Teknolojinin h zl ilerleyi'inin pek çok alana yans mas olmu'tur. Bu alanlardan biri olan e(itime teknolojinin entegrasyonu çe'itli ara't rmalar beraberinde getirmi'tir. 4nternet, çoklu ortam, hiperortam veya sanal gerçeklik gibi anahtar sözcükler ara't rmalarda tart 'mas z somut terimler haline gelmi'tir (Ta'ç ve Soran, 2008). Teknolojinin bar nd rd ( çe'itli bile'enleri bir arada kullanmay gerektiren çoklu ortam, ö(renme ortamlar nda kullan lmaya ba'lanan araçlardan biri olmu'tur.
Literatürde çoklu ortam n çe'itli tan mlamalar na rastlanmaktad r. Metin, grafik, resim, video, ses içeren sistemlerin bilgisayar ortam nda bir araya getirilerek olu'turuldu(u ortamlara çoklu ortam denir (Newby, Stepich, Lehman and Rusell, 2000). Booz ve Hamilton’ un (1997) tan mlamas etkile'imi içine almaktad r: Çoklu ortam, özellikle bilgisayar, ileti'im ve araç olanaklar ndan yeni tarz hizmet ve ürünlerin çoklu(u için üst terim olarak kullan lmaktad r. Bu ürünler esas olarak üç temel özelli(e sahip olmal d r (akt. Ta'ç ve Soran, 2008):
• Etkile'imli kullanma olana( , (çoklu ortam için merkezi terim olan etkile'imin buradaki tan m ndan öncelikle kullan c n n program içeri(ine müdahalesi anla' lmaktad r.)
• Farkl ortam tiplerinin uyumlu kullan m , (süre s n rl ortamlar ile süre s n rs z ortamlar n kombinasyonu)
• Kullanma temeli olarak dijital teknik, (bilginin hem depolanmas hem de daha sonra tekrar çal ' lmas ndaki teknikler farkl ortamlara dayand r lmal d r.)
Çoklu ortam uygulamalar na yönelik ilkö(retim ve ortaö(retim düzeylerinde çe'itli ara't rmalar yap lm ' (örn. Sezgin, 2002; Rieber, 1991) ve bunlar n sonuçlar nda çoklu ortam uygulamalar yap lan gruplar n uygulanmayan gruplara göre daha ba'ar l olduklar sonucuna ula' lm 't r. Bunlardan biri olan Baek ve Layne (1988), bilgisayarda düzenlenmi' üç farkl ortam olu'turmu' ve bu ortamlardan hangisinin ö(renmede daha etkili oldu(unu ara't rm 'lard r. Ö(renenler, a) sadece metin, b) metin ve dura(an grafik, c) metin ve animasyondan olu'an ortamlar n birinde çal 'm 'lard r. Bu ortamlar ö(renenler taraf ndan kontrol edilebilmi'tir. Ö(renenlere çal 'ma sonunda çoktan seçmeli ve k sa cevapl sorulardan olu'an bir s nav verilmi'tir. Elde edilen sonuçlar, animasyonla desteklenen metinle olu'turulmu' ortam n, di(er iki ortamdan daha etkili ö(renmeler olu'turdu(unu ortaya koymu'tur (akt. Akkoyunlu ve Y lmaz. 2005).
Teknoloji tabanl çoklu ortam ö(renmenin bu ba'ar s ndaki nedenler a'a( daki 'ekilde aç klanabilir:
• Gerçek yasama yak nl k: Teknoloji tabanl çoklu ö(renme ortamlar iyi tasarland klar nda gerçek yasam n simüle edilmi' sekli olarak kars m za ç kmaktad r. Bu tip bir çevrelerde ö(renen; renkleri, hareketi görür; sesleri duyar; nesneleri bulunduklar üç boyutlu ortam içinde hareket halinde alg lar ve onlarla etkile'me f rsat yakalayabilmektedir.
• Kal c l k: Yap lan ara't rmalar görme yoluyla edinilen bilginin hat rlanma oran % 20; görülen ve i'itilenin hat rlanma oran % 50; hem görülen, hem i'itilen, hem de yap lan n hat rlanma oran ise % 80 olarak ortaya koymaktad r. Bu boyutuyla, ö(renene görme ve i'itme yolu ile çoklu ortamlarda aktar lan bilgilerin kal c oldu(u gözlenmektedir.
• Dikkat çekicilik: Çoklu ortam, birden fazla duyuya hitap etti(inden ö(renenlerin dikkatlerinin sunulan bilgi üzerine çekilmesi ve ilginin daha uzun süre korunmas mümkün olmaktad r.
• Esnek ö(renme ortamlar : Özellikle etkile'imli çoklu ö(renme ortamlar nda ö(renenlere ö(renme ortam içerisinde ö(renme stil ya da stratejilerine göre ilerleme serbestli(i verilerek esnek bir yap sa(lanmaktad r (Marmara Üniversitesi, 2003’ten aktaran Akkoyunlu ve Y lmaz, 2005:10).
Bunun yan nda çoklu ortam teknolojisinin kullan lmas ile birlikte etkile'im 'ans do(du(undan ak lda tutabilme gücü % 80‘e varan oranlara de(in
artt r labilmektedir (Erdo(an, Ku', Özsoy, 2005). Bu duruma Kul (1995) a'a( daki 'ekilde i'aret etmektedir:
Video, bilgisayar grafi(i, yaz lar, ses, müzik gibi birden fazla medyan n bilgisayar ortam nda uyum içersinde birle'tirilerek, insan n duyu organlar taraf ndan tek bir medya olarak alg lanmas n sa(layabilecek hale getirilmesi olarak tan mlanan multimedya, ayn anda birden fazla duyu organ m za hitap etmesi aç s ndan çarp c d r. Gerçekten de bir olay duyarsak fikrimiz olur, görürsek anlar z, ama hem duyar hem de görürsek daha iyi kavrar z. ( Kul, 1995:5).
Sanat e(itiminde esas olan, bireylere imgelem gücü ve ki'isel yorum becerisi kazand rmak ve böylece farkl dü'ünceler üretebilen yarat c bireyler yeti'tirmek oldu(undan bu amaç kapsam nda geli'en teknolojiden yararlanmak önemlidir (4z-Bölüko(lu, 2004). Bu ba(lamda çoklu ortam platformunun, ö(renme sürecine katk lar 'u basamaklar alt nda s ralanabilir:
1.Yarat c l ( n ortaya ç kmas n sa(lar.
2.Sosyal ileti'imde bulunma yetene(ini geli'tirir.
3.Her ö(rencinin kendi h zlar nda ve düzeylerinde ilerleme olas l ( verir. 4.Kendine güveni artt r r.
5.Problem çözme ve dikkatini bir problem üzerine yo(unla't rma yetene(ini geli'tirir.
6.Ö(rencinin ö(renme zaman ndan tasarruf sa(lar.
7.Belgeleme, dosyalama ve belgelere ba'vurma al 'kanl ( n kazand r r.
8.Önceki çözümleri ara't r p bunlar yeni bir çözüm için kullanabilme yetene(ini geli'tirme, yeni çözüm bulmas n sa(lar.
9.Matematik ve dil yetene(ini geli'tirir. 10.Payla' m duygusunu geli'tirir.
11.Daha çok bilgiye ula'ma imkân verir.
12.An nda dönüt sa(land ( için kaç r lan ders veya konu ö(renci taraf ndan tekrar edilebilir.
13.Benze'imler sayesinde ö(rencilere özgü mekânlar sa(lar.
2.2.1. Çoklu Ortam Materyallerinin çeri1ini Olu0turan Bile0enler
Çoklu ortam materyallerinin içeri(ini olu'turan çe'itli bile'enler bulunmaktad r. Bu bile'enler metin, film-video, ses-müzik, canland rma-animasyon ve görsel ö(eler (resim–illüstrasyon–çizim-foto(raf) olarak s ralanabilir. A'a( da içeri(i olu'turan bu bile'enler aç klanmaktad r.
2.2.1.a. Metin
Çoklu ortam materyallerinde ileti'im sürecinde en s k yararlan lan medyalardan biri metindir. Metni çoklu ortam materyallerinde kullanmada dikkat edilmesi gereken durumlar bulunmaktad r. Ula' lmak istenen bilgiyi en k sa yoldan kullan c ya aktaran yaz lar ve cümleler, grafik-tasar m, ses, animasyon gibi medyalarla desteklenerek daha canl ve çarp c hale getirilmekte; bu do(rultuda, tasar m içerisinde yer alan metin ve yaz lar s k c paragraflar olmaktan ç kar larak, grafik ara yüzle ve di(er medyalarla etkile'imli hale getirilmelidir (Sar kaya, 2006). Böylece metnin çoklu ortam materyali içinde etkili olarak kullan lmas sa(lan r. 2.2.1.b. Film –Video
Filmler ve videolar çoklu ortam materyallerinde yer alan en dikkat çekici bölümlerden bir tanesidir. Video filmler, etkile'imli çoklu ortam projelerinde konu ile ilgili k sa tan t mlar, gerçek zamanl ders ortamlar , röportajlar, video klipler ve belgeseller gibi film ortamlar , platform içersinde, tekrar oynat labilir özelli(iyle s kça kullan lmaktad r (Sar kaya, 2006). Çoklu ortam materyalleri içerisine yerle'tirilen filmler ve videolar görsel ve i'itsel olarak ula'makta ve ö(renme sürecini desteklemektedir.
2.2.1.c. Ses – Müzik
Ses ve müzik çoklu ortam materyallerinin vazgeçilemez bile'enlerinden biridir. Ses ve müzik eklenerek çoklu ortam materyalleri i'itsel olarak ula'may
sa(lamaktad r. Bunun yan nda ses özelliklerinin dikkatli kullan m çoklu ortam materyalinin etkili olmas nda rol oynamaktad r. Sar kaya (2006) çoklu ortam materyallerinde sese ili'kin a'a( dakilere dikkat edilmesi gerekti(ine i'aret etmektedir:
Etkile'imli çoklu ortam tasar m nda ses ve müzi(in kullan m , hedef kitlenin yas durumuna göre önem kazanmaktad r. Tasar mda hedef kitleye uygun, dikkat art r c , alg y destekleyici, ritmik ve yumu'ak, müzikler kullan lmal d r. Uzun metinlerin yer ald ( projelerde bunlar okumak istemeyen kullan c lar için seslendirme yap lmal d r. Kullan c denetimli olan çoklu ortam uygulamalar nda ses ve müzi(in kontrolü de kullan c da olmal d r. Ses azalt l p, ço(alt labilmeli, kullan c n n iste(ine göre gerekirse kapat labilmelidir. Müzik ile ortamda var olan animasyon, metin, video ve ara yüz gibi di(er bile'enler senkronize edilmelidir (s.17).
Belirtilen bu noktalar n dikkate al nmas etkili bir çoklu ortam materyali olu'turmada gereklidir.
2.2.1.d. Canland'rma –Animasyon
Canland rma ve animasyonlar çoklu ortam materyallerinin içeri(ini olu'turan önemli bile'enlerden bir tanesidir. Bununla birlikte çoklu ortam materyalleri olu'turulurken canland rma ve animasyonlara hangi oranda yer verilmesine karar verilmesi önemli bir süreçtir. Sar kaya (2006: 18) çoklu ortam materyallerinde animasyona ili'kin a'a( dakilere dikkat edilmesi gerekti(ine i'aret etmektedir:
Etkile'imli çoklu ortam, anlat m diliyle dinamik bir yap içermektedir. Bu dinamik yap içersinde animasyonlar, çoklu ortam tasar m nda kullan lan metin ve görsellerin ortama katt ( monotonlu(u ve dura(anl ( y kmaktad rlar. Tasar mda hedef kitlenin ya' düzeyine uygun canland rma ve animasyonlar, dura(an anlat lara göre daha etkili ve dikkat çekici olmaktad rlar. Bununla birlikte animasyon kullan m nda dikkat edilmesi gereken önemli noktalar vard r. Uygulama içersinde kullan lan animasyonlar n, nerelerde ve ne kadar kullan laca( na, do(ru karar verilmelidir. 4yi bir animasyon, kullan c n n dikkatini etkili bir 'ekilde çekerken ayn zamanda önemli bir metinden de uzakla't rabilmesi olas bir durumdur (s. 18).
Belirtilen bu noktalar n dikkate al nmas çoklu ortam materyalinin daha etkili olabilmesini sa(lamada önemli olmaktad r.
2.2.1.e. Görsel Medyalar ( Resim– llüstrasyon–Çizim-Foto1raf )
Görsel medyalar çoklu ortam tasar m n n temelini olu'turmakta, bu nedenle iyi bir tasar m, kullan lan görsel ö(eler ve bu ö(elerin tasar m içersinde do(ru olarak yerle'tirilmesiyle olu'turulabilmektedir (Sar kaya, 2006). Bu ba(lamda bir çoklu ortam materyali içerisinde kullan lacak resim, illüstrasyon, çizim, foto(raf gibi görsellerin seçiminde ve çoklu ortam materyaline entegre etmede görsel tasar m ilkelerine uygun hareket etmek uygun olacakt r.