BULGULAR
Bu bölümde öncelikle; üniversite öğrencilerinin yetişkin ayrılma anksiyetesi, bilişsel esneklik ve sosyal anksiyete düzeylerinin birbirleriyle olan ilişkisi incelenecek, ardından öğrencilerin yetişkin ayrılma anksiyetesi düzeylerinin sosyal anksiyete düzeyleri üzerindeki etkisinde bilişsel esnekliğin aracı rolü olup olmadığına bakılacaktır.
Tablo-48 Öğrencilerin Yetişkin Ayrılma Anksiyetesi, Bilişsel Esneklik Ve Sosyal Anksiyete Düzeyleri Arasındaki İlişkilere Yönelik Korelasyon Katsayıları
Değişken Yetişkin Ayrılma
Anksiyetesi Bilişsel Esneklik Sosyal Anksiyete Yetişkin Ayrılma Anksiyetesi - Bilişsel Esneklik -,246 - Sosyal Anksiyete ,477 -,298 -
Tablo-48’de, araştırmaya katılan üniversite öğrencilerinin yetişkin ayrılma anksiyetesi, bilişsel esneklik ve sosyal anksiyete düzeyleri arasındaki ilişkileri incelemek üzere uygulanan Pearson Momentler Çarpımı korelasyon katsayıları sunulmuştur.
a) Öğrencilerin, yetişkin ayrılma anksiyetesi düzeyleri ile bilişsel esneklik düzeyleri arasında anlamlı ve negatif yönde bir ilişki vardır (r=-,246, p<.001). Öğrencilerin bilişsel esneklik düzeyleri (puanları) yükseldikçe yetişkin ayrılma anksiyetesi düzeyleri (puanları) düşmektedir.
b) Öğrencilerin, yetişkin ayrılma anksiyetesi düzeyleri ile sosyal anksiyete düzeyleri arasında anlamlı ve pozitif yönde bir ilişki vardır (r=,477, p<.001). Öğrencilerin yetişkin ayrılma anksiyetesi düzeyleri (puanları) yükseldikçe sosyal anksiyete düzeyleri (puanları) yükselmektedir.
c) Öğrencilerin, bilişsel esneklik düzeyleri ile sosyal anksiyete düzeyleri arasında anlamlı ve negatif yönde ilişki vardır (r=-,298, p<.001). Öğrencilerin bilişsel esneklik düzeyleri (puanları) yükseldikçe sosyal anksiyete düzeyleri (puanları) düşmektedir.
57
Üniversite öğrencilerinin, yetişkin ayrılma anksiyetesi düzeylerinin, bilişsel esneklik yoluyla sosyal anksiyete düzeylerini etkileyip etkilemediğini, yani bilişsel esnekliğin aracı etkisi çoklu doğrusal regresyon ile incelenmiştir.
Baron ve Kenny’e göre aracı değişken ilişkisinden bahsedebilmek için üç varsayımın sağlanması gerekir; bağımsız değişkenin bağımlı değişken üzerinde istatistiki olarak anlamlı bir etkisi olması, aracı değişkenin bağımlı değişken üzerinde istatistiki olarak anlamlı bir etkisi olması ve bağımsız değişkenle beraber aracı değişkenin analize dahil edilmesiyle bağımsız değişkenin bağımlı değişken üzerindeki etkisi ortadan kalkmalı ya da istatistiki anlamlılık seviyesi dahilinde olmak şartı ile bağımsız değişkenin bağımlı değişken üzerindeki etkisi azalmalıdır. Üçüncü aşamada bağımsız değişkenin bağımlı değişken üzerindeki etkisinin ortadan kalkması aracı değişkenin tam aracılık rolü üstlendiğini, istatistiki anlamlılık seviyesi dahilinde olmak şartı ile bağımsız değişkenin bağımlı değişken üzerindeki etkisinin azalması ise aracı değişkenin kısmi aracılık rolü üstlendiğini göstermektedir.128
Şekil-1’den görüldüğü üzere, dolaylı bir etkiden söz edebilmek (bilişsel esnekliğin aracı rolü) için, ilk önce öğrencilerin yetişkin ayrılma anksiyetesi düzeylerinin (puanlarının) sosyal anksiyete düzeyleri üzerinde anlamlı ve doğrudan bir etkisinin olması (Path c) gerekir. Daha sonra, öğrencilerin yetişkin ayrılma anksiyetesi düzeyinin (puanının) bilişsel esneklik düzeyi (puanı) üzerinde anlamlı bir etkisinin olması (Path a), bilişsel esnekliğin sosyal anksiyete düzeyi üzerinde anlamlı bir etkisinin olması (Path b) ve son olarak yetişkin ayrılma anksiyetesi ile beraber bilişsel esneklik etkileşimi modele dâhil edildiğinde (Path c) öğrencilerin yetişkin ayrılma anksiyetesinin sosyal anksiyete üzerindeki etkisinin azalması veya tamamen ortadan kalkması gerekmektedir (kısmi veya tam aracılık).
Şekil-1 Bilişsel Esneklik Değişkeni İçin Aracı Modeldeki İlişkiler
128 Reuben M. Baron ve David A. Kenny, “The Moderator-Mediator Variable Distinction In Social
Psychological Research: Conceptual, Strategic and Statistical Considerations”, Journal of Personality
58
Öğrencilerin, yetişkin ayrılma anksiyetesi düzeylerinin; bilişsel esneklik yoluyla/aracılığıyla sosyal anksiyete düzeyleri üzerinde etkili olup olmadığı, yani bilişsel esnekliğin aracı etkisi/rolü, Baron ve Kenny’nin ileri sürdüğü çoklu doğrusal regresyon analizi ile araştırılmıştır. Bilişsel esnekliğin aracı rolüne ilişkin regresyon analizi için Hayes tarafından SPSS için yazılan PROCESS adlı makro (2.16 numaralı versiyon ve 4 numaralı model) kullanılmıştır.
Tablo-49 Öğrencilerin Yetişkin Ayrılma Anksiyetesinin Sosyal Anksiyete Üzerindeki Etkisinde Bilişsel Esnekliğin Aracı Rolüne İlişkin Çoklu Regresyon Analizi
Bağımlı
Değişken Bağımsız Değişken R²
ANOVA Coefficient
F p B t p
Sosyal anksiyete
Sabit 0,228 87,79 0,000 65,536 27,76 0,000
Yetişkin ayrılma ank. 0,757 9,36 0,000
Bilişsel esneklik Sabit 0,061
19,28 0,000 83,096 66,69 0,000
Yetişkin ayrılma ank. -0,187 4,39 0,000
Sosyal anksiyete
Sabit 0,262 52,78 0,000 98,884 10,72 0,000
Yetişkin ayrılma ank. 0,682 8,35 0,000
Bilişsel esneklik -0,401 3,74 0,000
Birinci aşamada, yetişkin ayrılma anksiyetesi düzeyinin, sosyal anksiyete üzerinde anlamlı ve pozitif yönde bir etkisi olduğu bulunmuştur [(F(1; 298)=87,79; p<.001); (B(b)=0,757; t=9,36; p<.001)]. Öğrencilerin sosyal anksiyete düzeyinin, yetişkin ayrılma anksiyetesi düzeyi ile açıklanma derecesi olan R2 değeri 0,228 olarak hesaplanmıştır. Buna göre, öğrencilerin yetişkin ayrılma anksiyetesi düzeyleri (puanları), sosyal anksiyeteyi %22,8 oranında açıklamaktadır. İkinci aşamada ise öğrencilerin yetişkin ayrılma anksiyetesinin bilişsel esnekliği anlamlı ve negatif yönde yordadığı görülmektedir [(F(1; 298)=19,28; p<.001); (B(b)=-0,187; t=4,39; p<.001)]. Öğrencilerin, bilişsel esnekliğinin yetişkin ayrılma anksiyetesi düzeyi ile açıklanma derecesi olan R2 değeri 0,061 olarak hesaplanmıştır. Buna göre, öğrencilerin, yetişkin ayrılma anksiyetesi düzeyi, bilişsel esnekliği %6,1 oranında açıklamaktadır. Üçüncü aşamada, modele yetişkin ayrılma anksiyetesi ve bilişsel esneklik birlikte dâhil edildiğinde, öğrencilerin yetişkin ayrılma anksiyetesi düzeyinin sosyal anksiyete üzerindeki etkisinin 0,682’ye düştüğü görülmüştür (B(b)=0,682; t=8,35; p<.001). Bu da bize, bilişsel esnekliğin (kısmi) aracılık rolünde olduğunu göstermektedir. Bilişsel esnekliğin aracılık etkisine ilişkin ayrıca bir Sobel testi de yapılmış ve test sonucu da anlamlı çıkmıştır (Z=2,80; p<.01). Başka bir ifadeyle, üniversite öğrencilerinin, yetişkin ayrılma anksiyetesi düzeyinin (puanının), sosyal anksiyete düzeyi üzerindeki etkisinde bilişsel esnekliğin kısmi aracılık rolü üstlenmektedir.
59
BEŞİNCİ BÖLÜM
TARTIŞMA VE YORUM
Bu bölümde, öncelikle araştırmaya katılan üniversite öğrencilerinin bilişsel esneklik, sosyal anksiyete ve yetişkin ayrılma anksiyetesi düzeylerinin kişisel bilgi formunda yer alan değişkenlere göre farklılaşıp farklılaşmadığını gösteren bulgular yorumlanacak ardından öğrencilerin bilişsel esneklik, yetişkin ayrılma anksiyetesi ve sosyal anksiyete düzeylerinin birbirleriyle olan ilişkisi yorumlanmasına geçilecek ve son olarak bilişsel esnekliğin aracı rolü incelenerek tez çalışmasının tartışma ve yorum bölümü tamamlanacaktır.