DOKTORA TEZ
GRAF K TASARIM E
T M Ç N GÖRSEL
ÇOKLU ORTAM MATERYAL GEL T RME
Ekin BOZTA
zmir
2009
DOKTORA TEZ
GRAF K TASARIM E
T M Ç N GÖRSEL
ÇOKLU ORTAM MATERYAL GEL T RME
Ekin BOZTA
Dan#$man
Yrd. Doç. Turan ENG NO LU
zmir
2009
YÜKSEK Ö RET M KURULU DOKÜMANTASYON MERKEZ TEZ VER FORMU
Tez No: Konu No: Üniv. No: *Not: Bu bölüm merkezimiz taraf,ndan doldurulacakt,r.
Tezin Yazar,n,n
Soyad,: BOZTA Ad,: Ekin
Tezin Türkçe Ad,: Grafik Tasar,m E3itimi çin Görsel Çoklu Ortam (Multimedya) Materyali Geli7tirme
Tezin Yabanc, Dildeki Ad,: Tezin Yap,ld,3,
Üniversite: DOKUZ EYLÜL ÜN VERS TES Enstitü: E T M B L MLER Y,l: 2009
Di3er Kurulu7lar: Tezin Türü:
1. Yüksek Lisans Dili: Türkçe 2. Doktora Sayfa Say,s,:
3. T,pta Uzmanl,k Referans Say,s,:
4. Sanatta Yeterlilik Tez Dan,7man,n,n
Unvan,: Yrd. Doç. Ad,:Turan Soyad,:ENG NO LU Türkçe Anahtar Kelimeler ngilizce Anahtar Kelimeler
1. Grafik Tasar,m 1. Graphic Design
2. Çoklu Ortam 2. Multi Media
3. Çoklu Ortam Ö3retim Materyali 3. Multi Media Teaching Material
TE EKKÜR
Doktora ö renimi sürecinde ve ara!t rman n her a!amas nda, bana yol gösteren, destek olan, emek veren dan !man m Yrd. Doç. Turan ENG NOELU’na, yine doktora ö renimi ve ara!t rma sürecinde, yapt yönlendirmelerle ufkumu geni!leten yakla! m ndan ve verdi i emekten dolay Prof. Yüksel USLAY’a, ara!t rma sürecinde e itim bilimsel yönlendirmeleri ba!ta olmak üzere ara!t rman n her a!amas nda, bana yol gösteren ve yard mc olan Ö r. Gör. Dr. Sibel YE6 LDERE’ye, ara!t rman n son !eklini almas nda önemli yard mlar n gördü üm Dr. Bekir NCE’ye ve ara!t rmada yer alan materyalin haz rlanma sürecinde teknik anlamda destek vererek, emek harcayan Ali KARATAY’a te!ekkür ediyorum.
Ayr ca doktora süresince, ya!ad m tüm zorluklarda bana destek olarak çözüme ula!mas n sa layan aileme çok te!ekkür ediyorum.
Ç NDEK LER
Ba!l k Sayfas
Yemin Metni ……….………... i
De erlendirme Kurulu Üyeleri ………. ii
Yüksek Ö retim Kurulu Dokümantasyon Merkezi Tez Veri Formu .…………. iii
Te!ekkür ……….. iv çindekiler ………. v Tablo Listesi ………. ix 6ekil Listesi ……….. x Özet ……….. v BÖLÜM I ………..……….. 1 G R 6 ………... 1 1. 1. Problem Durumu ………..……...……. 3 1. 2. Amaç ve Önem ………..………...…… 6 1. 3. Problem Cümlesi ………..………...…. 7 1. 4. Alt Problemler ………..……….... 7 1. 5. Say tl lar ………..…………. 8 1. 6. S n rl l klar ……….……….. 8 1. 7. Tan mlar ………..………. 9 BÖLÜM II ………..………. 10 LG L YAYIN VE ARA6TIRMALAR .………...………. 10
2.1. Grafik Tasar m ve E itimi .………..……. 10
2.1.1. Logo ……….….. 11
2.1.2. Logo Tasar m Süreci ………..……… 17
2.1.3. Kullan m Alanlar ……….….………. 19
2.2. Çoklu Ortam ………..……… 20
2.2.1.a. Metin ...………... 23
2.2.1.b.Film –Video ……….….………… 23
2.2.1.c. Ses – Müzik .………..………...………... 23
2.2.1.d. Canland rma –Animasyon ………...……….... 24
2.2.1.e. Görsel Medyalar ( Resim– llüstrasyon–Çizim-Foto raf ) …...………... 25
2.3. Çoklu Ortam Materyallerinin Tasar m Süreci ………... 25
2.3.1. Çoklu Ortam Materyallerinde Kullan labilen Bilgisayar Yaz l mlar ....… 25
2.3.1.a. Adobe Flash Creative Suit 3 ………..………... 26
2.3.1.b. Adobe Photoshop Creative Suit 3 ……….…... 27
2.3.1.c. Adobe llustrator Creative Suit 3 ……….……… 29
2.3.1.d. Adobe After Effects Creative Suit 3 ……….………... 30
2.3.1.e. Sound FORGE 8.0 ……….……….. 32
2.3.2. Çoklu Ortam Materyallerinde Kullan lan Donan m ………... 33
BÖLÜM III ………..……….. 35
YÖNTEM ………..………... 35
3.1. Ara!t rma Modeli ……….………. 35
3.2. Evren ve Örneklem ……….……….. 38
3.3. Veri Toplama Araçlar ……….………. 41
3.3.1. Materyal Öncesi Yaz l Uzman Görü!leri ……….. 41
3.3.2. Çoklu Ortam Setlerini De erlendirme Formu …………..……….. 41
3.3.3. Logo Tasar m ile lgili Çoklu Ortam Materyaline Yönelik Görü!me Formu ………... 42
3.4. Veri Çözümleme Teknikleri ………..……… 44
BÖLÜM IV ……….………... 46
BULGULAR VE YORUMLAR ………..……….…...…… 46
4.1. Birinci Alt Probleme li!kin Bulgular ve Yorumlar ………..….….. 46
4.1.1. Giri! ve Ana Menü ………..………..…. 53
4.1.1.a. Logo Tasar m ………..………... 58
4.1.1.b. Uzman Anlat mlar ……….………. 60
4.1.1.d. Tasar mc lar ……….……… 70
4.1.1.e. Kütüphane ……….………... 74
4.1.1.e.1. Ünlü Markalar n Logolar ……….………... 77
4.1.1.e.2. Logo Revizyonlar ……….………... 81
4.1.1.e.3. Logo Ar!ivleri ………..……….... 86
4.1.1.e.4. Logo Uygulama Alanlar ………..……….... 91
4.1.1.e.5. Logo Animasyonlar ………..………... 96
4.1.1.e.6. Kaynaklar ………..………... 101
4.1.1.f. Logo tescili ………..………. 105
4.1.1.g. Ekstralar ………..……… 107
4.1.1.g.1. Oyunlar ………..………... 110
4.1.1.g.2. Logo Aritmeti i ……….………... 118
4.1.1.g.3. Benzer Logo Tasar mlar ………..……….... 122
4.1.1.g.4. Linkler ………..………... 126
4.1.1.h. Cd Kullan m K lavuzu ……….……….…….. 129
4.1.1.i. Sözlük ……….……….. 130
4.1.1.k. De erlendirme ……….……….………... 133
4.1.2. Ç k ! ……….……….. 138
4.2. kinci Alt Probleme li!kin Bulgular ve Yorumlar ……….…………... 140
4.3. Üçüncü Alt Probleme li!kin Bulgular ve Yorumlar ……….………... 142
4.3.1. E itimsel çerik ………..……… 142
4.3.2. Görsel Tasar m ………..………... 143
4.3.3. Teknik Özellikler ………..………... 143
4.4. Dördüncü Alt Probleme li!kin Bulgular ve Yorumlar …………..………... 156
4.5. Be!inci Alt Probleme li!kin Bulgular ve Yorumlar……….………. 167
BÖLÜM V ………..………...………. 180
SONUÇ, TARTI6MA VE ÖNER LER ………….……….. 180
EKLER ………..……….. 187 EK.1 Çoklu Ortam Setlerini de erlendirme Formu ………..………... 187 EK.2 Logo Tasar m Konulu Çoklu Ortam Materyaline Yönelik Görü!me
Formu………... 189
EK.3 Grafik Tasar m E itiminde Kullan lmas için Görsel Çoklu Ortam (Multimedya) E itim Materyali Olu!turulmas Hakk nda Alan Uzman Ö retim Elemanlar n n Görü!lerine li!kin çerik Analizi ve Kodlama Tablosu. 191 EK.4 Logo Tasar m Konulu Görsel Çoklu Ortam Materyali ……….. 199 EK.5 Dokuz Eylül Üniversitesi E itim Bilimleri Enstitüsü Etik Kurulu zni …. 200 EK.6 Görü! Alma Formu Gönderilen Ve Yan t Veren Ö retim Elemanlar n n
TABLO L STES
Tablo-3.1. Çoklu Ortam Materyalinin Pilot Çal !mas na Kat lan Ö retmen Adaylar n n Cinsiyete ve Ba!ar Durumlar na Göre Da l mlar ………. 40 Tablo-4.1. Görsel Çoklu Ortam E itim Materyalinin Haz rlanmas Hakk nda Uzman Görü!lerinden Elde edilen Teknoloji Kullan m Ba!l kl Temalar ve
Kodlar Tablosu ………. 47
Tablo-4.2. Görsel Çoklu Ortam E itim Materyalinin Haz rlanmas Hakk nda Uzman Görü!lerinden Elde edilen Ö renme ve Ö retim Ba!l kl Temalar ve
Kodlar Tablosu ………. 49
Tablo-4.3. Görsel Çoklu Ortam E itim Materyalinin Haz rlanmas Hakk nda Uzman Görü!lerinden Elde edilen Grafik Tasar m Ö retimi Ba!l kl Temalar ve Kodlar Tablosu ……… 51
Tablo-4.4. Alan Uzmanlar n Logo Tasar m Konulu Görsel Çoklu Ortam Materyaline Yönelik Görü!lerinin Da l m ……… 141
EK L L STES
6ekil 1. Adobe Flash Creative Suite 3 Program n n Aç l ! Görüntüsü ………. 27
6ekil 2. Adobe Photoshop Creative Suite 3 Program n n Aç l ! Görüntüsü …. 28 6ekil 3. Adobe Illustrator Creative Suite 3 Program n n Aç l ! Görüntüsü … 30 6ekil 4. Adobe After Effects Creative Suite 3 Program n n Aç l ! Görüntüsü 31 6ekil 5. Sound Forge 8.0 Program n n Aç l ! Görüntüsü………...… 32
6ekil 6. Logo Tasar m Konulu Görsel Çoklu Ortam Materyali’nin Aç l ! Ekran ………. 54
6ekil 7. Animasyon Ekran n n Görünümü ………. 55
6ekil 8. Animasyonu Atlama Dü mesi ……….. 55
6ekil 9. Ana Sayfa Görünümü ……… 56
6ekil 10. Konu Ba!l klar Dü melerinin Aktif ve Pasif Hallerinin Görünümü.. 57
6ekil 11. Dü melerin Pasif ve Aktif Hallerinin Görünümleri ……….. 57
6ekil 12. Logo Tasar m Ba!l kl Bölümünün Dü me Görüntüsü ………. 58
6ekil 13. Metin Kayd rma Çubu u Görünümü ……….. 59
6ekil 14. Logo Tasar m Ba!l kl Bölümün Ekran Görünümü ……….. 59
6ekil 15. Ana Sayfaya Dönü! Dü mesinin Görünümü ………...……….. 60
6ekil 16. Uzman Anlat mlar Ba!l kl Bölümünün Dü me Görüntüsü ……... 61
6ekil 17. Uzman Anlat mlar Bölümünün Görünümü ………...… 61
6ekil 18. Uzman Anlat mlar na Ait Dü me Görünümleri ………... 62
6ekil 19. Uzman Anlat mlar na Ait Dü melerin Aktif Görünümleri ……...…. 62
6ekil 20. Uzman Anlat mlar Video Görüntüsü-1 ………...….. 63
6ekil 21. Uzman Anlat mlar Video Görüntüsü–2 ………..…….. 64
6ekil 22. Video Dü melerinin Görünümü ………...….. 64
6ekil 23. Logo Tasar m Süreci Ba!l kl Bölümün Dü me Görünümü …….…. 65
6ekil 24. Logo Tasar m Süreci Ba!l kl Bölümün Görünümü ………...… 66
6ekil 25. Kayd raç ve Ana Sayfaya Geçi! Görünümü ……...……… 66
6ekil 26. Görsellere Ula!t ran Ok Görünümü ………..………. 67
6ekil 27. Tasar m Süreçleri Bölümündeki Dü melerin Görünümü …………... 67
6ekil 28. Tasar m Süreçleri Bölümünde Örneklerin Görünümü ……...……… 68
6ekil 29. Tasar m Süreçleri Bölümünden çerik Örnekleri Görünümü ...…….. 68
6ekil 31. Tasar mc lar Ba!l kl Bölümünün Görünümü ………...…. 71
6ekil 32. Tasar mc simlerinden Olu!an Dü melerin Aktif ve Pasif Hallerinin Görünümü ………..………... 72
6ekil 33. Tasar mc Çal !malar n n Bölüm çindeki Görünümü ……...……… 72
6ekil 34. Tasar mc lar n Logo Tasar m Örneklerinin Görünümü ……….. 73
6ekil 35. Kütüphane Ba!l kl Bölümün Dü me Görünümü ………...…... 74
6ekil 36. Kütüphane Ba!l kl Bölümün Ekran Görünümü ………. 75
6ekil 37. Kütüphane Ba!l kl Bölümün çindeki Dü melerin Ekran Görünümü ……….. 76
6ekil 38. Ünlü Markalar n Logolar Ba!l kl Bölümün Dü me Görünümü ….. 77
6ekil 39. Ünlü Markalar n Logolar Ba!l kl Bölümün Ekran Görünümü ……. 78
6ekil 40. Ünlü Markalar n Logolar Ba!l kl Bölümde Görsellere Ula!may Sa layan Dü melerin Ekran Görünümü ………...…. 78
6ekil 41. Ünlü Markalar n Logolar Ba!l kl Bölümündeki Dü melerin Görünümü ……….. 79 6ekil 42. Ünlü Markalar n Logolar Ba!l kl Bölümündeki Örneklerin Ekran Görünümü ………..…….... 80
6ekil 43. Logo Revizyonlar Ba!l kl Bölümün Dü me Görünümü ………….. 81
6ekil 44. Logo Revizyonlar Ba!l kl Bölümün Ekran Görünümü ………...…. 82
6ekil 45. Bölümün çinde Yer Alan Metnin Ekran Görüntüsü ………..……... 82
6ekil 46. Görsellere Ula! lmay Sa layan Dü menin Ekran Görüntüsü …...… 83
6ekil 47. Logo Revizyonlar Ba!l kl Bölümündeki Dü melerin Görünümü … 83 6ekil 48. Logo Revizyonlar Ba!l kl Bölümündeki Örneklerin Ekran Görünümü ……….. 84
6ekil 49. Logo Ar!ivi Ba!l kl Bölümün Dü me Görünümü ……… 86
6ekil 50. Logo Ar!ivi Ba!l kl Bölümün Ekran Görünümü ………..… 87
6ekil 51. Kayd rac n Ekran Görüntüsü ……….. 88
6ekil 52. Dü melerin Aktif ve Pasif Hallerinin Görünümü ……….. 88
6ekil 53. Logo Ar!ivi Ba!l kl Bölümündeki Örneklerin Ekran Görünümü …. 89 6ekil 54. Logo Uygulama Alanlar Ba!l kl Bölümün Dü me Görünümü …… 91
6ekil 55. Logo Uygulama Alanlar Ba!l kl Bölümün Ekran Görünümü …... 92
6ekil 57. Uygulama Alanlar Ba!l kl Bölümdeki Dü melerin Görünümü …... 93
6ekil 58. Uygulama Alanlar Ba!l kl Bölümündeki Örneklerin Ekran Görünümü ……….. 94
6ekil 59. Logo Animasyonlar Ba!l kl Bölümün Dü me Görünümü ……….. 96
6ekil 60. Logo Animasyonlar Ba!l kl Bölümün Ekran Görünümü ………... 97
6ekil 61. Logo Animasyonlar Ba!l kl Bölümdeki Dü melerin Görünümü .... 98
6ekil 62. Video Kontrol Dü melerinin Görünümü ……… 98
6ekil 63. Logo Animasyonlar Ba!l kl Bölümdeki Örneklerin Ekran Görünümü ………. 99
6ekil 64. Kütüphane Ba!l kl Bölümün Dü me Görünümü ………... 101
6ekil 65. Logo Animasyonlar Ba!l kl Bölümün Ekran Görünümü …………. 102
6ekil 66. Bölümün Görsellerine Ula!may Sa layan Dü menin Ekran Görünümü ……….. 102
6ekil 67. Kaynaklar Ba!l kl Bölümdeki Dü melerin Görünümü …………... 103
6ekil 68. Kaynaklar Ba!l kl Bölümdeki Örneklerin Ekran Görünümü …...…. 103
6ekil 69. Kütüphane Ba!l kl Bölümün Dü me Görünümü …………...……... 105
6ekil 70. Logo Tescili Ba!l kl Bölümün Ekran Görünümü ………... 106
6ekil 71. Türk Patent Enstitüsünün Dü me Görünümü ………. 106
6ekil 72. Ekstralar Ba!l kl Bölümün Dü me Görünümü ………... 107
6ekil 73. Ekstralar Ba!l kl Bölümün Aktif ve Pasif Dü me Görünümü …….. 107
6ekil 74. Ekstralar Ba!l kl Bölümün Ekran Görünümü ……… 108
6ekil 75. Ekstralar Ba!l kl Bölümün Ekran Görünümü ……… 109
6ekil 76. Oyunlar Ba!l kl Bölümün Dü me Görünümü ………... 110
6ekil 77. Oyunlar Ba!l kl Bölümün Ekran Görünümü ………...….. 111
6ekil 78. Oyun 1 Ve Oyun 2 Dü melerinin Aktif Ve Pasif Ekran Görünümü .. 112
6ekil 79. Haf za Oyununun Birinci Bölümünün Görünümü ………. 112
6ekil 80. Haf za Oyununun kinci Bölümünün Görünümü ………...…… 113
6ekil 81. Haf za Oyunun Oynanma Sürecinin Ekran Görünümü ……….. 113
6ekil 82. Yap-Boz Oyunun Ekran Görünümü ………... 115
6ekil 83. Yap-Boz Oyunun Oynand Alan n Ekran Görünümü ………...….. 115
6ekil 84. Yap-Boz Oyunun Ayarlar n n Yap ld Alan n Ekran Görünümü…. 116 6ekil 85. Logo Tasar mlar n n Seçildi i Bölümün Ekran Görünümü ……...… 116
6ekil 86. Parça Say s n n Ayar n n Yap ld Alan n Ekran Görüntüsü …….... 117
6ekil 87. Yap-Boz Parçalar n n Aktif ve Pasif Durumlar n n Ekran Görüntüsü 117 6ekil 88. Logo Aritmeti i Ba!l kl Bölümün Dü me Görünümü …...………... 118
6ekil 89. Logo Aritmeti i Ba!l kl Bölümün Ekran Görünümü ……….... 119
6ekil 90. Görsellere Ula!may Sa layan Dü menin Ekran Görünümü …...….. 120
6ekil 91. Görseller çinde lerlemeyi Sa layan Dü melerin Ekran Görünümü. 120 6ekil 92. Logo Aritmeti i Ba!l kl Bölümdeki Görsellerin Ekran Görünümü .. 121
6ekil 93. Benzer Logo Tasar mlar Ba!l kl Bölümün Dü me Görünümü …… 122
6ekil 94. Benzer Logo Tasar mlar Ba!l kl Bölümün Ekran Görünümü …….. 123
6ekil 95. Bölümün çeri ini Olu!turan Görsellere Örnek Ekran Görünümü …. 123 6ekil 96. Görsellere Ula!may Sa layan Dü menin Ekran Görünümü ………. 124
6ekil 97. Görseller çinde lerlemeyi Sa layan Dü melerin Ekran Görünümü 124 6ekil 98. Benzer Logo Tasar mlar Ba!l kl Bölümdeki Görsellerin Ekran Görünümü ………...………... 125
6ekil 99. Linkler Ba!l kl Bölümün Dü me Görünümü ………...………. 126
6ekil 100. Linkler Ba!l kl Bölümün Ekran Görünümü ………...…. 127
6ekil 101. Linklerinin kullan m biçiminin Ekran Görünümü ……… 128
6ekil 102. CD Kullan m K lavuzu Ba!l kl Bölümün Dü me Görünümü ….… 129 6ekil 103. Dü menin Yer Ald Bölümün Ekran Görünümü ……….. 129
6ekil 104. CD Kullan m K lavuzunun Ekran Görünümü …………...………... 130
6ekil 105. Dü menin Yer Ald Bölümün Ekran Görünümü ……….. 131
6ekil 106. Sözlük Ba!l kl Bölümün Aktif ve Pasif Dü me Hallerinin Ekran Görünümü ……….. 131
6ekil 107. Sözlük Ba!l kl Bölümün Ekran Görünümü ………... 132
6ekil 108. Kayd rac n Ekran Görüntüsü ………...………. 133
6ekil 109. Dü menin Yer Ald Bölümün Ekran Görünümü ……….. 133
6ekil 110. De erlendirme Ba!l kl Bölümün Aktif ve Pasif Dü me hallerinin Ekran Görünümü ………... 134
6ekil 111. De erlendirme Ba!l kl Bölümün Ekran Görünümü ……… 134
6ekil 112. Testin Ba!lang ç Bölümün Ekran Görünümü ………... 135
6ekil 113. Testin Soru Bölümünün Ekran Görünümü ………... 136
6ekil 115. Yanl ! Cevab n K rm z Yanma Ekran Görünümü ………... 137
6ekil 116. Testin Sonuç Ekran Görünümü ………... 137
6ekil 117. Dü menin Yer Ald Bölümün Ekran Görünümü ……….. 138
6ekil 118. Ç k ! Bölümün Aktif ve Pasif Dü me hallerinin Ekran Görünümü 139 6ekil 119. Ç k ! Ekran n Görünümü ……….. 139
6ekil 120. Birbirine Kar !m ! Bölüm Ba!l klar n n Ekran Görünümü ……... 145
6ekil 121. Birbirine Kar !m ! Bölüm Ba!l klar n n Ekran Görünümü ……... 146
6ekil 122. Birbirine Kar !m ! Bölüm Ba!l klar n n Ekran Görünümü ……... 147
6ekil 123. Birbirine Kar !m ! Bölüm Ba!l klar n n Ekran Görünümü ... 148
6ekil 124. Birbirine Kar !m ! Bölüm Ba!l klar n n Ekran Görünümü ……... 149
6ekil 125. Birbirine Kar !m ! Bölüm Ba!l klar n n Ekran Görünümü ……... 149
6ekil 126. Birbirine Kar !m ! Bölüm Ba!l klar n n Ekran Görünümü ……... 150
6ekil 127. Birbirine Kar !m ! Bölüm Ba!l klar n n Ekran Görünümü ……... 151
6ekil 128. Do ru ve Yanl ! Cevap Seçeneklerinin Yand Ekran Görünümü 152 6ekil 129. Konu Ba!l klar n n Olu!tu u Ekran Görünümü ……….. 153
6ekil 130. Parçalar n Döndürülemedi i Ekran Görünümü ………...…. 154
6ekil 131. Fon Müzi ini Aç p Kapatmak çin Kullan lan Dü menin Ekran Görünümü ………...…... 168
6ekil 132. Video Kontrol Dü melenin Ekran Görünümü ………...….. 168
6ekil 133. Görsellere Ula!may Sa layan Dü menin Ekran Görünümü …...… 171
6ekil 134. Tasar m Süreçleri Bölümündeki Dü melerin Görünümü …………. 172
6ekil 135. Testin Soru Bölümünün Ekran Görünümü ………...… 173
6ekil 136. Do ru Cevab n Ye!il Yanma Ekran Görünümü ………...… 174
6ekil 137. Yanl ! Cevab n K rm z Yanma Ekran Görünümü …………...…… 175
6ekil 138. Testin Sonuç Ekran Görünümü ………...…… 175
6ekil 139. CD kullan m k lavuzunun Ekran Görünümü ………..…. 177
ÖZET
Grafik Tasar,m E3itimi çin Çoklu Ortam Materyali Geli7tirme Ekin BOZTA
Çoklu ortam (multimedya) uygulamalar , son dönemde bilgisayarla birlikte ya!am m za girmi!tir. Birçok alanda e itim arac olarak ba!ar yla kullan lmaktad r. Görüntü, ses, metin, video, animasyon ve müzik tabanl sunumlar n baz lar ndan ya da tümünden etkile!imli olarak yararlanmam z mümkün görünmektedir. Ancak bugünkü ö retim ve e itim uygulamalar m zda bu alanda çoklu ortam ö renme materyalleri bulunmamaktad r. Bu ba lamda ara!t rmada grafik tasar m e itiminde önemli konulardan biri olan logo tasar m na yönelik görsel çoklu ortam ö retim materyali geli!tirmek amaçlanmaktad r.
Ara!t rmada nitel ara!t rma içinde yer alan betimsel ara!t rma modeli kullan lm !t r. Burada bir neden-sonuç ili!kisini belirlemekten çok literatürdeki ara!t rmalara dayanarak logo tasar m sürecinin çoklu ortam ö retim materyali ile gerçekle!tirilmesi sürecini ortaya koymak amaçlanmaktad r. Bunun için çoklu ortam ö retim materyali haz rlama ve logo tasar m ile ilgili literatürdeki yaz l kaynaklar taranm ! ve bu yolla elde edilenlerden veri taban olu!turulmu!tur. Bu veri taban kullan larak literatürde i!aret edilen grafik tasar m ilkeleri, materyal olu!turma sürecinin gerekleri ve logo tasar m nda üzerinde durulmas gereken ö eler dikkate al narak logo tasar m na yönelik çoklu ortam ö retim materyali olu!turulmu!tur. Olu!turulan çoklu ortam materyalinin haz rlanmas sürecinde amaçlananlar gerçekle!tirebilme durumu uzman görü!ü al narak, ö retmen adaylar ile görü!me ve gözlem yoluyla pilot çal !ma gerçekle!tirilerek incelenmi! ve materyal son hale getirilmi!tir.
Anahtar Kelimeler: Grafik Tasar m, çoklu ortam, çoklu ortam ö retim materyali, logo tasar m
ABSTRACT
Improving Visual Multimedia Material for Graphic Design Education Ekin BOZTA
Recently, multimedia applications entered to our lives with the computer. It is being used in many different fields as a teaching device. It seems possible to utilize from some or all of the vision, sound, text, video, animation and music based presentations interactively. However, in current applications of education there is not enough multimedia teaching material in this field. In this context, it is the aim of this research to improve a visual multimedia teaching material which is an important issue in logotype design.
In this research, the descriptive research method, which is a part of qualitative research method, has been used. The aim of this research is not to determine a relation of cause-result but to reveal the process of logo designing by using multimedia teaching methods based on related literature. Therefore, related written literature has been scanned on preparing a teaching method for multimedia and logotype design and from the results a database was prepared. And by regarding this database and considering the graphic design principles in literature, requirements of the material preparing process and considering the important components in logotype design, a multimedia teaching material has been developed towards the logotype designing. During the process of establishing the aims has been investigated by consulting with teacher candidates, by getting expert views and by providing a pilot research through observation; and the material has been developed to the final stage intentionally.
BÖLÜM I
G R
Konvansiyonel anlamda, kitap, dergi, gazete, radyo, sinema, TV gibi tek yönlü ve tek boyutlu yay n yaparak; yaz , ses, görüntü formlar nda bilgi sunan araçlara (kaynaklara), bugün art k genel bir ifadeyle “medya” denilmektedir. Son y llarda bilgisayar teknolojisinin geli'mesi ve bu sayede özellikle a( (internet) üzerinden etkili ve h zl ileti'imin sa(lanmas yla bunlar n tümünü bir arada görme ve yararlanma f rsat sunan yeni olanaklar do(mu'tur. Buna paralel olarak, optik veri depolama araçlar n n (Compact Disk) da geli'erek ucuz ve etkili bir 'ekilde yayg nl k kazanmas ; tümle'ik bir ifadeyi içeren “çoklu Ortam” kavram n ve uygulamalar n hayat m za sokmu'tur. Bu bak mdan, çoklu ortam (multimedya) uygulamalar n n bilgisayarla birlikte an ld ( ve yayg nla't ( rahatl kla söylenebilir. Özellikle, ilk zamanlar sektörel anlamda ticari amaçl haz rlanan CD’ler, son y llarda e(itimcilerin fazlas yla ilgisini çekmi' görünmektedir. E(itim, ö(retim süreçlerinde görüntü, ses, metin, video, animasyon ve müzik tabanl sunumlar n baz lar ndan ya da tümünden etkile'imli olarak yararlanmak mümkündür ve ba'ar l örnekleri mevcuttur. Ancak sanat e(itiminde ve uygulamalar nda henüz yeterince yararlan ld ( n söylemek zordur. Sanat e(itimi sürecinde do(as gere(i atölye ortam nda bire bir yürütülmesi gereken uygulamalardan dolay , farkl ö(renme materyallerine fazla gereksinim duyulmad ( n yönünde genel bir kan olmakla birlikte, özellikle yeni medya araçlar ndan yararlan lmas grafik tasar m ve görsel ileti'im ö(retimi ve uygulamalar nda bir tür zorunluluk olarak kar' m za ç kmaktad r. Bu ba(lamda ara't rmada grafik tasar m e(itiminde önemli konulardan biri olan logo tasar m na yönelik görsel çoklu ortam ö(retim materyali geli'tirmek amaçlanmaktad r.
Tez be' bölümden olu'maktad r. Birinci bölümde ara't rma konusunun belirlenmesinden, çal 'man n son 'eklini almas na kadar geçen süreçten bahsedilmektedir. Ara't rman n genel hatlar ; problem durumu, ara't rman n amac ve önemi, problem cümlesi ve alt problemler, say lt lar, s n rl l klar ve tezde ad geçen tan mlamalar sunulmaktad r.
4kinci bölümde, ara't rma konusuyla ile ilgili yay n ve ara't rmalar yer almaktad r. Grafik tasar m, grafik tasar m e(itimi ve logo tasar m ile ilgili literatürde yer alan bilgilere yer verilmektedir. Bunun yan s ra çoklu ortam ö(retim materyali olu'turma ve çoklu ortam tasar m hakk nda da bilgi verilmektedir.
Üçüncü bölümde ara't rman n yöntemi yer almaktad r. Ara't rma deseni, evren ve örneklem, veri toplama yöntemleri, veri toplama araçlar , ara't rmac n n rolü ve veri çözümleme teknikleri belirtilmektedir.
Dördüncü bölümde ara't rman n bulgular ve yorumlar yer almaktad r. Bir çoklu ortam ö(retim materyalinin sahip olmas gereken literatürde i'aret edilen özellikler dikkate al narak haz rlanan materyalin yap s hakk nda bilgi verilmektedir. Bunun yan nda gerçekle'tirilen pilot çal 'malar sonucunda elde edilen bulgulara da yer verilmektedir.
Be'inci bölümde, dördüncü bölümde sunulan ara't rma bulgular toplu olarak de(erlendirilmektedir. Grafik tasar m konular ndan logo tasar m n n çoklu ortam ö(retim materyali kullan larak gerçekle'tirilmesine yönelik önerilerde bulunulmaktad r. Bunun yan s ra yap lmas alana katk sa(layacak yeni ara't rma konular önerilmektedir.
1.1. Problem Durumu
Grafik tasar m, bir mesaj iletebilmek için yaz ve 'ekillerden olu'turulmu', anlam bütünlü(ü olan görsel kompozisyonlara verdi(imiz genel bir ifadedir. Esas itibariyle eski Yunancada çizgi (resim) anlam na gelen grafik sözcü(ü, zamanla geli'en resim ve resimleme tekniklerinin d ' nda tan t ma yönelik özel bir alan n ad olarak da an lmaya ba'land ( söylenebilir. Görsel mesaj aktarma bilgisi insanl k tarihi kadar eski oldu(u için, ilk insan n ma(ara duvarlar na i'aretler yapmas , insan figürleri çizmesi, yaz n n bulunu'u, m s r hiyeroglifleri gibi önemli kal tlar, ilk grafik tasar m ürünleri olarak de(erlendirilebilirler. Tasar m sözcü(ü ise, günümüzde grafikten tümüyle ba( ms z hemen her alanda bir fikrin sunumu olarak kullan lmaktad r. Mimari ve endüstriyel ürünlerden, ekonomi ve hatta yönetim alanlar ndaki yeniliklere kadar pek çok proje tasar m süreçleri içermektedir. Anla' ld ( üzere tasar m “yeni” ile ilintili bir kavramd r. Günümüzde ayn amaca hizmet eden onlarca ürün tasarlan p piyasaya sürülürken, kalitenin ötesinde tan t m nda o ürüne yüklenen anlamlar grafik tasar m alan na girmektedir. Grafik tasar m n önemini Ertosun (2006) a'a( daki 'ekilde aç klamaktad r:
Grafik tasar m sürecinde, her gün kars la't ( m z s radan bir ürün, tasar mc n n dü'ünsel boyutunda ba'ka bir biçime, ba'ka bir ürüne dönü'ür. Tasar mc n n, yarat m sürecinde bamba'ka anlamlar yükledi(i bu ürün öyle bir de(i'ime u(ram 't r ki, art k ba'ka bir kimlik ile kar' m za ç kar. 4zleyicinin dikkatini çekerek onu etkisi alt na al r, kitleleri etkiler. 4zleyicinin sahip olmak için yar 't ( bir ürün oluverir birden. Ürün farkl ki'ili(i ile hedef kitlesine ula' r ve onu yönlendirmeye ba'lar (s. 1).
Sanayi Devrimi sonras , h zla ya'am m za giren endüstriyel ürünlerin çe'itlenmesinde ve arz-talep dengesinde tan t m-reklam faaliyetlerinin önemli rolü oldu(u bir gerçektir. Reklam n alg de(i'imine neden oldu(u ve yeni ihtiyaçlar ortaya ç kard ( n , dolay s yla tüketimi körükledi(i söyleyebiliriz. Bu bak mdan “grafik tasar m” sanatsal aç l m n n yan nda as l endüstriyel bir kol olarak geli'im göstermi'tir.
4ngiltere, Almanya gibi sanayi devi ülkelerde 20. yüzy l n ba'lar ndan itibaren, gereksinimden do(an “tasar m” sihirli bir sözcük haline gelmi'tir. Do(al
olarak, tasar m e(itimine yönelik çabalar fazla gecikmemi'tir. 4ngiltere’deki William Morris Okulu’nda incelemelerde bulunan Mimar Walter Gropius, özgün bir model olarak Bauhaus Okulu’nu Almanya’da kurar. Sanatç ile zanaatç y ayn ortamda bulu'turan bu yenilikçi yakla' m, sanat e(itiminde de ilk kez “tasar m” kavram n öne ç karm 't r (Özsoy,2003:64).
Ülkemizde ise 1927’den sonra 4smail Hakk Baltac o(lu, 4smail Hakk Tonguç ve Mustafa Necati gibi e(itimcilerimizin sanat e(itiminde Alman Ekolünü benimsedikleri dikkat çeker. 1932’de Ankara’da kurulan Gazi E(itim Enstitüsü Resim-4' Bölümü’nün 1941 sonras programlar nda Grafik derslerinin yer ald ( görülmektedir (Etike, 1995: 63).
1960’lardan sonra Tatbiki Güzel Sanatlar Yüksekokulunun aç lmas yla, grafik tasar m ülkemizde ba( ms z olarak alan e(itimi verilin sanat dallar ndan biri haline gelmi'tir. 1982 sonras di(er güzel sanatlar fakültelerinin yüksek ö(retime dahil olmas yla birlikte say lar h zla artm 't r.
Logo, kullanan ürün, marka veya 'irketlerin içerdikleri tüm anlam ve kurumsal kimli(ini yans tan h zl bir stenografi sa(lad ( için oldukça önemlidir (Pimentel, 1997). 4yi tasarlanan bir logo ürünü, markay veya kurumu oldu(undan daha iyi yerlere ta' yabilir. Ancak logo do(ru tasarlanmad ( nda, kullanan bulundu(u noktadan geriye de götürebilir (Eliot, 1994). Logolar n sahip oldu(u bu etki, grafik tasar m e(itiminde logo tasar m n n üzerinde dikkatle durulmas n n gereklili(ine i'aret etmektedir. Grafik tasar m e(itiminde sahip oldu(u bu önem nedeni ile logo tasar m ara't rma konusu olarak seçilmi'tir.
Grafik ve logo tasar m e(itimi ö(rencilerin bu alanda yap lm ' yaz l , i'itsel, görsel ve hareketli örnekleri görmelerini gerektirmektedir. Grafik tasar m çe'itli ihtiyaçlara çözüm üretmeyi amaç edinen bir tasar m alan olarak grafik e(itiminde uygulama etkinliklerine büyük a( rl k verilmektedir ve içinde bilgisayar teknolojisinin olanaklar n da bar nd rmaktad r (Ertosun, 2006). Bu ba(lamda grafik tasar m nda var olan teknolojilerin derslere yans t lmas ö(renme sürecini
zenginle'tirecektir. Bu 'ekilde ö(renciler tasar m süreçleriyle ilgili bilgileri etkile'imli olarak ö(renme f rsat na sahip olacaklard r. Eri'ti (2005) teknoloji destekli uygulamalarla etkile'imli ö(renmenin ö(rencilere sa(lad ( yararlara i'aret etmektedir:
Ö(rencilere kendi ö(renme h zlar oran nda çal 'abilme olana( sunmas , ö(rencilerin ö(renme etkinliklerine yönelik motivasyonu art rmas , ö(renmeyi e(lenceli ve ilgi çekici hale getirmesi, etkile'imli olarak ö(renme sürecine kat l m olanakl k lmas , bilgi aktar m n n resim gösterme, video/ses/animasyon gibi ö(elerle zenginle'tirilmesi, ö(rencinin an nda ve uygun dönüt almas n kolayla't rmas , bu yollarla ö(renmenin ö(rencilerce e(lenceli, de(i'ik, ilginç bulunmas , gerçek örneklerle çal 'ma, pratik yapma olana( sa(lamas , geni' bir bilgi yelpazesine eri'imi olanakl k lmas , grafik, ses, animasyon çoklu medyan n görsel, dinamik bir çal 'ma ortam sa(lamas etkile'imli ö(renmenin ö(rencilere sa(lad ( katk lar aras ndad r (Heinich, Molenda ve Russell, 2003; Bransford ve di(erleri, 1999; Greeno ve di(erleri, 1996).
Logo tasar m e(itiminde ö(rencilerin etkile'imli ö(renmelerini sa(lamada çoklu ortam materyallerinden yararlan labilir. Birden fazla görsel ve i'itsel medyan n bilgisayar ortam nda olu'turdu(u dijital ileti'im platformu olarak tan mlanan çoklu ortam birden fazla duyuya hitap ederek h zl , ak c ve kal c bir ileti'im ortam sunmaktad r (Sar kaya, 2006). Bu ba(lamda logo tasar m ö(retiminin çoklu ortam materyali ile desteklenmesi, grafik tasar m e(itimi sürecine yeni bir anlam kazand rabilir. Ayr ca ö(rencilerin grafik tasar m yaz l mlar n kullanma bilgilerinin olmas çoklu ortam materyalini logo tasar m sürecinde kullanmalar n da kolayla't rabilir. Özellikle e(itim süreci dijital ortamda gerçekle'en grafik tasar m derslerinde çoklu ortam materyalinin kullan m bütünlük sa(layacakt r. Ara't rma kapsam nda çoklu ortam ile ilgili i'aret edilen yararlardan hareketle grafik tasar m e(itiminin, içinde ses, video gibi elemanlar bar nd ran çoklu ortam içerisinde gerçekle'tirilmesini sa(layacak materyalin geli'tirilmesi fikri olu'mu'tur.
Lisans düzeyinde logo tasar m na yönelik çoklu ortam materyali geli'tirmeye yönelik ara't rmalar n say s yok denecek kadar azd r. Bu bak mdan logo tasar m konulu görsel çoklu ortam materyalinin, çoklu ortam materyali geli'tirme ve grafik tasar m ilkeleri do(rultusunda bilimsel süreçler takip edilerek geli'tirilmesi bir ihtiyaç olarak görülmü'tür. Bu ba(lamda, Güzel Sanatlar E(itimi Bölümü Resim-4' E(itimi Anabilim Dal Grafik Tasar m dersinde kullan lmak üzere
logo tasar m konulu görsel çoklu ortam materyalinin geli'tirilmesi önemli kabul edilmi'tir. Grafik tasar m konular ndan logo tasar m n n çoklu ortam materyali ile i'leni'i alanda yap lacak di(er ara't rmalara katk sa(layabilir.
1.2. Amaç ve Önem
Teknolojinin geli'imine paralel olarak, grafik tasar m nda kullan lan araçlar, yöntem ve teknikler de h zla de(i'mektedir. Bilgisayar n ya'am m za girmesiyle, di(er alanlarda oldu(u gibi, tasar mda da çal 'ma ortam m z de(i'mi'tir. Biçimlendirme, renklendirme, dönü'türme, kolajlama gibi geleneksel tasar m uygulamalar , yeni ortam nda, boyas z, kokusuz, kâ( ts z yap labilir hale gelmi'tir. Kolayla'm ' gibi görünen yeni ortam (medya) ve yeni süreç, çok yo(un bilgiye ihtiyaç duymaktad r. Formal e(itimin bu geli'melere do(rudan ayak uydurmas geli'mi' ülkelerde dahi çok olanakl görünmemektedir.
Bu sebeple, yeni ve çok geli'mi' teknolojik ortamda bilgilenmeye dönük ö(retim araçlar na gereksinimimiz oldu(u çok aç kt r. Çoklu-ortam (multi-medya) uygulamalar , son dönemde bilgisayarla birlikte ya'am m za girmi'tir. Birçok alanda e(itim arac olarak ba'ar yla kullan lmaktad r. Görüntü, ses, metin, video, animasyon ve müzik tabanl sunumlar n baz lar ndan ya da tümünden etkile'imli olarak yararlanmam z mümkün görünmektedir. Ancak bu günkü ö(retim ve e(itim uygulamalar m zda bu alanda çoklu ortam ö(renme materyalleri bulunmamaktad r. Bu nedenle Öncelikle, Resim-4' E(itimi Anabilim Dallar nda ö(renim gören grafik atölye ö(rencilerinin ö(renme güçlü(ü çekti(i durumlar göz önüne al narak alanda ara't rma ve modül geli'tirme çal 'malar yap lmas gereksinim haline gelmi'tir. Grafik tasar m e(itimi alm ' sanat ö(retmen aday n n yeni bilgilerle donanm ' olmas , gerek ö(retmen olarak, gerekse tasar mc olarak, meslek ya'am n kolayla't racakt r.
Ara't rma, bilgi teknolojilerinin tasar m e(itiminde etkin kullan lmas n hedefler. Gösteri (demonstrasyon), tasarlama (dizayn), yeniden üretme (rekonstrüksyon) yoluyla ö(renme teknikleri ile etkile'imli ö(retim materyali
olu'turma amaçlanmaktad r. Di(er bir ifadeyle çal 'man n temel amac grafik tasar m atölye e(itiminde ö(renme sürecini destekleyecek bir “Logo Tasar m Konulu Görsel Çoklu Ortam Materyali” geli'tirmektir.
Ara't rmada neden-sonuç ili'kisini belirlemekten çok literatürdeki ara't rmalara dayanarak logo tasar m konulu çoklu ortam ö(retim materyalinin olu'turulma sürecini ortaya koymak hedeflenmektedir.
1.3. Problem Cümlesi
Grafik tasar m atölye e(itimi için (logo tasar m konulu) görsel çoklu ortam (Multimedya) e(itim materyali nas l olmal d r?
1.4. Alt Problemler
Ara't rman n alt problemleri a'a( da belirtilmektedir:
1. Ö(renme sürecinde kullan lmak üzere haz rlanan bir görsel çoklu ortam materyali literatüre göre hangi özelliklere sahip olmal d r?
2. Logo Tasar m Konulu Görsel Çoklu Ortam Materyali’ne ili'kin alan uzmanlar n n görü'leri nelerdir?
3. Logo Tasar m Konulu Görsel Çoklu Ortam Materyali kullanan ö(rencilerde uygulama sürecinde neler gözlenmi'tir?
4. Logo Tasar m Konulu Görsel Çoklu Ortam Materyali kullanan ö(rencilerin materyale ili'kin görü'leri ne yöndedir?
5. Bulgular do(rultusunda haz rlanm ' Logo Tasar m Konulu Görsel Çoklu Ortam Materyali nas l olmal d r?
1.5. Say'tl'lar
1. Görü'lerine ba'vurulan ö(retim elemanlar görü' alma formunu içtenlikle, gerçek ya'am, duygu ve dü'üncelerini yans tacak 'ekilde yan tlam 'lard r.
2. Görü'lerin e'it ko'ullarda al nd ( varsay lm 't r.
3. Ö(renciler, ara't rmada kullan lan veri toplama araçlar na ve görü'me sorular na içtenlikle yan t vermi'lerdir.
4. Materyali kullanan ö(rencilerin temel bilgisayar bilgisine sahip olduklar varsay lm 't r.
1.6.S'n'rl'l'klar
Ara't rman n bulgular a'a( da belirtilen durumlarla s n rl d r:
1. Ara't rmada olu'turulan görsel çoklu ortam ö(retim materyalinin kullan m üniversitelerdeki grafik tasar m atölye ö(retimi dersiyle s n rl d r.
2. Bulgular, kat l mc lardan elde edilen veriler ile s n rl d r.
3. Ara't rman n maddi kaynaklar , ara't rmac n n ve üniversitenin kendi olanaklar ile s n rl d r.
1.7. Tan'mlar
Ara't rmada kullan lan ifadelerden baz lar n n tan mlar a'a( da belirtilmektedir.
Çoklu Ortam: Ayn sanat yap t içinde farkl sanat dallar na özgü gereçleri birlikte kullanma; bilgiyi sadece yaz olarak de(il görüntü ve ses ile de sunan ileti'im ortam (Gülsoy, 1999:78).
Etkile0imli Ö1renme Ortam': 4lgili bilgiyi seçmek, klavye, fare (mouse), dokunmal ekran ya da ses kumandal sistem gibi araçlar kullanarak, bilgisayar girdileri ile veri ortam haz rlamak, sorular sormak, yan tlamak, problem çözmek, verileri tamam yla sorgulamak, bilgi sunumu yaratmak, yak n ya da uzaktaki di(er insanlarla i'birli(i, di(er yandan anlaml ö(renme ortamlar sa(lamak gibi etkinlikler do(rultusunda yönlenen ö(renme ortam d r (Reeves, 2003’ten akt. Eri'ti, 2005). Grafik Tasar'm: 4'lev ve esteti(in birle'mesiyle kitlelerle ileti'im kurmay sa(layan, yaz ve resmin ana unsurlar n olu'turdu(u görsel anlat m diline grafik tasar m denir (Eczac ba' Sanat Ansiklopedisi, 1997’den akt. Armutçu, 2006).
leti0im: Ortak anlam olu'turma sürecine ileti'im denir.
Logo: Bir ürün, kurulu' ya da hizmeti tan tan marka yada amblem özelli(i ta' yan simgelere logo denir ( Becer, 2002:195).
Tasar'm: Bir tasarlama eylemi sonunda belirlenen ve as l yap t n gerçekle'tirilmesi s ras nda yönlendirici olan proje, çizim, maket ve buna benzer ürünlerin tümüne “tasar m” ad verilir (Ekici, 2004).
Teknoloji: Bir endüstri dal yla ilgili yap m yöntemlerinin, yollar n n ve araçlar n n incelenmesinden olu'an bilgi dal (TDK, 2009).
BÖLÜM II
LG L YAYIN VE ARA TIRMALAR
Bu bölümde grafik tasar m, grafik tasar m e(itimi, logo, logo tasar m süreci, çoklu ortam materyali haz rlama ile ilgili yay n ve ara't rmalara yer verilmektedir. 2.1. Grafik Tasar'm ve E1itimi
E(itimden reklâmc l (a kadar çok geni' alanda varl k gösteren grafik tasar m, sanatsal alandan ileti'im alan na kadar farkl disiplinleri içinde bar nd rmaktad r (Ar kan, 2008). Grafik tasar m ve özelliklerinden bahsetmeden önce ‘tasar m’ kavram n ele almak, grafik tasar m tan mlama ad na daha aç klay c olabilir.
Tasarlama sözcü(ü, 4ngilizce ve Frans zca’daki “design” kelimesi kar' l ( olarak kullan lmakta bir ürünü ortaya koymaya yönelik dü'ünsel ya da maddi çal 'malar süreci olarak tan mlanmaktad r (Erdal, 2006). Tasar m kavram ;
“ön çal 'ma niteli(indeki… çözüm önerilerinin (taslak veya layout), bunlar aras ndan seçilerek as l olarak in'a edilen yap ya da ürünün (bina veya televizyon), bu yap ya da ürüne sahip olmak dürtüsünü harekete geçirmek hedefiyle uygulanan tüm ikna çabalar n n (Pazarlama ileti'imi ya da reklam), bu yap ya da ürünün kullan lmas esnas nda kar' la' lacak sorunlar n a' lmas için gereken yan faaliyetlerin (ambalajlama, te'hir etme ve saklama) hatta ürünün tüketimi s ras nda verilecek tüm bilgilendirme ve servis hizmetlerinin tamam n kapsamaktad r” (Armutçu, 2006:12).
Grafik tasar m bir mesaj iletmek için metnin ve görsellerin alg lanabilir ve görülebilir bir düzlemde organize edilmesidir (Erdal, 2006). Grafik tasar m, grafik
sanatlardan farkl özelliklere sahiptir. Grafik sanatlar, bask sanatlar n ; grafik tasar m ise i'lev ve esteti(in birle'mesiyle kitlelerle ileti'im kurmay sa(layan, yaz ve resmin ana unsurlar n olu'turdu(u görsel anlat m dilini ifade etmektedir (Eczac ba' Sanat Ansiklopedisi, 1997’den akt. Armutçu, 2006). Grafik sanatlardan bu nitelikle ayr lan grafik tasar m n bile'enlerini Karamustafa (2003: 11) a'a( daki 'ekilde aç klamaktad r:
Grafik tasar m, fikirleri iletirken, sanat ve teknolojiyi bulu'turan, yarat c bir süreçtir. Grafik tasar mc belli bir mü'teriye ait mesaj , belirlenmi' bir hedef kitleye iletirken, kitap, dergi, gazete, tabela, afi' gibi çe'itli ileti'im araç ve gereçlerinden yararlan r. Grafik tasar mc n n temel araçlar resimler ve yaz lard r. 20. yüzy l n sonlar nda… bu temel araçlara ses, zaman, hareket, mekan, interaktivite gibi unsurlar eklenmi'tir.
Amblem, özgün yaz (logotype) afi', bas n ilan , (dergi, gazete ilan ) billboard (büyük boy kentsel afis) bas l kag t –antetli kag t, zarf, davetiye, tebrik kart , pul, mektupla duyuru-direkt, e-posta, TV filmi, ürün tan t m için etiket ve ambalaj vb. unsurlar n tasar m , grafik tasar m n konular d r (Erdal, 2006).
Görsel alg ve farkl l klar n ortaya koymak için ve tasar m yapabilmeyi ö(renebilmek için grafik e(itimi al nmas gerekmektedir (Ekici, 2004). Grafik tasar m e(itimi veren güzel sanatlar fakültelerinde e(itim gören ö(rencilerin mesleki ya'amlar nda reklam ajanslar bünyesinde firmalar n gereksinimlerine yönelik i'ler yapan tasar mc lar olman n yan nda, yukar da k saca de(erlendirmesi yap lan özgün ve ulusal bir kimlikte i'ler üretmek için de donanmalar , toplumun estetik be(enisi üzerinde olumlu yank lar bulabilir (Armutçu, 2006). Bu ba(lamda grafik tasar m e(itiminde, tasar m gücünün geli'tirilmesi için grafik tasar m ürünün ham maddelerinin ve grafik tasar m ilkelerinin ö(retilmesi gerekmektedir (Ekici, 2004). 2.1.1. Logo
Logo tasar m günümüzde amblem ve logotype tasar mlar n n bir arada kullan m olarak kar' m za ç kmaktad r. Amblem imgeyi simgeleyen yaz s z, resimsel simge, logotype ise imgeyi temsil eden sadece yaz düzenlemesinden olu'turulmu' simgedir. Amblem ve logotype bir tasar m konusu olarak hala
tasarlanmakla beraber günümüzde sadece yaz ya da sadece resim kullan m gibi özellikle seçici bir durum ortadan kalkm 't r. Önemli olan imgenin olu'turdu(u mesaj n, bilgi ileti'imini etkili görselle sa(lamak oldu(u de(erlendirildi(inde, mesaj en iyi 'ekilde verebilmek için yaz ve resim unsurlar n n birlikte kullanmas n n daha önemli bir hal ald ( söylenebilir. Amblem, logotype ve logo genel olarak bak ld ( nda ayn amaca hizmet eden tasar mlard r. Önemli olan tasarlanmas gereken imge ile ilgili bilgiyi olu'turabilecek ve bu bilgiyi izleyiciye do(ru verebilecek tasar m olu'turmakt r. Mesaj, i'levsellik ve ço(alt labilirlik grafik tasar m disiplini vazgeçilemez özelliklerindendir. Grafik tasar m n konular ndan biri olan logo tasar m n n tasar m süreci içinde bu kriterler geçerli olmaya devam edecektir.
Logo, grafik tasar m n en önemli çal 'ma konular ndan biridir. 4yi bir logo tasar m yapabilmek için logonun di(er grafik tasar m konular aras nda nas l bir yere sahip oldu(unu bilerek ba'lamak önemli olacakt r. Logo bir olguyu ta' yan ve tasarland ktan sonra tan t m amaçl kullan labilecek her türlü grafik tasar m ürününde uygulanan ve genel kullan m ölçüsü olarak hemen hemen be' cm’yi geçmeyen biçimdir. Önemli olan logonun tasarlanma sebebi olan, olguyu anlatan, bilgiye sahip olmas d r.
Logo; 'irket, kurum, kurulu', organizasyon, vak f, dernek, siyasi parti, topluluk, etkinlik, festival, ki'i, ideoloji ya da herhangi bir kavram için tasarlanabilinir. Logo tasar m n n bir 'irket için tasarland ( n var sayarsak, 'irketin tan t m amaçl kullanaca( , afi'ten bro'üre, web sayfas ndan arac n n üstündeki giydirmeye kadar her a'amada logo tasar m n n kullan m na rastlanmaktad r. Di(er bir de(i'le tasarlanan logo 'irketin bütün kurumsal kimli(inin ba'lang ç noktas ve en önemli tasar m eleman olacakt r. Logo bu odak noktas olma durumundan dolay grafik tasar m konular içinde önemli bir yer kazanmaktad r. Konuyu yine 'irket baz nda de(erlendirecek olursak 'irket ile ilgili olas grafik tasar m çal 'malar n n hepsinde logo tasar m n n kullan lma gereklili(i, logo tasar m n n önemini ve di(er grafik tasar m ürünleri içindeki yerinin fark edilmesini kolayla't rmaktad r. Logonun
çok çe'itli yerlerde uyguland ( dü'ünülürse logonun özel bir biçimsel yap s olmas ve özel tasar m kriterleri gerekti(ini söylemek do(ru olacakt r.
Logo tasar m ; tasarland ( konu ile ilgili bilgileri ve mesajlar do(ru vermeli, izleyiciyi do(ru yönlendirmeli ve bilgilendirmelidir. Tasarlanan imgenin içeri(ini olu'turan kavramlar üzerinden olu'turulmal d r. 4zleyiciyi do(ru bilgilendirmek ve yönlendirmek ilk amaç olmal d r.
Tasarlanan bir logonun 'irketin varolu' görünümü olarak tutarl izlenim olu'turmas , markala'abilmesi, ak lda kal c olabilmesi gibi kriterleri kazanabilmesi amaçland ( nda, logo tasar m n n biçimi de(i'tirilmeden uzun y llarca kullan lmas n n gereklili(i ortaya ç kacakt r. Bu uzun y llar boyunca de(i'tirilmeden kullan lma gereklili(i, logonun tasar m sürecini do(rudan etkilemekte ve logo tasar m na özgü önemli tasar m kriterlerinin olu'mas n gerektirmektedir.
4yi bir logo tasar m ; tasarlan ' amac n iyi de(erlendirmelidir. Tasar mc n n tarz n ya da olgu ile ilgili görü'lerini de(il, olgunun öz de(erlerini yans tmal d r. Bu olu'um sürecinin, logonun tasarlanmas n talep eden mü'terinin i' stratejileri, de(er yarg lar , ilgili sektörün içinde bulunduklar konum, yapt klar i'in nitelikleri, mü'terilerinin nitelikleri ve 'irketi olu'turan öz niteliklerin analizleri do(rultusunda gerçekle'tirilmesi önem olacakt r.
Logo tasar m kullan laca( sektörde ya da platformda yer alan 'irketlerin logo tasar mlar ndan ay rt edilebilecek biçimsel özelliklere sahip olmal d r. Logo tasar m na ay rt edilebilirlik niteli(i kazand r l rken, 'irket kimli(ini olu'turan öz nitelikleri ili'kilendirilerek olu'turulmas do(ru ve önemli olacakt r. Rirketin öz nitelikleri ile ilgili olumlu farklar kullanmak logo tasar m n n fark yaratma özelli(ini güçlendirecektir.
Logo tasar m özgün olmal d r. Hangi olgu için haz rlan rsa haz rlans n tasar m olarak biricik olma özelli(ine sahip olmal d r. Ay rt edilebilirlik ve fark
yarat c l k logonun özgün tasar m yla do(ru orant l olarak izlenebilir duruma gelecektir.
Logonun yal n tasarlanmas önemlidir. Yal nl k tasar m n ilk ba'ta anla' labilirlik ve bilgi verme özelliklerini daha sonrada uygulanabilirlik niteliklerini art racakt r. Logo tasar m kesinlikle anla' labilir olmal d r. Tasar m ne kadar özgün, özel ve dikkat çekici olursa olsun, içeri(ini yans tamad ktan ya da yanl ' yans tt ktan sonra tasar m n hiçbir anlam ve geçerlili(i kalmayacakt r. 4mgeyi görselle'tirecek olan biçimsel elemanlar n sadele'tirilerek kullan lmas anla' labilirli(i ve simge özelli(ini art racakt r. Yal nl k logo tasar m n n ba'ka bir önemli özelli(i olan uygulanabilirli(ini olumlu yönde etkileyecektir. Yal nla't r lm ' tasar m çe'itli uygulama alanlar nda, çe'itli materyallere bas labilme ve her türlü bas m tekni(ine uygunlu(unu sa(layarak, elveri'li ço(alt labilecek bir yap kazanmas n sa(layacakt r. Örne(in bir hava yolu firmas için yap lan bir logo tasar m n n sadeli(i, uçak filosundaki bir uça( n kanad n n üzerinde on metre boyutlar ndaki uygulan lmas ndan, bagaj biletinin üzerinde bir cm’lik olacak kadar küçük boyutlarda kullan lmas gereken bir tasar ma kadar bir çok ölçü ve malzeme üzerinde kullan m özelli(inin olmas n sa(layacakt r. Bir araba lasti(i üreten firman n lastik üstünde logosunu kullanma durumu, mücevheratç bir firman n üretti(i yüzükleri üzerinde logo uygulama gereklili(i çözümlenmesi daha uygun bir hal alacakt r. Bu uç uygulama noktalar aras nda logonun anlat m ve tasar m de(erlerini yitirmemesi, etkisini kaybetmemesi; sadelik yakla' m yla tasar m a'amas nda büyük oranda çözülecek ve logo tasar m na uygulama i'levselli(i kazand racakt r.
Logo tasar m n n ak lda kal c l ( yüksek olmal d r. Sade bir logo, özgün bir logo ya da anla' labilir bir logo tasarlanabilir ama dikkat çekili(inin yüksek olmas logonun daha ba'ar l olmas sa(layacakt r. Ça( m zdaki ileti'im ve görsel kullan m n geli'imi dü'ünüldü(ünde kar' m za ç kan ve her geçen gün say s artan milyonlarca markan n ve logo tasar mlar n n aras nda, kendini var edebilecek, kendini gösterebilecek kriterlere sahip logonun tasarlanabilmesinin gereklili(i ve önemi apaç k ortad r. Dikkat çekmeyen, ak lda kalmayan logo tasar mlar , 'irketleri amac na ula't rmakta geciktirerek zaman kayb na ve birçok yönetimsel stratejinin
de(erinin azalmas na sebep olacakt r. 4yi bir logo tasar m n n sahip oldu(u dikkat çekicilik ve ak lda kal c l k, 'irketin geli'imi ve dolay s yla ba'ar s için önemli bir etken olacakt r.
Logo tasar m nda dikkat çekicilik olu'turmak için özgün fikirler, özgün biçimler olu'turularak kullan lmal d r. Biçim ve içerik birbiriyle iyi örtü'melidir. Toplumlar n ya da insanlar n dinamiklerini bozacak ö(elerden kaç n lmal d r. Siyaset, cinsellik, terör v.b. gibi bireyler üzerinde farkl etkileri olabilecek ö(eler tasar m sürecinde iyi de(erlendirilmelidir. Dikkat çekicilik ve ak lda kal c l k, olumlu mesajlar ve fikirlerle olu'turulmal d r. Logo tasar m n olu'turan biçim, plastik de(erlerinin dikkat çekicili(i ile de desteklenmelidir.
Logo tasar m anla' labilirlilik özelli(inin yan nda okunabilirlilik özelli(ini de ta' mal d r. Biçim olarak anla' labilse de kullan lan tipografinin okunakl l ( kurumsal bilgiyi ta' mas aç s ndan önemli ve iyi bir logo tasar m için vazgeçilemez gereken tasar m kriterlerinden olacakt r.
Yukar da bahsedilen nitelikleri ta' yan bir logo tasar m n n k smen ba'ar l ve iyi olabilece(ini ön görebilsek de, bu yeterli olmayacakt r. Logo tasar m n n nas l biçimselle'tirildi(i önem kazanacakt r. Logo tasar m n biçim içerik ili'kisi olarak de(erlendirdi(imizde içeri(i ta' yacak, gösterecek olan biçim; logo tasar m n ba'ar s için anahtar olacakt r. Biçim, güzel kavram n olu'turacak plastik de(erlere sahip olmal , tasar m elamanlar n n tasar m prensiplerine göre kullan lmas yla olu'turulmal d r. Leke çal 'mas iyi çözülmeli, renkli ve siyah beyaz uygulamalarda olu'abilecek farklardan dolay etkisini kaybetmemelidir. Sadeli(i olu'turabilmek ve ak lda kal c l ( kazanabilmek için renk kullan m çok kar ' k olmamal d r. Bir, iki ya da üç rengin kullan m yla çal 'may olu'turabilmek ön görülmelidir. Kullan lan tipografinin biçim özellikleri, renk, yaz karakteri seçimi, büyük küçük, kal n ince, serifli, serifsiz, punto ölçüsü gibi özellikleri tasar m prensipleri ile ili'kilendirilerek kullan lmal d r. Logo tasar m n olu'turan yaz ile resim aras ndaki ili'ki iyi kurulmal d r. Özel amaçlar olmad ( sürece tipografi biçimin önüne geçmemeli, resimsel unsurlar da yaz y öldürecek kadar bask n olmamal d r.
Renklerin psikolojik ça(r ' mlar ve alg daki izlenimleri logo tasar m nda tercih edilecek olan renk seçenekleri için ba'lang ç noktas olu'turacakt r. Logonun kurumsal yap içinde birçok yerde uygulamas n n yap laca( dü'ünülürse, logo tasarlanmaya ba'lamadan önce kurumsal uygulamalar n yap laca( alanlarla ilgili gerçekle'tirilecek bir ön çal 'ma tasar m sürecini ve uygulama imkânlar n olumlu yönde etkileyecektir. Al ' la gelmi' yaz karakterlerinin yerine, yeni yaz karakterleri kullanmak ya da logo tasar mlar için yeni yaz karakteri tasarlamak, tasar m n özgünlü(ünün artmas n sa(layacakt r.
Tasar mc lar n; do(ru bir logo tasar m için yukar da ön görülen genel tasar m beklentilerini baz alarak, fark yaratacak, özgünlük ta' yacak yarat c fikirlere ve tasar mlara yönelmeleri önemli olacakt r. Gelenekçi ve s radan yakla' mlar n ötesine geçmeye çal ' p yeni kurgular olu'turulmal d r. Logosu tasarlanacak olgunun niteli(ine göre gerekirse bir foto(raf karesi, degradeli renk kullan m , geleneksel boyama yöntemlerinin ya da illüstrasyonun kullan m vb. gibi yakla' mlar, logo tasar m için kullanabilecek elemanlar olabilir ve ba'ar l tasar mlar n yarat lmas n sa(layabilir. Hacimli ve ' k gölgeli çal 'malar sadelikten uzakla' rken, mesaj verme özelli(i aç s ndan do(ru kullan ld klar nda logo tasar m olu'turan önemli unsurlar olabilirler.
4yi bir logo tasar m , vermek istenilen olgunun bilgisini istenenildi(i yönde dikkat çekerek ve ilgi uyand rarak iletir. Kullan lan do(ru plastik yap y , okunakl bir tipografiyle birle'tiren, zamana meydan okuyabilen ve uygulanabilirlilik düzeyi yüksek olan, küçük oranl estetik bir kompozisyon yaratma süreci sonunda iyi bir logo tasar m ortaya ç kacakt r.
Tan nan bir logo tasar m n n nedensiz ya da stratejisiz de(i'imi 'irket için maddi manevi çe'itli kay plara sebep olabilir. Rirket görüntüsünün temelini olu'turan logo tasar m n n de(i'imi 'irketin önceki görüntüsüyle de(i'en görüntüsü aras nda izleyicinin alg s nda farkl l k hissi olu'turacak, dolayl ve dolays z olarak birçok anlam karma'as na ve izleyicide karars z alg ya neden olacakt r. Ancak bir logo tasar m n n de(i'mesi ya da revize edilmesi için geçerli nedenler söz konusu olabilir.
En az ndan on y ll k bir süreçte kullan lan bir logo tasar m ne kadar ba'ar l bir markaya dönü'mü' olursa olsun eskimeye yüz tutmu' olabilir ve revize edilmesi ya da de(i'tirilmesi uygun olabilir. Rirketin yönetim stratejilerinde de(i'ikliklerin olmas ve bu de(i'ikliklerin d 'ar ya görüntü olarak yans t lmak istenmesi, zaman n gerisinde kalm ' logo tasar m n güncelleme iste(i, zaman yakalayan hatta gelece(e referans veren bir görünüm olu'turma dü'üncesi, eskiden yap lm ' ve uygulanabilirlilik sorunlar olan logo tasar m n n eksiklerinin giderilme iste(i, ya da logo tasar m n n biçiminde kullan lan sembollerin zaman n de(i'imiyle yasad ' , itici, güven vermeyen, yanl ' anlamlara dönü'en haller almas gibi durumlara çözüm üretebilmek için, logo tasar mlar nda tamamen ya da k smen de(i'ikliklere gidilebilir.
Logo tasar mlar çe'itli amaçlar do(rultusunda kopyalanabilir ve ba'ka ki'iler taraf ndan kullan labilir. Logo tasar m n n bir k sm n n ya da tamam n n taklit edilmemesi ve çal nmamas içini logo tescil edilmelidir. Logo tasar mlar n n tescil edilmesi zorunlu olmamakla beraber, logo tasar m n n orijinalli(ini korumas ve benzer tasar mlar n üretilip kullan lmas na engel olmas aç s ndan önemlidir. Tescilli logo kullanan kurum ya da 'irket, logolar n n korunmas yla ilgili olarak yasal haklara sahip olmaktad r. Bu korunma haklar tescilin al nd ( kuruma göre ulusal ya da uluslar aras geçerlili(e sahip olabilir. Tescil ettirilmi' logo tasar m ile birlikte TM sembolü ya da ® sembolü tasar ma dahil edilerek görsel olarak kullan labilir. TM sembolü ta' yan logo tasar m , tescilli bir marka oldu(unu, ® sembolü ta' yan logo ise, tescilli bir logo oldu(unu ve yasal haklarla korundu(unu gösterir. Logo tescili ülkemizde, gerekli ba'vurular yap ld ktan sonra Türk Patent Enstitüsü taraf ndan verilmektir.
2.1.2. Logo Tasar'm Süreci
Tasarlanacak logo için tasar m sürecini farkl la't rabilecek ekstra durumlar olmad ( sürece, tasar m sürecini ön haz rl k, eskiz çal 'mas , bilgisayarda tasar m ve orijinalini haz rlama a'amas olarak belli ba'l klar alt nda toplayabiliriz.
Logo tasarlanmaya ba'lamadan önce ilgili 'irketi tan yabilmek için bir tak m ön ara't rmalar yap larak bilgi toplanmal d r. Önceden haz rlanan, röportaj ve görü'me sorular , anket gibi yöntemlerle bu bilgilere ula' labilinir. Bu bilgiler ilk bak 'ta 'irketin yap s , yapt ( i'in niteli(i, kendi sektöründe bulundu(u konum, kurulu'undan günümüze hizmet verdi(i süre, gelecek aç l mlar gibi 'irketin genel yap s n tan maya yarayacak bilgiler olacakt r. Edinilen bu bilgiler do(rultusunda 'irketin 'imdiye kadar olan görüntüsü analiz edilip bir sonraki a'ama için temel olu'turmas amaçlanmal d r. Bu 'irketi tan ma sürecinden sonra 'irketin gelecekle ilgili beklentisi, i' ve sat ' stratejileri, ula' lmas planlanan konum vb. bilgileri edinmek önemli ve gerekli olacakt r. K saca 'irketin temel özellikleri ana karakterini olu'tururken, gelecek için ön görülen kavramlarla ili'kilendirilmesi de logo tasar m nda biçime dönü'ecek içeri(i olu'turacakt r. Bu içerik tasar mc n n yarat c güdüsü do(rultusunda özgün formlarla birle'tirildi(inde de ba'ar l bir logo tasar m ndan söz edilebilir.
Yarat c süreçte ise bu içeri(i iyi bir logonun ta' mas gereken plastik de(erler do(rultusunda biçimselle'tirebilme önem kazanacakt r. Tasar m n her alan nda önemli oldu(u gibi logo tasar m nda da eskiz a'amas , di(er a'ama olarak önemli bir yere sahip olacakt r. Yarat c süreci desteklemek için içerikle ilgili anl k fikirleri kâ( tlara dökmek, eskizler olu'turmak tasar mc n n özgür ve rahat dü'ünebilmesini sa(layacak, iyi eskizlerden sonra bilgisayardaki tasar m sürecine sa(lam bir altyap olu'turacakt r. Eskizlerden var lan ön elemeler do(rultusunda eskizleri bilgisayar ortam nda temize çekmek ya da canland rmak tasar m n di(er bir a'amas olacakt r.
Günümüz teknolojisi ve teknolojinin tasar ma ne kadar etkili bir biçimde dâhil oldu(u gözlemlendi(inde, iyi bir logo tasar m üretmede de teknolojinin gereklili(i aç kt r. Bilgisayar ortam nda grafik tasar m programlar n kullanarak seçilen eskizler dijital ortama aktar lmal ve tasar m programlar n n tasar mc lara sunduklar s n rs z seçenekler do(rultusunda gerekli müdahaleleri yap lmal ve tasar m dijital ortamda olu'turulmal d r. Farkl seçenekler ve uygulamalar denenmeli, alternatifler olu'turularak çal ' lmal d r. Tasar m elemanlar ve prensipleri bütün tasar m sürecinde srarla izlenmesi gereken yol olmal d r. 4yi bir tasar m için leke
yap s na a( rl k verilmeli, leke kurgusu önce siyah beyaz çal ' lmal daha sonra renk armonileri denenmelidir. Bu süreç esnas nda her zaman için logo tasar m n en küçük ölçülü kullan labilecek halinin anla' labilirli(i ve uygulanabilirli(i kontrol edilmelidir.
Di(er bir a'ama olarak, bu çal 'ma süreçlerinin sonunda ortaya ç kan logo tasar m n orijinalinin haz rlanmas önemlidir. Orijinal a'amas da bask ya haz rl k, uygulanmaya haz rl k süreçlerinden olu'acakt r. Logonun her ortamda kullan labilir hale getirilmesi ve çe'itli bask tekniklerinde do(ru bas lacak formatlarda ayarlanmas logonun kendini do(ru var edebilmesi için önemli olacakt r.
4yi bir logo tasar m için önce içerik olu'turulmal , olu'turulan içerik belli stratejiler do(rultusunda amaçla't r lmal ve bu amaçlar da biçime dönü'türülmelidir. Biçime dönü'türme esnas nda da eskizler haz rlama, eskizleri dijital ortama aktarma, dijital ortam n tasar mc ya sundu(u imkanlar kullanarak yarat c süreci destekleme ve orijinal a'amas n yaparak tasar ma karar verme, logo tasar m süreçlerini olu'turacakt r.
2.1.3. Kullan'm Alanlar'
Logo tasar mlar , tasarland ( olguya yönelik olarak çok farkl durumlarda ve alanlarda kullan labilirler. Kurumsal yap olarak de(erlendirildi(inde bir firman n, kurumsal özelli(i gösteren her görselinde logo kullan m kar' m za ç kacakt r. Logo kullan m alanlar logonun hangi kurum ya da hangi fikir için tasarland ( na göre farkl l klar gösterirken, farkl l klar n ortadan kalkt ( durumlarda söz konusu olabilecektir.
Logo kurumsal kimli(i olu'turan ve destekleyen tasar m ürünlerinin tümünde kullan labilir. Logo tasar mlar ; antetli ka( t, zarf çe'itleri, kartvizit, kurumsal dosya, fax ka( d , cd tasar m ve ambalajlar , kimlik kartlar , afi'ler, ajandalar, bas n ilanlar , televizyon reklamlar , araç giydirmeler, d ' cephe ve tabela tasar mlar , totemler, ambalaj tasar mlar , rozetler, çelenkler, belgeler, kalemler, not ka( tlar , kitap
kapaklar , web sayfalar vb. birçok grafik tasar m ürününde, tan t m stratejisini ve kurumsal kimlik yap s n olu'turacak ve destekleyecek olan tasar m ürünlerinde yer alabilir.
2.2. Çoklu Ortam
Teknolojinin h zl ilerleyi'inin pek çok alana yans mas olmu'tur. Bu alanlardan biri olan e(itime teknolojinin entegrasyonu çe'itli ara't rmalar beraberinde getirmi'tir. 4nternet, çoklu ortam, hiperortam veya sanal gerçeklik gibi anahtar sözcükler ara't rmalarda tart 'mas z somut terimler haline gelmi'tir (Ta'ç ve Soran, 2008). Teknolojinin bar nd rd ( çe'itli bile'enleri bir arada kullanmay gerektiren çoklu ortam, ö(renme ortamlar nda kullan lmaya ba'lanan araçlardan biri olmu'tur.
Literatürde çoklu ortam n çe'itli tan mlamalar na rastlanmaktad r. Metin, grafik, resim, video, ses içeren sistemlerin bilgisayar ortam nda bir araya getirilerek olu'turuldu(u ortamlara çoklu ortam denir (Newby, Stepich, Lehman and Rusell, 2000). Booz ve Hamilton’ un (1997) tan mlamas etkile'imi içine almaktad r: Çoklu ortam, özellikle bilgisayar, ileti'im ve araç olanaklar ndan yeni tarz hizmet ve ürünlerin çoklu(u için üst terim olarak kullan lmaktad r. Bu ürünler esas olarak üç temel özelli(e sahip olmal d r (akt. Ta'ç ve Soran, 2008):
• Etkile'imli kullanma olana( , (çoklu ortam için merkezi terim olan etkile'imin buradaki tan m ndan öncelikle kullan c n n program içeri(ine müdahalesi anla' lmaktad r.)
• Farkl ortam tiplerinin uyumlu kullan m , (süre s n rl ortamlar ile süre s n rs z ortamlar n kombinasyonu)
• Kullanma temeli olarak dijital teknik, (bilginin hem depolanmas hem de daha sonra tekrar çal ' lmas ndaki teknikler farkl ortamlara dayand r lmal d r.)
Çoklu ortam uygulamalar na yönelik ilkö(retim ve ortaö(retim düzeylerinde çe'itli ara't rmalar yap lm ' (örn. Sezgin, 2002; Rieber, 1991) ve bunlar n sonuçlar nda çoklu ortam uygulamalar yap lan gruplar n uygulanmayan gruplara göre daha ba'ar l olduklar sonucuna ula' lm 't r. Bunlardan biri olan Baek ve Layne (1988), bilgisayarda düzenlenmi' üç farkl ortam olu'turmu' ve bu ortamlardan hangisinin ö(renmede daha etkili oldu(unu ara't rm 'lard r. Ö(renenler, a) sadece metin, b) metin ve dura(an grafik, c) metin ve animasyondan olu'an ortamlar n birinde çal 'm 'lard r. Bu ortamlar ö(renenler taraf ndan kontrol edilebilmi'tir. Ö(renenlere çal 'ma sonunda çoktan seçmeli ve k sa cevapl sorulardan olu'an bir s nav verilmi'tir. Elde edilen sonuçlar, animasyonla desteklenen metinle olu'turulmu' ortam n, di(er iki ortamdan daha etkili ö(renmeler olu'turdu(unu ortaya koymu'tur (akt. Akkoyunlu ve Y lmaz. 2005).
Teknoloji tabanl çoklu ortam ö(renmenin bu ba'ar s ndaki nedenler a'a( daki 'ekilde aç klanabilir:
• Gerçek yasama yak nl k: Teknoloji tabanl çoklu ö(renme ortamlar iyi tasarland klar nda gerçek yasam n simüle edilmi' sekli olarak kars m za ç kmaktad r. Bu tip bir çevrelerde ö(renen; renkleri, hareketi görür; sesleri duyar; nesneleri bulunduklar üç boyutlu ortam içinde hareket halinde alg lar ve onlarla etkile'me f rsat yakalayabilmektedir.
• Kal c l k: Yap lan ara't rmalar görme yoluyla edinilen bilginin hat rlanma oran % 20; görülen ve i'itilenin hat rlanma oran % 50; hem görülen, hem i'itilen, hem de yap lan n hat rlanma oran ise % 80 olarak ortaya koymaktad r. Bu boyutuyla, ö(renene görme ve i'itme yolu ile çoklu ortamlarda aktar lan bilgilerin kal c oldu(u gözlenmektedir.
• Dikkat çekicilik: Çoklu ortam, birden fazla duyuya hitap etti(inden ö(renenlerin dikkatlerinin sunulan bilgi üzerine çekilmesi ve ilginin daha uzun süre korunmas mümkün olmaktad r.
• Esnek ö(renme ortamlar : Özellikle etkile'imli çoklu ö(renme ortamlar nda ö(renenlere ö(renme ortam içerisinde ö(renme stil ya da stratejilerine göre ilerleme serbestli(i verilerek esnek bir yap sa(lanmaktad r (Marmara Üniversitesi, 2003’ten aktaran Akkoyunlu ve Y lmaz, 2005:10).
Bunun yan nda çoklu ortam teknolojisinin kullan lmas ile birlikte etkile'im 'ans do(du(undan ak lda tutabilme gücü % 80‘e varan oranlara de(in
artt r labilmektedir (Erdo(an, Ku', Özsoy, 2005). Bu duruma Kul (1995) a'a( daki 'ekilde i'aret etmektedir:
Video, bilgisayar grafi(i, yaz lar, ses, müzik gibi birden fazla medyan n bilgisayar ortam nda uyum içersinde birle'tirilerek, insan n duyu organlar taraf ndan tek bir medya olarak alg lanmas n sa(layabilecek hale getirilmesi olarak tan mlanan multimedya, ayn anda birden fazla duyu organ m za hitap etmesi aç s ndan çarp c d r. Gerçekten de bir olay duyarsak fikrimiz olur, görürsek anlar z, ama hem duyar hem de görürsek daha iyi kavrar z. ( Kul, 1995:5).
Sanat e(itiminde esas olan, bireylere imgelem gücü ve ki'isel yorum becerisi kazand rmak ve böylece farkl dü'ünceler üretebilen yarat c bireyler yeti'tirmek oldu(undan bu amaç kapsam nda geli'en teknolojiden yararlanmak önemlidir (4z-Bölüko(lu, 2004). Bu ba(lamda çoklu ortam platformunun, ö(renme sürecine katk lar 'u basamaklar alt nda s ralanabilir:
1.Yarat c l ( n ortaya ç kmas n sa(lar.
2.Sosyal ileti'imde bulunma yetene(ini geli'tirir.
3.Her ö(rencinin kendi h zlar nda ve düzeylerinde ilerleme olas l ( verir. 4.Kendine güveni artt r r.
5.Problem çözme ve dikkatini bir problem üzerine yo(unla't rma yetene(ini geli'tirir.
6.Ö(rencinin ö(renme zaman ndan tasarruf sa(lar.
7.Belgeleme, dosyalama ve belgelere ba'vurma al 'kanl ( n kazand r r.
8.Önceki çözümleri ara't r p bunlar yeni bir çözüm için kullanabilme yetene(ini geli'tirme, yeni çözüm bulmas n sa(lar.
9.Matematik ve dil yetene(ini geli'tirir. 10.Payla' m duygusunu geli'tirir.
11.Daha çok bilgiye ula'ma imkân verir.
12.An nda dönüt sa(land ( için kaç r lan ders veya konu ö(renci taraf ndan tekrar edilebilir.
13.Benze'imler sayesinde ö(rencilere özgü mekânlar sa(lar.
2.2.1. Çoklu Ortam Materyallerinin çeri1ini Olu0turan Bile0enler
Çoklu ortam materyallerinin içeri(ini olu'turan çe'itli bile'enler bulunmaktad r. Bu bile'enler metin, film-video, ses-müzik, canland rma-animasyon ve görsel ö(eler (resim–illüstrasyon–çizim-foto(raf) olarak s ralanabilir. A'a( da içeri(i olu'turan bu bile'enler aç klanmaktad r.
2.2.1.a. Metin
Çoklu ortam materyallerinde ileti'im sürecinde en s k yararlan lan medyalardan biri metindir. Metni çoklu ortam materyallerinde kullanmada dikkat edilmesi gereken durumlar bulunmaktad r. Ula' lmak istenen bilgiyi en k sa yoldan kullan c ya aktaran yaz lar ve cümleler, grafik-tasar m, ses, animasyon gibi medyalarla desteklenerek daha canl ve çarp c hale getirilmekte; bu do(rultuda, tasar m içerisinde yer alan metin ve yaz lar s k c paragraflar olmaktan ç kar larak, grafik ara yüzle ve di(er medyalarla etkile'imli hale getirilmelidir (Sar kaya, 2006). Böylece metnin çoklu ortam materyali içinde etkili olarak kullan lmas sa(lan r. 2.2.1.b. Film –Video
Filmler ve videolar çoklu ortam materyallerinde yer alan en dikkat çekici bölümlerden bir tanesidir. Video filmler, etkile'imli çoklu ortam projelerinde konu ile ilgili k sa tan t mlar, gerçek zamanl ders ortamlar , röportajlar, video klipler ve belgeseller gibi film ortamlar , platform içersinde, tekrar oynat labilir özelli(iyle s kça kullan lmaktad r (Sar kaya, 2006). Çoklu ortam materyalleri içerisine yerle'tirilen filmler ve videolar görsel ve i'itsel olarak ula'makta ve ö(renme sürecini desteklemektedir.
2.2.1.c. Ses – Müzik
Ses ve müzik çoklu ortam materyallerinin vazgeçilemez bile'enlerinden biridir. Ses ve müzik eklenerek çoklu ortam materyalleri i'itsel olarak ula'may
sa(lamaktad r. Bunun yan nda ses özelliklerinin dikkatli kullan m çoklu ortam materyalinin etkili olmas nda rol oynamaktad r. Sar kaya (2006) çoklu ortam materyallerinde sese ili'kin a'a( dakilere dikkat edilmesi gerekti(ine i'aret etmektedir:
Etkile'imli çoklu ortam tasar m nda ses ve müzi(in kullan m , hedef kitlenin yas durumuna göre önem kazanmaktad r. Tasar mda hedef kitleye uygun, dikkat art r c , alg y destekleyici, ritmik ve yumu'ak, müzikler kullan lmal d r. Uzun metinlerin yer ald ( projelerde bunlar okumak istemeyen kullan c lar için seslendirme yap lmal d r. Kullan c denetimli olan çoklu ortam uygulamalar nda ses ve müzi(in kontrolü de kullan c da olmal d r. Ses azalt l p, ço(alt labilmeli, kullan c n n iste(ine göre gerekirse kapat labilmelidir. Müzik ile ortamda var olan animasyon, metin, video ve ara yüz gibi di(er bile'enler senkronize edilmelidir (s.17).
Belirtilen bu noktalar n dikkate al nmas etkili bir çoklu ortam materyali olu'turmada gereklidir.
2.2.1.d. Canland'rma –Animasyon
Canland rma ve animasyonlar çoklu ortam materyallerinin içeri(ini olu'turan önemli bile'enlerden bir tanesidir. Bununla birlikte çoklu ortam materyalleri olu'turulurken canland rma ve animasyonlara hangi oranda yer verilmesine karar verilmesi önemli bir süreçtir. Sar kaya (2006: 18) çoklu ortam materyallerinde animasyona ili'kin a'a( dakilere dikkat edilmesi gerekti(ine i'aret etmektedir:
Etkile'imli çoklu ortam, anlat m diliyle dinamik bir yap içermektedir. Bu dinamik yap içersinde animasyonlar, çoklu ortam tasar m nda kullan lan metin ve görsellerin ortama katt ( monotonlu(u ve dura(anl ( y kmaktad rlar. Tasar mda hedef kitlenin ya' düzeyine uygun canland rma ve animasyonlar, dura(an anlat lara göre daha etkili ve dikkat çekici olmaktad rlar. Bununla birlikte animasyon kullan m nda dikkat edilmesi gereken önemli noktalar vard r. Uygulama içersinde kullan lan animasyonlar n, nerelerde ve ne kadar kullan laca( na, do(ru karar verilmelidir. 4yi bir animasyon, kullan c n n dikkatini etkili bir 'ekilde çekerken ayn zamanda önemli bir metinden de uzakla't rabilmesi olas bir durumdur (s. 18).
Belirtilen bu noktalar n dikkate al nmas çoklu ortam materyalinin daha etkili olabilmesini sa(lamada önemli olmaktad r.
