Öğrenci Merkezli Eğitimde Öğrenme Süreçleri

“Kimin konuşarak pratik yapmaya daha çok ihtiyacı var, kim daha çok pratik yapıyor?”

John Holt

Öğrenci merkezli sınıf; karşılıklı sosyal ilişkilerin yaşandığı, bağımsız araştırma ve çalışmaların gerçekleştiği, yaratıcılığın ön planda tutulduğu ve bünyesinde zengin öğrenme yaşantılarının gerçekleştiği küçük bir yapıdır (Bulut, 2008).

Öğretmenler, okul hedefleri ile öğrenci hedefleri arasında mümkün olduğunca uyum oluşturarak, öğrenecekleri hakkında öğrencilere seçenekler sunulan, öğrencilerin görüşlerini özgürce açıklayabildiği ve çoklu öğretim yöntem ve tekniklerinin kullanıldığı öğrenci merkezli demokratik sınıf ortamları oluşturmalıdırlar (Gürol, 2002; Turner, 2011).

Öğrenci merkezli sınıflar, görünüşte gürültülü ve karışık bir ortam izlenimi verseler de, öğrencilerin öğrenmek için heyecan duydukları, enerjilerini ortama yansıttıkları ve öğrenme sürecine aktif olarak katıldıkları ortamlardır (Paris ve Combs, 2000). Öğretmen, sınıfta öğrenmeye hizmet eden ve öğrencilerin yaratıcılıklarını destekleyen gürültü ve hareketleri desteklemeli, bunları önlemeye çalışmamalıdır (Ünver, 2002).

Wilson (1996; Akt.: Rainer vd., 2000), ideal öğrenme ortamlarını “Öğrenenlerin çeşitli materyalleri ve bilgi kaynaklarını, belirlenmiş öğrenme hedefleri ve problem çözme aktiviteleri doğrultusunda birbirlerini destekleyerek kullandıkları ve birlikte çalıştıkları öğrenme ortamlarıdır.” şeklinde tarif etmektedir.

Öğrenmenin anlamlı bağlamlara yerleştirilmesi, öğrencilerin “Ben bu şeyi niçin öğrenmek zorundayım?” sorusuna cevap bulması açısından önem arz etmektedir. Bu bağlamda öğretim, içeriğin anlamlılığını artıran gerçekçi durumlara bağlanmalı ve içeriğin öğrenilmesi için çok yönlü yollar sağlanmalıdır (Zengin, 2010a). Öğrenme öğretme yöntem ve teknikleri, öğrencilerin edindikleri bilgileri irdeleyebilmelerini, önceki bilgileriyle ve günlük hayatla ilişkilendirebilmelerini sağlayıcı nitelikte olmalıdır (Yeşilyurt, 2011). Eğitimciler, öğrencileri dünyanın zenginliklerini tecrübe etmeye davet etmeli, onları kendi sorularını sorup kendi sorularına cevaplar bulabilmeleri ve dünyanın karmaşıklığını anlamlandırabilmeleri konusunda yüreklendirmelidirler (Brooks ve Brooks, 1993).

Öğretmenler, öğrencilere geniş perspektifli sorular sormalı, onlara düşünmeleri için fırsat tanımalı ve onları cevapları bulabilecekleri kaynaklara yönlendirmelidirler (Brooks ve Brooks, 1993). Sorular; yüksek seviyeli düşünmeyi destekleyecek, merak uyandıracak, yönlendirecek, düşündürecek ve ilgi çekecek tarzda olmalıdır. Öğrencilere, “evet” ya da “hayır” yanıtı verip yorum yapmaktan kaçınacakları sorular yerine, “Bu konuyla ilgili ne düşünüyorsunuz?”, “Neden böyle düşünüyorsunuz?, “Nasıl bu sonuca vardınız?” tarzda sorular yöneltilmelidir (Er ve Aral, 2008; Yeşilyurt, 2013). Öğretmenler; öğrencilerin görüşlerine karşıt örnekler sunarak, benzerlikleri ve farklılıkları vurgulayarak ve uzlaşmacı tutumları özendirerek, öğrencilerin kendi görüşleri üzerinde yeniden düşünmelerini ve yeni görüşler oluşturmalarını sağlamaya çalışmalıdırlar (Er ve Aral, 2008).

Öğretmenin konuşup öğrencinin dinlediği geleneksel sınıf ortamında meydana gelen değişimlerden biri de işbirlikli öğrenmedir. Öğrenci katılımını artırmanın bir yolu öğrencilerin birlikte çalışabileceği çalışma grupları organize etmektir (Gash, 2014). Eğitimde amaç, grup eğitimi içerisinde bireysel farklılıkları göz ardı etmeden, her bireyin geliştirilecek yönlerini açığa çıkararak gelişmesine yardımcı olmaktır. Öğretmen, öğrenme ortamını ve öğrenme deneyimlerini düzenlerken, öğrenciler birbirleri ile grup aktiviteleri içindedirler. Öğretmen bir takım oyununun kaptanı gibidir (Akbulut, 2000; Saulnier vd., 2008).

İşbirlikli öğrenme aktivitelerinin yer aldığı grup çalışmaları yoluyla öğrencilerin fikirlerini birbirleriyle paylaşmaları ve yansıtıcı düşünmeler gerçekleştirmeleri sağlanmaya çalışılır (Brown ve King, 2000). Grup çalışmaları, öğrencilerin birbirleriyle fikir alışverişinde bulunmalarını sağlayarak öğrencilerin muhakeme yeteneğini geliştirir ve öğrencilerin farklı fikirlere açık olmalarını sağlar. Bu şekilde öğrenciler birbirlerini rakip olarak değil, bilgi ve fikir kaynağı olarak görürler (Demir, 2009).

Yapılan araştırmalar, grup içinde işbirlikli öğrenmelerin öğrencilerin problem çözme yeteneklerini geliştirdiğini ortaya koymaktadır (Maryellen, 2013). Grup çalışmalarının; düşük başarılı öğrencilere rehberlik, kendi sınırlarını zorlama ve kendini geliştirme olanakları sunduğu, diğer öğrenciler için de pekiştirme sağladığı görülmüştür (MEB, 2010: 26).

Grup çalışmalarındaki öğrenci takımlarının oluşumunda; öğrencilerin bilgi, beceri, yetenek, yaş, cinsiyet gibi yapıları göz önünde bulundurulmalı ve grupların heterojen özellik taşımasına önem verilmelidir. Grupların heterojen özellik taşıması, grup çalışmalarının ana karakteristiğidir (Özdemir, 2011). Öğrenciler gruplandırılırken grupların farklı şekillerde oluşturulmasına dikkat edilmelidir. Öğretim yılı boyunca sınıfta tek bir gruplandırma düzeni oluşturmak uygun değildir (MEB, 2010: 26). Etkinlikler sırasında bazı bireyler grup halinde çalışmaktan ve öğrenmekten zevk alırken, diğerleri de bireysel olarak çalışmaktan ve bilgilerini yapılandırmaktan hoşlanabilirler. Öğrenme süreci içinde öğrencilerin bu şekildeki tercihleri de göz ardı edilmeden etkinlik planları yapılmalıdır (Çelebi, 2006).

Öğrenci merkezli eğitim anlayışına göre öğrenme sürecinde kullanılabilecek bazı yöntem ve teknikler Tablo 3’te verilmiştir (Alacapınar, 2009; Demirel, 2012; Maden ve Durukan, 2010; Rizvi vd., 2011; Sönmez, 2012).

Tablo 3. Öğrenci Merkezli Eğitim Yöntem ve Teknikleri

Öğrenci Merkezli Yöntemler Öğrenci Merkezli Teknikler Grupla Öğretim Teknikleri Bireyselleştirilmiş Öğretim Teknikleri Sınıf Dışı Öğretim Teknikleri Tartışma Örnek Olay Gösterip Yaptırma Problem Çözme Bireysel Çalışma Proje Soru-Cevap Beyin Fırtınası Gösteri Dramatizasyon Rol Oynama Benzetim Grup Çalışması Mikro Öğretim Eğitsel Oyunlar Altı Şapkalı Düşünme Tekniği İstasyon Tekniği Bireyselleştirilmiş Öğretim Programlı Öğretim Bilgisayar Destekli Öğretim Gezi Gözlem Görüşme

Bunlar dışında aktif öğrenmeyle ilişkili olan, aynı zamanda öğrenci merkezli anlayışa uygun olarak kullanılabilecek bazı teknikler aşağıda sıralanmıştır (MEB, 2013):

Akvaryum, Analoji, Ayna Çalışmaları, Basın Toplantısı, Bilgi Kartları, Bilgi Kese Kağıdı, Bilgi Yarışması, Birine Öğret-Akran Eğitimi, Bulmaca, Bunu Kim Yapar?, Burada Herkes Öğretmen, Dedikodu, Doğru mu Yanlış mı?, Donuk İmge, Dönüşümlü Öğretme, Duydunuz mu?, Elma Dersem Git Armut Dersem Gitme, Hazineyi Bul, Haber Toplama, Heykel Çalışmaları, Hızlı Tur, İnandırma, Kart Eşleştirme, Kart Gösterme, Kartopu, Katılıyorum-Katılmıyorum, Kırmızı Koltuk, Koleksiyon Hazırlama, Köşelenme, Kum Saati, Mahkeme, Mektup Yazma, Nesi var?, Öğrenme Galerisi, Örnek Verme, Pazaryeri, Phillips, Poster-Afiş Hazırlama, Reklam Hazırlama, Resim Yapma, Resim-Fotoğraf Yorumlama, Sandviç, Sessiz Canlandırma, Sessiz Sinema, Sıcak-Soğuk Oyunu, Sınıflama, Slogan Oluşturma, Son Söz, Soru Ağı, Soru Bankası, Şarkı Yapma, Şiir-Öykü Yazma, Tereyağı-Ekmek, Tombala, Top Taşıma, Uzman Görüşü vb.