Sakarya Üniversitesi Fen Bilimler Enstitüsü, Sakarya.
Atasoy, E. (2005). Çevre İçin Eğitim: İlköğretim Öğrencilerinin Çevresel Tutum Ve Çevre Bilgisi Üzerine Bir Çalışma, YayınlanmamıĢ Yüksek Lisans Tezi, Uludağ Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Bursa.
Atasoy, E. (2006). Çevre Ġçin Eğitim - Çocuk-Doğa EtkileĢimi(1.baskı). Bursa: Ezgi Kitabevi.
Atasoy E. ve Ertürk, H. (2008). Ġlköğretim Öğrencilerinin Çevresel Tutum ve Çevre Bilgisi Üzerine Bir Alan AraĢtırması. Erzincan Eğitim Fakültesi Dergisi. 10(1), 105-122.
Atasoy, B.(2002). Fen Öğrenimi ve Öğretimi. Ankara: Gündüz Eğitim ve Yayıncılık. AteĢ, M. ve Karatepe, A. ( 2103). Üniversite Öğrencilerinin “Çevre” Kavramına
ĠliĢkin Algılarının Metaforlar Yardımıyla Analizi, International Journal of Social Science, 6 (2), 1327-1348.
Atlı, K. ve Uzun, N.(2009). Öğrencilerin Çevreye Yönelik Ġlgi, DüĢünce Ve DavranıĢları Arasındaki Korelâsyonun Ġncelenmesi. EÜFBED - Fen Bilimleri Enstitüsü Dergisi, 2,2.
Aydın, O. (2000). Davranış Bilimlerine Giriş. EskiĢehir: Anadolu Üniversitesi Yayınları.
Aydın, F. ve Çepni, O.(2012). Ġlköğretim Ġkinci Kademe Öğrencilerinin Çevreye Yönelik Tutumlarının Bazı DeğiĢkenler Açısından Ġncelenmesi (Karabük ili örneği). Dicle Üniversitesi Ziya Gökalp Eğitim Fakültesi Dergisi. 18 ,189-207.
71
Ay Selanik, T. (2010). Sosyal Bilgiler Dersinde Çevre Bilinci Kazandırmada Medya Ürünlerinden Yararlanmaya ĠliĢkin Öğrenci GörüĢleri. Uluslararası Avrasya Sosyal Bilimler Dergisi, 1 (1), 76-93.
Berkes, F., KıĢlalıoğlu, M. (1993). Ekoloji ve Çevre Bilimleri. Ankara: Türkiye Çevre Sorunları Vakfı Yayınları.
Bildik, G.(2011). İlköğretim 7. Sınıfta Verilen Çevre Konusunun Öğrencilerin Çevresel Tutumu ve Çevre Bilgisi Üzerine Etkisi, YayınlanmamıĢ yüksek lisans tezi, Gazi Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Ankara.
Bozkurt, A. Ġ. (2008).Hava Kalitesinin Kontrolü: Türkiye'deki Mevzuat. Türkiye Klinikleri Göğüs Hastalıkları Özel Dergisi, 1(2), 61.
Bozkurt, O. (2007). Çevre Eğitimi. M. Aydoğdu, K. Gezer (Editörler). Çevre Bilimi. Ankara: Anı Yayıncılık.
Buhan, B.(2006). Okul Öncesinde Görev Yapan Öğretmenlerin Çevre Bilinci ve Bu Okullardaki Çevre Eğitiminin Araştırılması, YayınlanmamıĢ Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Ġstanbul.
Ceritli, Ġ.(1996). Çevre Sorunları-Çevre İçin Eğitim İlişkisi ve Bir Araştırma Örneği, YayınlanmamıĢ Yüksek Lisans Tezi, Cumhuriyet Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Sivas.
Çevre ve ġehircilik Bakanlığı.(2013). Çevresel Etki Değerlendirmesi Etkiler-Önlemler. Yayın no:18, Ankara.
Çevre ve Orman Bakanlığı. (2004). Türkiye Çevre Atlası, Ankara: Çevre Envanteri Dairesi BaĢkanlığı.
Çevre Bakanlığı.(1998). Çevre Notları. Ankara: Çevre Eğitimi ve Yayın Dairesi BaĢkanlığı.
Çobanoğlu, Z.(2000). Hava Kirliliği.(2.baskı). Ankara: Özkan Matbaacılık.
Çokgezen, J.(2007).Avrupa Birliği Çevre Politikası ve Türkiye. Marmara Üniversitesi İ.İ.B.F.Dergisi,23,2.
Çolakoğlu, E.(2010). Haklar Söyleminde Çevre Eğitiminin Yeri ve Türkiye‟de Çevre Eğitiminin Anayasal Dayanakları. Türkiye Barolar Birliği Dergisi, 88.
DemirbaĢ, C. O. (2011).Coğrafya Dersi Öğretim Programında Sürdürülebilir Kalkınma. Uluslararası İnsan Bilimleri Dergisi, 8 (2), 595-615.
Dereli, T. ve Baykasoğlu, A. (2001). Atıklar ve Çevre Sorunları Ġle Mücadele. Çevre ve İnsan, 50, 41.
72
Devlet Planlama TeĢkilatı (DPT). (1994). Çevre Eğitimi, İnsan Gücü ve Katılım Planlaması, VII. Beş Yıllık Kalkınma Planı Özel İhtisas Komisyonu. Ankara: Devlet Planlama TeĢkilatı.
Dikmen, S. (1993).İlköğretim Kurumlarında Çevre İçin Eğitim, Çevre Eğitimi “Çevre için Eğitim Toplantısı”. Ankara: Türkiye Çevre Vakfı Yayını.
Doğan, M. (1997). Ulusal Çevre Eylem Planı: Eğitim ve Katılım, Odak Noktası KuruluĢ :Türkiye Çevre Vakfı.
Doğan, F.(1998). Uygulamalı Çevre Bilimi ve Çevre Epidemiyolojisi, Ege Üniversitesi Ödemiş Sağlık Yüksek Okulu Yayınları, Ġzmir.
DurmuĢ, N. (2009). Görsel Sanatlar Eğitiminin İlköğretim 1. Kademedeki Öğrencilerde Çevre Bilinci Düzeylerinin Gelişmesine Katkısı, YayınlanmamıĢ yüksek lisans tezi, Gazi Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü Güzel Sanatlar Eğitimi Bölümü, Ankara.
Dündar, M., (2007). Su Kaynaklarının Uluslararası Sorun Oluşturması, YayınlanmamıĢ Yüksek Lisans Tezi, Karadeniz Teknik Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Trabzon.
Ek, N., Kılıç, N., Öğdüm P., Düzgün, G. ve ġeker, S. (2009). Adnan Menderes Üniversitesinin Farklı Akademik Alanlarında Öğrenim Gören Ġlk ve Son Sınıf Öğrencilerinin Çevre Sorunlarına Yönelik Tutumları ve Duyarlılıkları. Kastamonu Eğitim Dergisi (17),125-136.
Ekici, G.(2005).Lise Öğrencilerinin Çevre Eğitimine Yönelik Tutumlarının Ġncelenmesi. Eğitim Araştırmaları Dergisi, 18, 71-83s.
Engin, A. C.(2003). Fen Bilgisi ve Biyoloji Öğretmen Adaylarının Üniversite Ekoloji Dersi Öncesi ve Sonrası Çevre Bilgileri ve Tutumları, YayımlanmamıĢ Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Ġstanbul.
Erdoğan, N. (2003). Çevre ve (Eko)turizm. Ankara: Erk Yayınları.
Erdoğan, M., Bahar, M., ve UĢak, M. (2012). 2007 Yılında Uygulanmaya BaĢlanan Lise 9-12. Sınıf Biyoloji Dersi Öğretim Programlarında Çevre Eğitimi. Kuram ve Uygulamada Eğitim Bilimleri – 12(3) • Yaz/Summer • 2217-2235.
Eroğlu, B. (2009). Fen Bilgisi Öğretmen Adaylarının Küresel Isınma Hakkındaki Bilgi Düzeylerinin Belirlenmesi, YayınlanmamıĢ Yüksek Lisans Tezi, Gazi Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Ankara.
Erol, G. (2005). Sınıf Öğretmenliği İkinci Sınıf Öğrencilerinin Çevre ve Çevre Sorunlarına Yönelik Tutumları, YayınlanmamıĢ Yüksek Lisans Tezi, Pamukkale Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Denizli.
73
Erol, G.H. ve Gezer, K. (2006). Sınıf Öğretmenliği Öğretmen Adaylarına Çevreye ve Çevre Sorunlarına Yönelik Tutumları. International Journal of Environmental &Science Education, 1 (1), 65 –77.
Erol, O. (1982). Coğrafya Açısından Çevre. Çevrebilim Sempozyumu.Ankara: Tübitak Yayını, 3.
Erten, S. (2005). Okul Öncesi Öğretmen Adaylarında Çevre Dostu DavranıĢların AraĢtırılması, Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 28: 91-100. Ertürk, H.(2009). Çevre Bilimleri, Ekin Yayınevi, Bursa.
Gök, E.(2012). İlköğretim Öğrencilerinin Çevre Bilgisi ve Çevresel Tutumları Üzerine Alan Araştırması, YayımlanmamıĢ Yüksek Lisans Tezi, Necmettin Erbakan Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Konya.
Görmez, K. (2007). Çevre Sorunları. (1.Basım). Ankara: Nobel Yayın Dağıtım. Görmez, K.(2003). Çevre Sorunları ve Türkiye, Gazi Kitabevi, Ankara.
Görümlü, T., (2003), Liselerde Çevreye Karsı Duyarlılığın Oluşmasında Çevre Eğitiminin Önemi, YayımlanmamıĢ Yüksek Lisans Tezi, Gazi Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Ankara.
Gülay, H. ve Ekici, G.(2009). MEB Okul Öncesi Eğitim Programının Çevre Eğitimi Açısından Analizi. Türk Fen Eğitimi Dergisi, 1.
Güler, Ç. ve Çobanoğlu, Z.(1994).Katı Atıklar. (1.Basım). Ankara: Aydoğdu Ofset. Güney, E. (2004). Türkiye Çevre Sorunları. (1.Basım) Ankara: Nobel Yayın Dağıtım. Gürel, ġ.K. (2008). Çevre Sorunlarına Duyarlılık ve Çevre Bilinci (Afyonkarahisar İli
Örneği), YayımlanmamıĢ Yüksek Lisans Tezi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Afyonkarahisar.
Güven, E.(2011). Çevre Eğitiminde Tahmin-Gözlem-Açıklama Destekli Proje Tabanlı Öğrenme Yönteminin Farklı Değişkenler Üzerine Etkisi ve Yönteme İlişkin Öğrenci Görüşleri, YayınlanmamıĢ Doktora Tezi, Gazi Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Ankara.
Hesapçıoğlu, M.(1994). Türkiye‟de Çevre Eğitimi Konusunda GeliĢmeler, Marmara Üniversitesi Atatürk Eğitim Fakültesi Eğitim Bilimleri Dergisi, 6, 115- 122. Ġncekara, S. ve Tuna, F.(2010). Ortaöğretim Öğrencilerinin Çevresel Konularla Ġlgili
Bilgi Düzeylerinin Ölçülmesi: Çankırı Ġli Örneği. Marmara Coğrafya Dergisi, 22, 168 – 182.
Ġnceoğlu, M. (2010). Tutum Algı İletişim. (5.Baskı)Ankara: Beykent Üniversitesi Yayınevi
74
ĠĢman, A. ve Eskicumali, A. (2003). Eğitimde Planlama ve Değerlendirme. DeğiĢim Yayınları.
ĠĢyar, N.(1999). İlköğretim (3., 4. , 5. Sınıf ) Öğrencilerin Olumlu Çevresel Tutumların Yaş ve Sosyo Ekonomik Düzeye Göre Değerlendirilmesi, YayınlanmamıĢ Yüksek Lisans Tezi, Uludağ Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Bursa.
KarataĢ, A. (2011). Çevre Bilincinin GeliĢtirilmesinde Doğa Tarihi Müzeleri‟nin Rolü. Akademik Bakış Dergisi, 27.
KarataĢ, A. , Aslan, G. (2012). Ġlköğretim Öğrencilerine Çevre Bilincinin Kazandırılmasında Çevre Eğitiminin Rolü: Ekoloji Temelli Yaz Kampı Projesi Örneği. Zeitschrift für die Welt der Türken/Journal of World of Turks, 4(2), 259–276.
KarataĢ, A.(2014). Çevre Sorunlarına Alternatif Bir Çözüm Aracı Olarak Yükseköğretimde Çevre Eğitimi, ISEM2014, Adıyaman.
Karpuzcu, M. (2009). Çevre Kirlenmesi ve Kontrolü. (10.Baskı).Ġstanbul: Kubbealtı NeĢriyatı.
Kaya, E., Akıllı, M. ve Sezek, F.(2009). Lise Öğrencilerinin Çevreye KarĢı Tutumlarının Cinsiyet Açısından Ġncelenmesi. Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 18, , 43-54.
KeleĢ, R. (1997). İnsan Çevre Toplum. (2. Baskı). Ankara: Ġmge Kitapevi.
KeleĢ, R. ve Ertan, B. (2002). Çevre Hukukuna Giriş. (1. Baskı). Ankara: Ġmge Kitapevi.
KeleĢ, R. ve Hamamcı, C. (1997). Çevrebilim, (2.Baskı). Ankara: Ġmge Kitapevi. KeleĢ, R.(2013).100 Soruda Çevre, Çevre Sorunları ve Çevre Politikası. Ġzmir: Yakın
Kitabevi.
KeleĢ, R. , Hamamcı, C. ve Çoban, A.( 2009). Çevre Politikası.(6.Baskı).Ankara: Ġmge Kitabevi.
Kıvanç, M, Yücel E.(1998).Çevre ve İnsan, Anadolu Üniversitesi Yayınları,4,560.