ÇOCUK OMBUDSMANLIĞI

Günümüzde değişen toplumsal, siyasal ve ekonomik gelişmelere bağlı olarak pek çok çeşitli alanda ombudsmanlık yapılanmasına gidilmiştir� Çocuk Ombuds-manlığı da bu alanlardan biridir� Çocuklara, Anayasal ve yasal düzenlemelerde yeterince yer verilmemesi, onlara sağlanan hakların oldukça yetersiz olması ve toplumsal yaşamda en korumasız tabakayı oluşturmaları[5] gibi nedenler ülkeleri bu tür bir yapılanmaya gitmelerini zorunlu kılmıştır�

İlk kez 1981 yılında Norveç’te kurulduktan sonra Çocuk Ombudsmanlığı sistemi diğer pek çok ülkede farklı isimler altında varlık kazanmıştır�1987’de Kosta Rica’ da Çocuk Ombudsmanlığı, 1989’da Avustralya’da Federal Çocuk Ombudsmanı, 1989’da Yeni Zellanda’da Çocuk Komiserliği, 1991’de Belçika

Fransız Toplumunda Çocuk Hakları Genel Delegesi, 1993’de İsveç Çocuk Ombudsmanlığı, 1994’de Danimarka’da Ulusal Çocuk Konseyi, 1995’de İzlanda Çocuk Ombudsmanı,1996’da İspanya’da Madrid Çocuk Ombudsmanlığı, 1997’de Belçika Flaman Toplumu’nda Çocuk Hakları Komiseri, 1999’da Eski Yugoslav Makedonya Cumhuriyetinde Makedonya Çocuk Ombudsmanı, 2000’de Fransa Çocuk Ombudsmanlığı sistemleri kurulmuştur�[6]

Çocuk Ombudsmanlıkları, kuruldukları ülkelerde göçmen çocukları, ayrımcı-lık, kötü muamele, taciz, bazı çocukların özel ihtiyaçları, medyanın kötü etkileri, aile içi şiddete maruz kalma[7] kamuoyunda çocukları ilgilendiren sorunlara dikkat çekme, çocuk hakları konusunda bilinçlendirme ve çocuk hakları konu-sunda hükümete danışmanlık etme[8] gibi çok çeşitli konularda faaliyet göster-mektedirler� Çalışmanın bundan sonraki kısmında Çocuk Ombudsmanlığı’nın ilk örneğini oluşturması nedeni ile Norveç Çocuk Ombudsmanlığı sistemine yer verilmiştir� Ancak bundan önce Norveç’te çocuklara yönelik örgütlenme tanıtılarak Norveç Çocuk Ombudsmanın içinde yer aldığı sistem bütünüyle ortaya konulmuştur�

1. NORVEÇ’TE ÇOCUKLARIN DURUMU VE ÇOCUKLARA YÖNELİK ÖRGÜTLENME

Norveç’te çocuk refahı ve çocuk hakları durumunun pek çok ülkeye göre oldukça iyi olduğu sıklıkla ifade edilmektedir� Nitekim, UNICEF’in raporuna göre Norveç, 41 OECD ülkesi arasında çocuk yoksulluğunun olmaması açısın-dan 1’inci, beslenme şartlarının iyi olması açısınaçısın-dan 4’üncü, sağlık şartlarının iyi olması açısından 5’inci, eğitimin kalitesi açısından da 9’uncu sırada yer almaktadır�[9]

Norveç’te 2015 yılı itibarı ile anne ölüm oranı, her 100�000 canlı doğumda 5, bebek ölüm oranı, her 1�000 canlı doğumda 2, yeni doğan ölüm oranı her

[6] UNICEF Çocuk Haklarını Koruyan Bağımsız Kurumlar, Floransa-İtalya: UNICEF BM Çocuk Fonu Innocenti Araştırma Merkezi, 2001�

[7] Fendoğlu H� T� Kamu Denetçiliği (Ombudsmanlık), , SDE Analiz, Strateji Düşünce Enstitüsü, 2010, Erişim Tarihi: 19�09�2016, http://www�hasantahsinfendoglu�com/ sde/KAMU%20DENETCILIGI%20(OM BDUSMANLIK)�pdf, s�17, Erişim Tarihi: 19�09�2017�

[8] Mehmet Yüce, ve Beyce Atanur, Kamu Denetçiliği Hukuku, Ankara: Savaş Kitap ve Yayınevi�s�42, 2013�

[9] UNICEF� Building the Future Children and the Sustainable Development Goals in Rich Countries, UNICEF Innocenti Report Card 14, 2017

1�000 canlı doğumda 1,5 5 yaş altı çocuk ölüm oranı, her 1�000 canlı doğumda 2,6’dır�[10] (Kural ve Kurt, t�y) UNİCEF’in 2016 tarihli raporuna[11] göre de Norveç, 5 yaş altı çocuk ölümlerinin az olması konusunda 193 ülke arasında 182� sırada yer almaktadır�

Norveç, 1991 yılında “Çocuk Haklarına Dair Sözleşme’yi” (ÇHS) onayla-mıştır� ÇHS, 2003 yılında İnsan Hakları Yasası’nın bir parçası olarak Norveç yasalarına dahil edilmiştir� Sözleşme ile diğer yasal kanunlar arasında bir çatışma ortaya çıktığı zaman ÇHS önceliğe sahip olacaktır�[12]

Norveç, çocukların korunması için gerekli hukuki ve kurumsal anlamda düzenlemeleri yapan ülkelerden biridir� Norveç’te çocuk hakları ve bakıma muhtaç çocuklara sunulacak hizmetlerin çerçevesini belirleyen hukuki düzenle-meler yüz elli yıllık bir geçmişe sahiptir� 1896 yılında çıkan Guardianship Board Act ile çocukların korunması devlete verilmiştir� Bu yasaya göre aile tarafından ihmal edilen çocuklar için aileler uyarılmakta ve tehlike oluşması durumunda çocuklar ailelerinden alınarak koruyucu aile yanına verilmekteydi� 1983 yılında Çocuk Refahı Yasası ile (Child Welfare Act) bakıma muhtaç çocukları da dahil ederek özellikle koruma önlemleri artırılmıştır�[13]

Norveç’te çocukların bakımı ve eğitimi, öncelikle anne ve babanın sorum-luluğu altındadır� Yine de anne-baba, kısa ya da uzun vadede olmak kaydıyla yardıma ihtiyaç duyabilirler, örneğin zor bir dönemden geçiyor olabilirler� Böyle durumlarda “Çocuk Koruma Kurumu” ailelere ve çocuklara yardımcı olabilir� Her belediyede bir çocukları koruma dairesi bulunmaktadır� Çocuk-ları koruma hizmeti çerçevesinde yerine getirilecek görevler, Çocuk Koruma Kurumu kanunu tarafından düzenlenmiştir� Bu kanun, Norveç’te yaşayan her çocuk için geçerlidir, çocuğun geçmişi, milliyeti ya da hangi ülkenin vatandaşı olduğuna bakılmaz� [14]

[10] Tevhide Kural, Zeynep Kurt Bilgen, Norveç Sağlık Sistemi, http://yeni�thsk�gov�tr/depo/ thsk/denetim-hizmetleri-db/dokumanlar/Sunum/NORVEC_SUNUM�pdf, Erişim Tarihi: 21�09�2017�

[11] UNICEF� The State of the World’s Children, UNICEF, 2016�

[12] Stoffelen Janneke& Stéphanie Van Den Broeck� Children’s Rights in Norway, 2009, https:// samforsk�no/SiteAssets/Sider/publikasjoner/Childrens%20Rights%20in%20No rway� pdf, Erişim Tarihi: 22�09�2017

[13] https://www�regjeringen�no/en/topics/families-and-children/childwelfare/id1058/&usg= ALkJrhi6BMKhugY9gVoLKHsz2jorInxM9, akt� Elvan Tümerkan Albayrak ve Mehmet Birinci� Sosyal Devlet Modelleri: Sosyal Demokrat Model, İsveç-Norveç Örneği Journal of Social Work, Vol:1, Issue:1, 64-100, s�79, 2017�

Bu konuda, hem yerelde, hem de merkezde otoriteler çocuk refah alanında görev ve sorumluluklara sahiptir� Tüm belediyelerin, günlük işlerden sorumlu olan çocuk refahı hizmetleri olması gerekir�Çocuk koruma hizmetleri, tavsiye ve rehberlik vermek, araştırma yapmak, Kanun uyarınca kararlar almak veya ilçe sosyal yardım kurulu tarafından işleme konması için dava hazırlamaktan ve davaları uygulamak ve takip etmekten sorumludur�Merkezi yetkililerin, çocukların refah sorumlulukları, Çocuk, Eşitlik ve Sosyal İçerme Bakanlığı, Çocuk, Gençlik ve Aile Dairesi Başkanlığı, beş bölge bürosu ve il yerel yöne-tim sosyal yardım kurulu arasında bölünmüştür� Bakanlık, çocuk refahı için sorumluluğa sahiptir�[15]

Norveç’te çocuklara yönelik hizmetler genel olarak Çocuk ve Eşitlik Bakanlığı tarafından yerine getirilmektedir� Çocuk ve Eşitlik Bakanlığı, Çocuk Esirgeme Hizmetleri Kanunu için idari bir sorumluluğa sahiptir ve Kanunun, düzen-lemelerin ve kuralların doğru bir şekilde uygulanmasını denetler� Bakanlık, kanunun uygulanmasından elde edilen deneyimlerin değerlendirilmesini ve ardından gerekli değişikliklerin yapılmasını sağlar� Bakanlık aynı zamanda yönergeler ve talimatlar vermekten, alanda araştırma başlatmaktan, genel çocuk refah politikası geliştirmekten ve çocuk refahı hakkında erişilebilir bilgi temin etmekten sorumludur� Bireysel davalarda, Çocuk, Eşitlik ve Sosyal İçerme Bakanlığı temyiz yeri değildir� [16]

Bu bakanlığın, çocuklarla ilgili olarak temelde şu görevleri bulunmaktadır;

Aileler ve Çocuklar: Çocuk, Eşitlik ve Sosyal İçerme Bakanlığı, çocukların ve gençlerin iyi yetişmelerine ve ailelerin hem maddi hem de sosyal olarak kendilerini güvende hissetmelerini sağlamaya çalışmaktadır�[17]

Çocuk Refahı: Çocuk Refah Kanunu’nda vurgulandığı haliyle Norveç’teki çocuk refah hizmetlerinin iki temel amacı bulunmaktadır� İlki, aile yanında sağlıklı gelişimi olumsuz etkileyen şartlar altında yaşayan çocukların gerekli destek hizmetlerini doğru zamanda almalarını sağlamak; ikincisi ise çocukların gelişimlerini destekleyen güvenli bir sosyal çevrede büyümelerini sağlamaktır� [18]

[15] A�g�e

[16] https://www�regjeringen�no/en/topics/families-and-children/child-welfare/allocation-of-responsibilities-related-to-c1/saksgang-i-barnevernet/id415354/� Erişim Tarihi : 21�09�2017�

[17] https://www�regjeringen�no/en/topics/families-and- children/id213/, Erişim Tarihi: 07�08�2017

[18] Act of 17 July 1992 No� 100 relating to Child Welfare Services (the Child Welfare Act),

https://www�regjeringen�no/contentassets/049114cce0254e56b7017637e04ddf88/the-norwegian-child-welfare-act�pdf, Erişim Tarihi: 07�07�2017

Bununla birlikte, çocuk refah hizmetinin asıl görevi, sağlığı ve gelişimi için zararlı olabilecek koşullarda yaşayan çocukların ve gençlerin doğru zamanda gerekli yardım ve bakımları almalarını sağlamaktır� Tüm belediyeler, çocuk refahı hizmeti yükümlülüğü altındadır ve gerekli yardımı yapmak konusunda çocuk refah hizmetinden yardım isteyen tüm çocuklara karşı sorumludurlar[19]�

Bir çocuğun evdeki koşullardan veya başka nedenlerden dolayı özel olarak yardıma ihtiyacı olduğunda, çocuk refahı servisi çocuğa ve ailesine yardımcı olacak tedbirleri başlatmaktadır� Çeşitli yardım önlemlerine örnek olarak, tavsiye ve rehberlik, kişisel destek programı, çocuğun anaokuluna yerleştirilmesi Aile Yönetim Eğitimi (Parent Management Training) ve Çoklu Sistem gibi çeşitli ebeveyn destek önlemleri sayılabilir�[20]

Çocuk Haklarına Dair Kanun’a göre Norveç Çocuk, Gençlik ve Aile İşleri Müdürlüğü (Bufetat) çocuk refah kurumlarının kurulması ve işletilmesin-den sorumludur� Bufetat tarafından onaylanan özel ve belediye çocuk sağlık kurumları da bu yapının görev kapsamına girmektedir� Özel ve belediye çocuk koruma kurumları ancak Bufetat tarafından onaylandıkları sürece faliyette bulu-nabilirler� Bufetat, özel ve belediye çocuk refah kurumlarının onay koşullarına uygunluğunu her zaman kontrol edebilir� İlçedeki en büyük yetkili, kurumun yürürlükteki düzenlemelere uygun olarak işletilmesini ve çocuklara uygun bakım ve tedavi sağlanmasını takip eder[21]� Kurumun diğer görevleri ise; evlat edindirme işlemleri, ebeveyn parası, çocuk parası ve bebeklerin aileleri için nakit yardımları yönetmektir� Norveç Çocuk ve Eşitlik Bakanlığı bu görevlerini yerine getirebilmek üzere şu şekilde örgütlenmiştir; (bkz� Grafik 1)

[19] Stoffelen & Broeck, (2009) [20] a�g�e�

Norveç Çocuk ve Eşitlik Bakanlığı

Grafik 1: Norveç Çocuk ve Eşitlik Bakanlığı Organizasyon Yapısı (Kaynak: https://

www�regjeringen�no/en/dep/bld/organisation/id322/ adresindeki bilgilerden

yararla-narak yazarlar tarafından oluşturulmuştur�) Erişim Tarihi: 07�07�2017

A. Çocuk Koruma Hizmetleri Bölümü: Çocuk Koruma Hizmetleri Bölümü